Katar oyununda yeni sahne
Körfez tiyatro salonunda sahnelenen Katar oyununun, 2014’deki krizi de hesaba katarsak ikinci perdesi kapanmak üzere. Ýfþa ettiði ayrýntýlar ise Ortadoðu’nun geleceðine dair umutlarýmýzý baþka bir bahara saklamamýz ve beklentilerimizi neden düþük tutmamýz gerektiðini bize bir kez daha gösterdi.
Doç. Dr. Murat Yeþiltaþ / SETA Güvenlik Araþtýrmalarý Direktörü
BAE ve Suudi kontrolündeki medyanýn aðýr toplarý Katar’a diplomatik salvoya baþladýklarýnda safça istediklerini bir çýrpýda alacaklarýný düþünüyorlardý. Bir tarafta Kral Selman, diðer tarafta ülkesinde ekonomik darboðazýn içinde kaybolmuþ; sadece Ýhvan’ý terörize edip Körfez sermayesinin peþine takýlarak her þeye evet demek zorunda kalan darbeci Sisi ve içeride giderek yerleþik nizam tarafýndan köþeye sýkýþtýrýlan Trump, o meþhur küreyi ayný anda tuttuklarýnda bir þeylerin kötü gideceði anlaþýlmýþtý. Aslýnda takip edenler açýsýndan o kürenin içinden iki þeyin çýkma olasýlýðý yüksekti. Birisi Ýran, diðeri de Körfez’de uzun zamandýr Suudlarýn ve BAE’nin bölgesel vizyonunu paylaþmayan, hatta onlarýn bölgesel planlarý açýsýndan bir engel teþkil ettiði düþünülen Katar.
Nitekim Trump’ýn kriz patlak verir vermez yazdýðý Katar karþýtý tweet ile bu iyice netleþmiþti. Ýlk resmi yurt dýþý ziyaretini Suudi Arabistan’a gerçekleþtiren Trump, Twitter’dan Körfez’deki liderlerin terör ile ilgili kendisine Katar’ý iþaret ettiklerini duyurdu. Ýran’a yönelik gerçekçi bir siyaset oluþturamayan ABD ve Körfez’in aðýr toplarý, yapay bir þekilde Katar krizini çýkararak öncelikleri olarak belirlenmiþ Ýran aþýrý-yayýlmacýlýðý ile mücadele ya da Tahran’ýn çevrelenmesi stratejisinin baþarýlý olma ihtimalini de riske attý. Daha da kötüsü, ortada Suriye, Libya, Yemen, terörle mücadele ve Irak’ýn geleceði gibi son derece hassas bölgesel güvenlik sorunlarý dururken yapay bir kriz çýkarmak suretiyle, ortak bir Körfez ajandasýnýn oluþma ihtimalini de zora soktular. Üstelik, Katar’a yönelik diplomatik salvo, tam da ülkenin Suudlarýn giderek sýkýntýya girdiði Yemen savaþýna askeri destek verdiði, ayný dönemde Mýsýr’ýn ise askeri göndermeyi kabul etmediði bir denklemde gerçekleþti. Daha da ilginci, Katar’a Ýran yanlýsý olduðu gerekçesiyle hücum edildiði bir dönemde, Suudlarýn iadesini talep ettiði siyasi muhalifin (Mohammed Abdullah Al Otaibi) teslim edildiði bir zamanda Katar tecridi patlak verdi. Þaþýrtýcý geliþmeler bununla da sýnýrlý deðil...
Trump’ýn Katar’ý “teröre” destek vermekle suçladýktan sadece birkaç gün sonra Amerikan donanmasýna ait savaþ gemileri Katar’daki Amerikan üssüne varmýþlar; hemen ardýndan ise Trump yönetimi Katar’a yönelik 12 milyar dolarlýk silah satýþýný onaylamýþtý. Bütün bunlar Katar’ýn Ortadoðu’da terörün baþ destekçisi olarak ilan edildiði bir dönemde gerçekleþti.
Bu tesadüflerin komediden trajediye dönüþmesi ise gecikmedi. Ýlki, Katar vatandaþý BAE’ye Ýran ile Katar arasýndaki iliþkiler bahane edilerek alýnmazken, iliþki kurmakla suçlandýðý Ýran’ýn vatandaþý ise içeri alýndý. Öte yandan, Katar’ý Ýran ile iliþkililerinin güçlü olduðu gerekçesiyle suçlayan BAE’nin Ýran ile yýllýk ticaretinin 20 milyar dolar olduðu, Suudlarýn Yemen politikasý karþýsýnda Yemeni ikiye bölme politikasý izlerken Riyad yönetimine ters düþtüðünün bilindiði bir dönemde Katar hücumu gerçekleþti. Peki bütün bu çeliþkiler yumaðý içinde Katar krizi neden patlak verdi?
Trump tarzý bir tezgah
Bütün bu tesadüfler sonrasýnda, Katar krizinin yapay bir kriz olarak ortaya çýkarýldýðýný; daha da önemlisi Trump tarzý bir “tezgah” olduðunu düþünmemek için hiçbir gerekçe yok. Bu tezgâh, Trump tarafýndan hazýrlansa da Trump faturayý her durumda, Körfez’de kurmaya çalýþtýðý tiyatro sahnesinin figüranlarýna ödetme niyetinde. Asýl amacý oldukça açýk; Amerika’yý “yeniden büyük yapmak” için siyasi ihtilaflarý ekonomik fýrsata çevirmek ve bütün aktörleri kendine mecbur etmek. Krizin yapaylýðý ile ilgili ilk iþaretlerden biri; bunun bir Amerikan siyaseti deðil de Trump ve ekibinin, baþta da damat Jared Kushner olmak üzere Suudi Arabistan’da tahtýn ikinci veliaht prensi Muhammed bin Selman ile Abu Dabi veliaht prensi ve BAE ordusunun ikinci adamý Muhammed bin Zayid arasýnda kurulan “sýcak” iliþki. Ýliþkinin sýcaklýðý sadece parayla da ilgili deðil elbette. Her ikisinin Arap Baharý’nýn ortaya çýkardýðý, demokratikleþme dalgasýný geriye çevirmek için karþýlarýna zorluk çýkaranlarýný ortadan kaldýrmak ve yarým kalmýþ bazý iþlerini (ki buna Türkiye de dâhil) tamamlamaya çalýþmak amacýyla Trump’ýn vagonuna binmek için dört gözle bekledikleri bir gerçek. Nitekim, BAE’nin 13 yýldýr Washington’un “cemiyet dünyasýnda” da kendisine ün yapmýþ büyükelçisi, bir süredir hararetli bir þekilde bu iþlerle meþgul olduðunun anlaþýlmasýyla trene biniþ biletinin oldukça pahalý olduðunu da göstermiþti. Meðerse 15 Temmuz’da FETÖ ile de iþ tutan BAE’nin Washington büyükelçisi el-Uteybe, ABD’nin eski savunma bakaný Robert Gates üzerinden ve içinde “çok deðerli” Türk çalýþanlarý da barýndýran (birisi de eski CHP vekili) “þaþýrtýcý derecede objektif” Türkiye raporlarý yayýnlayan bir düþünce kuruluþu üzerinden Katar’a “gününü göstermek” için milyon dolarlýk propaganda zinciri kurmuþ. Nitekim bu Katar karþýtý propaganda zincirine Körfez’in küçük ancak zengin ülkesi Katar ile ilgili “özgürlüðün bekçileri” ana akým Amerikan medyasý, Katar’ýn bölgesel istikrara yönelik tehdit teþkil ettiðine dair 14 farklý görüþ yazýsý yayýnlayarak dahil olmuþtu. Tabii, Selman ile Zayid’in birisinin Suudi Arabistan diðerinin de BAE’deki iktidar kavgasýnýn, bu tiyatronun, asli unsurlarýndan olduðunu da akýlda tutmak lazým. Diðer bir ifadeyle, aslýnda Katar kriziyle perdelenmeye çalýþýlan ancak herkesin malumu olduðu büyük ve ihtiraslý bir taht kavgasýnýn arkada sahnelendiðini söylemekte fayda var. Trump’ýn çok sevgili eþi Melanie’nin, Suud medyasýna Selman’ýn (31 yaþýnda) ne kadar “karizmatik” ve “bilge bir kiþi” olduðunu söylediðini de not etmek gerekir.
Ýkinci konu ise, “Trump Amerika’sý” ile “kurumlar Amerika’sý” arasýndaki kavgadan mülhem bir þekilde temayüz etti. Kurumlar Amerika’sýnýn asýl görevi, Trump’ý “dýþ politikada bir çýlgýnlýða” mahal vermeyecek þekilde frenlemek. Nitekim bu yönde ilk tepki Pentagon’dan gelince, Trump’ýn Katar krizine kadar, MSNBC’nin Beyaz Saray’a dayanarak aktardýðýna göre, ABD’nin Ortadoðu’daki en büyük askeri üssünün orada olduðunu bile bilmiyordu. Týpký Rakka’nýn haritadaki yerinin nerede olduðunu bilmediði gibi...
Büyük jeopolitik bulmaca
Tepkiler bununla da sýnýrlý deðildi elbette. CIA Direktörü Pompeo da Trump’a, ABD’nin en büyük gözetleme ve dinleme üssü olarak Doha yakýnlarýndaki Al-Udeid’i kullandýðýný hatýrlattý. Güvenlik bürokrasine ek olarak, Amerikan dýþiþleri bürokrasisi de Trump’ýn Körfez’in patronlarýna verdiði sözlerin Amerikan çýkarlarýna zarar verdiðini dile getirdi. Tillerson’un, krizin týrmandýrýlmamasý yönündeki açýklamasýndan sadece dakikalar sonra Romanya liderini Beyaz Saray’da aðýrlarken önündeki konuþma metninden de faydalanarak Trump, Katar’ý halen terörizme destek vermekle suçlamaya devam etse de dýþiþleri pozisyonunda bir deðiþikliðe gitmedi. Daha da ilginci, ABD’nin üç yýldýr Katar’da Büyükelçisi olarak çalýþan Dana Shell Smith “Kiþisel sebeplerini sonra açýklayacaðým” diyerek aniden görevinden ayrýldýðýný açýkladý. Smith daha önce, Trump idaresinin “yeni” dýþ politikasýna karþý kazan kaldýran diplomatlar arasýnda yer almýþtý. Trump savunma sektörünü memnun ederek Körfez’den gelecek parayla ek istihdam oluþturmak isterken, birçok dinamiði alt üst ettiðinin farkýna geç varmýþ olsa da, yine de istediðini elde etmiþ oldu.
Körfez tiyatro salonunda sahnelenen Katar oyununun, 2014’deki krizi de hesaba katarsak ikinci perdesi de kapanmak üzere. Ýfþa ettiði ayrýntýlar ise Ortadoðu’nun geleceðine dair umutlarýmýzý baþka bir bahara saklamamýz ve beklentilerimizi neden düþük tutmamýz gerektiðini bize bir kez daha gösterdi. Büyük jeopolitik bulmacayý çözmeye çalýþýrken “þeytanýn ayrýntýda gizli” olduðunu yeniden hatýrlamakta fayda var...
