2024 IKBY Seçimleri: ‘Stratejik Ýttifak'a dönüþ mü?

Dr. Bilgay Duman/ ORSAM Irak Çalýþmalarý Koordinatörü

20 Ekim 2024'te Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde (IKBY) yapýlan parlamento seçimleri, bölgenin siyasi dinamiklerini kökten etkileyen bir dizi geliþmeye sahne oldu. Seçim, baþta KDP (Kürdistan Demokrat Partisi) ve KYB (Kürdistan Yurtseverler Birliði) olmak üzere IKBY'nin en büyük siyasi aktörlerinin gelecekteki konumlarýný belirlerken, iç ve dýþ politikada birçok dengeyi yeniden þekillendirdi. Seçimin arka planýndaki güç mücadelesi, dýþ aktörlerin etkisi, koalisyon ihtimalleri ve bölgeye dair gelecek beklentileri dikkate alýndýðýnda, seçim sonuçlarýnýn bölge siyaseti için uzun vadeli sonuçlar doðuracaðý açýkça görülüyor.

Seçim öncesi siyasi dengeler ve gerilimler

2024 seçimleri öncesinde IKBY'deki siyasi atmosfer oldukça gergindi. Seçimler aslýnda 2022 yýlýnda yapýlmasý gerekirken, KDP ve KYB arasýndaki anlaþmazlýklar nedeniyle iki yýlda 4 kez ertelendi. En büyük anlaþmazlýk, azýnlýklara ayrýlan sandalyeler, IKBY'ye baðlý Yüksek Seçim Komiserliði'nin durumu ve seçim bölgelerinin nasýl oluþturulacaðý ile ilgiliydi. 111 kiþilik IKBY parlamentosunda 5 Türkmen, 5 Hristiyan ve 1 Ermeni olmak üzere 11 sandalye kota olarak ayrýlmýþtý. KDP, bu sandalyelerin kendi güçlü olduðu bölgelerde daðýtýlmasýný talep ederken, KYB bu durumu kendi aleyhine bir haksýzlýk olarak nitelendiriyordu. Zira kota sandalyeleri Türkmen, Hristiyan ve Ermenilerin yoðun olarak yaþadýðý Erbil ve Duhok için kullanýlýyor, buralardan hakim güç olan KDP böylece kota avantajý ile hükümet pazarlýklarýna oturuyordu. Nitekim kota sandalyelerine genel olarak bugüne kadar KDP'ye yakýn kiþiler seçiliyordu. Ancak KYB'nin itirazý ve Irak Federal Yüksek Mahkemesi'nin IKBY'deki sürece müdahil olmasýyla, önce IKBY'deki kota sandalyeleri kaldýrýlarak IKBY Parlamentosu 100 sandalyeye düþürüldü, sonra Türkmen ve Hristiyanlarýn itirazlarýný dikkate alarak 100 sandalyenin 5'i;, 2'si Türkmen, 2'si Hristiyan ve 1'i Ermenilere olmak üzere kota sandalyesi olarak tahsis edildi. Türkmenler ve Hristiyanlara Erbil ve Süleymaniye'de 1'er kota sandalyesi verilirken, Ermeniler için de Duhok'ta 1 kota sandalyesi ayrýldý. Bu durum IKBY içinde Baðdat'ýn nüfuzunu artýran bir etken olarak deðerlendirildi ve IKBY'de yeni bir denklem ve parlamento aritmetiði oluþturdu.

KDP liderliði, Mesrur Barzani'nin baþbakanlýðý döneminde merkezileþme ve kontrolü artýrma stratejisi izledi. Bununla birlikte, Mesrur Barzani'nin yönetim tarzý, hem iç politikada hem de uluslararasý arenada bazý eleþtirilere maruz kaldý. Barzani, seçim kampanyasýnda istikrar ve ekonomik kalkýnma vaatleriyle ön plana çýkmaya çalýþsa da, halk arasýnda güven kaybý yaþadýðýna dair iþaretler de vardý. Diðer yandan, seçim öncesi süreçte KYB'nin efsanevi lideri Celal Talabani'nin hayatýný kaybetmesinin ardýndan parti içerisinde yaþanan liderlik mücadelesinde ipleri eline alan ve gücünü konsolide eden KYB lideri Bafel Talabani, KDP'nin bu gücüne karþý sert bir söylem benimsedi ve KYB'nin iktidarý yeniden dengelemek istediðini vurguladý. Talabani'nin "Biz bu iþi bitireceðiz" sloganý, KYB'nin KDP'yi IKBY yönetiminden uzaklaþtýrma ya da etkisini zayýflatma çabasýný sembolize ediyordu. Buna raðmen KYB'den ayrýlan Ali Hama Salih, Lahur Þeyh Cengi (Talabani) gibi isimlerin yeni siyasi hareketlerle seçimlere katýlmasý, KYB'nin nasýl bir performans göstereceði konusunda meraklarý üzerine çekiyordu. Öte yandan KYB'nin ana aktör olduðu Süleymaniye'de Yeni Nesil gibi etkili bir muhalefet hareketinin doðmuþ olmasý ve bu hareketin farklý sosyal ve siyasal kesimlerden ilgi görmesi, KYB açýsýndan önemli bir zorluk ortaya çýkarmýþtý.

Seçim sonuçlarý ve parlamentodaki daðýlým

Seçim sonuçlarýna göre, KDP 39 sandalye kazanarak birinci sýrada yer alýrken, KYB 23 sandalye ile ikinci oldu. Genç seçmenler arasýnda popülaritesini artýran Yeni Nesil Hareketi ise 15 sandalye kazandý ve üçüncü büyük parti olarak mecliste kendine yer buldu. Ancak partilerin aldýklarý oylara bakýldýðýnda KDP'nin en yakýn rakibi KYB'nin oyunun neredeyse iki katý kadar (800 binden fazla) oy almasý, Yeni Nesil Hareketi'nin ise KYB'nin aldýðý oyun dörtte üçüne yakýn bir oy (yaklaþýk 300 bin) almasý dikkat çekici oldu. Ýslami hareketlerden Müslüman Kardeþler hareketine yakýn Kürdistan Ýslami Birliði 7 sandalye kazanmasýna raðmen hareketin en güçlü olduðu yerlerden biri olan Duhok'ta ciddi bir oy kaybý yaþadý. Etkisinin az olduðu Erbil'de ise oyunu yükselterek milletvekili çýkarmasý IKBY siyasetinde önemli bir deðiþimin iþareti olarak görüldü. Gorran (Deðiþim) Hareketi gibi bir zamanlarýn en güçlü muhalefet partisi ise yalnýzca 1 sandalye kazanarak siyasi etkisini büyük ölçüde yitirdi.

Seçim sonuçlarý, mecliste çok parçalý bir yapý ortaya çýkarýrken, koalisyon görüþmelerinin zorlu geçeceðini iþaret etmektedir. KDP'nin toplamda 39 sandalye kazanarak en büyük blok olmasýna raðmen, meclis çoðunluðunu saðlayabilmesi için en az 12 sandalyeye daha ihtiyacý var. Bu noktada KDP tek baþýna hükümeti kuramayacaðý için bu kez kota sandalyeleri de yeterli olmayacak. Daha da ötesinde 5 kota sandalyesinden ikisinin KYB'ye yakýn isimlerden seçilmesi ve hatta Ýran'a yakýn Þii milis gruplarla iliþkili olmasý, KDP açýsýndan kotadan seçilen milletvekillerinden hükümet kurma konusunda bütüncül bir destek almasýný zorlaþtýracak. KYB, Yeni Nesil Hareketi, Kürdistan Ýslami Birliði gibi partilerle yapýlacak ittifaklar bu açýdan kritik önemde. Hatta KYB'den kopan Ali Hama Salih'in Halwest Hareketi ve Lahur Talabani'nin Halk Cephesi, iþbirliði yapýlabilecek gruplar olarak ön plana çýkýyor. Ancak KYB'nin aldýðý oy ve kazandýðý sandalye sayýsý ile dýþarýda býrakýlmasý zor. KYB'nin bir ittifaka girmesi durumunda ise Halvest Hareketi ve Halk Cephesi'ni kabul etmesi de zor görünüyor. Yeni Nesil Hareketi ve Kürdistan Ýslami Birliði þimdiden oluþacak bir hükümete dahil olmayacaðýný ilan etmiþ durumda. 3 sandalye kazanan Kürdistan Adalet Cemaati (Komal) ise parlamento oturumlarýna bile katýlmayacaðýný açýkladý. Bu durumda hükümet kurulmasý için KDP ve KYB arasýnda sýký pazarlýklarýn yaþanacaðýný öngörmek zor deðil.

Mevcut sonuçlara göre, KDP ve KYB toplamda 62 sandalye ile mecliste çoðunluðu saðlamak için en olasý ittifak adaylarý. Ancak geçmiþteki ortaklýklarý, farklý çýkarlar ve stratejik öncelikleri nedeniyle bu iki partinin zorlu bir iliþkileri var. KDP, Erbil ve Duhok gibi bölgelerde güçlü bir tabana sahipken; KYB, Süleymaniye ve Halepçe gibi bölgelerde hâkim. Bu coðrafi ayrým, IKBY'nin yönetim yapýsýnda ikiye bölünmüþ bir sistem ortaya çýkarmýþ durumda ve bu durumun son birkaç yýlda daha da derinleþmesi koalisyon görüþmelerinde zorluklara neden olabilir.

Bölgesel ve uluslararasý etkiler

IKBY seçimleri, yalnýzca bölge içi dengeleri deðil, ayný zamanda Baðdat ve komþu ülkelerle iliþkileri de doðrudan etkiliyor. Irak merkezi hükümeti, IKBY içindeki siyasi bölünmeleri kendi lehine kullanma stratejisini sürdürmektedir. Özellikle Baðdat, KYB ile yakýnlaþarak KDP'nin Irak'taki merkezi otoriteye karþý olan duruþunu zayýflatmaya çalýþýyor. Bu çerçevede Irak Federal Mahkemesi'nin azýnlýk sandalyelerine yönelik kýsýtlamalar getirmesi ve bölgedeki seçimleri denetlemesi, Baðdat'ýn IKBY üzerindeki kontrolünü artýrma amacýný gösteriyor.

Türkiye ise terörle mücadelede PKK'nýn IKBY içindeki etkinliðini azaltmak için Baðdat ile olduðu kadar KDP ile yakýn iþbirliði içerisinde. PKK'nýn Süleymaniye gibi KYB kontrolündeki bölgelerde güçlenmesi, Türkiye'nin güvenlik kaygýlarýnýn baþýnda geliyor. Türkiye, IKBY'de KDP'ye destek vererek PKK'nýn bölgedeki nüfuzunu kýrmaya çalýþýrken, Ýran ise KYB ve PKK ile daha yakýn iliþkiler geliþtirerek Türkiye'ye karþý bir denge unsuru oluþturuyor. Bu durum, IKBY içindeki gerilimlerin yalnýzca iç politikadan kaynaklanmadýðýný, bölgesel güçler arasýndaki rekabetin etkili olduðunu gösteriyor.

ABD ve diðer Batýlý ülkeler ise IKBY'de istikrarlý bir sürecin ve bölgenin geliþiminin devam etmesi, özellikle Ýran'ýn etkisinin sýnýrlanmasý yönünde bir pozisyon alýyor. Seçimlerin adil ve þeffaf bir þekilde gerçekleþmesi, uluslararasý toplum için önemli bir diðer konu. IKBY'deki iki ana parti olan KDP ve KYB'nin medya, güvenlik güçleri ve devlet kurumlarý üzerindeki etkisi nedeniyle tam anlamýyla adil bir seçim süreci oluþturulmasý ise zor. ABD, hem KDP ile stratejik iþbirliðini sürdürmeye çalýþýrken, hem de KYB ile yeni bir diyalog süreci geliþtirme peþinde.

Stratejik ittifaka dönüþ mü?

20 Ekim 2024 seçimleri öncesindeki geliþmeler IKBY'deki siyasi bölünmeleri dýþ müdahaleleri beraberinde getirmiþti. Bu süreç Kürt siyasetinin yönünü etkileyen önemli bir dönemeç oldu. Bununla birlikte, KDP ve KYB arasýndaki tarihsel gerilimler ve farklý dýþ politika tercihleri düþündürücü. Kurulacak denge, güç paylaþýmýnýn nasýl olacaðý ve sürdürülebilirliði konusunda etkili olacak.

Seçim sonuçlarý, IKBY'nin yönetiminde zorlu bir koalisyon pazarlýðýný iþaret ediyor. KDP ve KYB'nin yeniden bir koalisyon kurarak yönetimde güç paylaþýmýna gitmesi bekleniyor. Bu noktada seçim sonuçlarý itibariyle bölgede yeni bir dengenin ortaya çýkacaðýný öngörmek mümkün. KDP ve KYB'nin bütün ayrýlýklarý býrakarak 2004'te aralarýnda imzaladýklarý yönetim paylaþýmýný öngören "Stratejik Ýttifak" benzeri bir yapýya dönmelerinin, IKBY'nin þimdiye kadarki kazanýmlarýný korumasýnýn en iyi yolu olduðunu söylemek yanlýþ olmaz. Yeni süreç, bölgenin iç ve dýþ politikadaki konumunu yeniden tanýmlama potansiyelini taþýyor. Ýleriye dönük olarak KDP ve KYB'nin kurabileceði koalisyon yapýsý, IKBY'nin Baðdat ve komþu ülkelerle olan iliþkilerini þekillendirecek. Bu geliþmeler, bölgenin istikrarý ve IKBY'nin geleceði açýsýndan belirleyici olacak. Seçim sonuçlarý, bölgenin istikrarý açýsýndan olumlu bir tablo sunsa da, bu durumun devamlýlýðý için geniþ tabanlý ve güçlü bir yönetim oluþturulmasý gerekliliðini ortaya koyuyor.