Bölgede HDP/ YSP'nin oy kaybý ne anlama geliyor?

Hilmi Daþdemir/ Optimar Araþtýrma

Son dönemde terör örgütü PKK'ya yönelik devletin etkin mücadelesi neticesinde Doðu ve Güneydoðu Bölgesindeki HDP'nin oy oranlarýnda belirgin bir þekilde düþüþ olmuþtur. Bunun birçok sebebi vardýr. En baþta gelen sebebi ise Terör örgütünün silah zoruyla cebren bölge halkýna kendileri lehine oy kullandýrmasýnýn önüne geçilmiþ olmasýdýr.

Diðer bir sebep ise bölge halkýnýn 7- 8 Ekim Olaylarýndan – bazýlarý Kobani olaylarý olarak da adlandýrýlýyor. Oysa Kobani diye bir yer yok. PKK Terör Örgütünün Ayn El Arab'ýn adýný deðiþtirerek kendi kitlesine kimlik kazandýrmak için kullanmasýdýr- sonra Selahattin Demirtaþ'ýn terörize edilmesine öncülük ettiði bir süreç geliþti. Bu geliþen süreçte, Kürtler kendilerini tehdit altýnda görmüþ ve bunun için de siyasal olarak tercihlerini HDP'den yana kullanma eðiliminde olmuþlardýr. Bu süreci kendisi için bir kalkýþmaya çevirmek isteyen örgüt bu sefer Hendek Kalkýþmalarýný organize etmiþtir. Bu kalkýþmalara katýlanlar olmakla birlikte bunun ayný zamanda Kürtlerin ölümüne sebep olmasý sebebiyle de sorgulamaya baþlamýþlardýr. Ancak, siyasal anlamada belli ölçüde kýrýlma yaþamýþ olan Kürt seçmen oy verme davranýþlarýnda AK Parti'ye büyük oranda geri dönmemiþ lokal artýþlarla kýsmi bir dönüþ de olmuþtur.

Bununla birlikte Optimar Araþtýrma'nýn 2017'den beri yapmýþ olduðu Türkiye'nin Nabzý araþtýrmalarýnda 'Türkiye'de yeni bir partiye ihtiyaç var mý?' sorusuna HDP tabanýnda yüzde 25 ile 35 oranýnda 'evet' cevabý verilmiþtir. Bu sonuç da göstermektedir ki uzun süredir HDP tabaný yeni bir parti arayýþý içindedir.

2023 seçimlerine giderken HDP, kapatýlma ihtimaline karþý yedekte tuttuðu YSP (Yeþil Sol Parti) ile seçime girdi.

24 Haziran 2018 seçimlerinde Türkiye genelinde HDP yüzde 11,5 oy alýrken 14 Mayýs 2023 seçimlerinde yüzde 8,8 oy alarak oyunu yüzde 2,5 oranýnda düþürmüþ. Bu düþüþ aslýnda bir þekilde partinin terör örgütü PKK ile iliþkisi sebebiyle bazý seçmen gruplarýnda uzaklaþmalara sebep olduðunu gösteriyor. Ayrýca, bu düþüþ Güneydoðu Anadolu bölgesinde yüzde 3,8'lik bir kayýp olarak karþýmýza çýkýyor ki bu da oldukça anlamlý. Zira, HDP/ YSP siyasal yapýsýnýn en yüksek oy aldýðý bölge Güneydoðu Anadolu bölgesidir.

HDP/YSP'nin oylarýnýn hem Doðu Anadolu hem de Güneydoðu Anadolu'da düþtüðünü gözlemliyoruz.

Ýl bazýnda önce Doðu Anadolu'ya bakacak olursak; Aðrý'da 2018'de yüzde 63,6 oy almýþken 2023'te yüzde 55,9 oy almýþ ve bu oran yüzde 7,7'lik bir kayýp demek. Hakkari'de yüzde 71,8 oy almýþken yüzde 64,5'e düþmüþ. Hakkari'de de yüzde 7,7'lik bir kayýp olduðu görülüyor. Tunceli'de yüzde 52,1 iken yüzde 43,9'a düþmüþ. Bu da yüzde 8,2'lik bir düþüþe tekabül ediyor. Van'da ise 60,6 almýþken yüzde 54,3'e düþmüþ. Van'da da 6,3'lük bir kayýp gözlemleniyor. Diðer Doðu Anadolu illerinde de benzer bir kayýp söz konusu, 2 ila 4 puan arasýnda HDP/YSP oylarýnda düþüþ var.

Deðiþimin ayak sesleri

Güneydoðu Anadolu bölgesinde de benzer bir durum söz konusu; 2018'de yüzde 71,9 oy almýþken 2023 seçimlerinde yüzde 64,42'ye düþmüþ yani yüzde 7,5'lik bir kayýp var. Bu en yüksek düþüþ. Þýrnak bir zamanlar HDP'nin kalesi olarak bilinen bir il. Fakat, 2019 yerel seçimlerinde AK Parti adayý Mehmet Yarka yüzde 61,72 oy oranýyla belediye baþkaný olarak seçilirken, HDP adayý ise yüzde 35,04 oy almýþtý. Belli ki AK Parti'nin adayý daha çok beðenilen bir adaydý. Ancak, örgütün gösterdiði adaya vermemiþ AK Parti adayýna oy vermiþ gözüküyorlardý. Bu durum da HDP seçmeni açýsýndan pek alýþýk olunan bir durum deðil. Geçmiþ dönemlerde bu þekilde oy verme davranýþý da görülmemiþti. Etkin terörle mücadele neticesinde silahlarýn gölgesi kalkýnca böyle bir durum ortaya çýkmýþ gözüküyor. Nitekim, il genel meclis seçimlerinde de yüzde 57,5 oranýnda HDP'ye oy veriyorlar. Aslýna bakarsanýz tüm bunlar deðiþimin ayak sesleri.

Diðer illerle devam edelim. Batman'daki yüzde 63,5 oy oraný yüzde 59,3'e düþüyor. Düþüþ, yüzde 4,2. Diyarbakýr'da yüzde 67,1'den yüzde 62,6'ya düþüyor. Bu da yüzde 4,5'lik bir düþüþ demek. Mardin, Siirt, Þanlýurfa'da da 4 puanlýk düþüþ söz konusu olarak karþýmýza çýkýyor

Oylar AK Parti'ye mi geçti?

HDP/YSP'deki oy düþüþleri AK Parti'ye geçmiyor. Benzer durumda AK Parti'de de düþüþ var. Hatta bazý illerde bu düþüþ oylarý yüzde 10 ile 18 civarýna kadar çýkabiliyor. Ancak, Cumhurbaþkaný Erdoðan'ýn oylarýna bu durum olumsuz olarak yansýmýyor. Hatta, Erdoðan'ýn oylarýnda müspet yönde deðiþim olduðunu da gözlemliyoruz.

Erdoðan'ýn, Doðu Anadolu ve Güneydoðu Anadolu illerinde oyunu 2014 ve 2018'e göre artýrdýðýný gözlemliyoruz. Mesela, Aðrý'da 2014 Cumhurbaþkanlýðý seçimlerinde Erdoðan'ýn oyu yüzde 36,4, 2018 seçimlerinde yüzde 31,8 ve 2023 ikinci tur oyu 34,7. Dolayýsýyla 2014'e göre yüzde 1,7 düþerken 2018'e göre de yüzde 2,9 yükselmiþtir. Bingöl'de ise 2014'te yüzde 65, 2018'de yüzde 66,7 ve 2023 ikinci tur seçimlerinde ise yüzde 68,1 oy almýþ. 2014 seçimlerine göre yüzde 3,1 ve 2018 seçimlerine göre ise 1,4 yükseliþ görülmektedir. Erzurum'da 2014'te yüzde 68,8, 2018'te 72,3 ve 2023 ikinci tur seçimlerinde yüzde 73,6 oy oraný karþýmýza çýkýyor. 2014'e göre yüzde 4,8 ve 2018'e göre ise 1,3'lik bir artýþ var. Doðu Anadolu'da en yüksek artýþ Hakkari'de karþýmýza çýkýyor. 2014'te yüzde 16,3, 2018'te yüzde 22,8 ve 2023 ikinci turda ise yüzde 27,9 oy artýþý olduðunu gözlemliyoruz. Bu durum, son dönemde yapýlan hizmetlerin Cumhurbaþkaný Erdoðan'ýn oy oranýna olumlu yönde etkisini gösteriyor. Benzer þekilde siyasal kimliði AK Parti ve Erdoðan'a muhalefet olarak öne çýkan Tunceli'de bile Erdoðan oyunu 2014'e göre yüzde 2,8 artýrmýþ. 2014'te yüzde 14,4 olan oy oraný yüzde 18,7'ye çýkmýþ. Muhtemelen muhalefetin adayý Tuncelili Kýlýçdaroðlu olmasa idi artýþ 2023 seçimlerinde de devam ederdi. Nitekim, 14 Mayýs 2023'te Erdoðan'ýn oyu yüzde 16,2 iken 28 Mayýs'ta yapýlan ikinci turda bu oran yüzde 17,2'ye çýkýyor. Yani Tunceli'de bile Erdoðan ilk tura göre oyunu yüzde 1 de olsa artýrmýþ. Diðer iller için de anlamlý bir artýþ olarak deðerlendirilebilir ama bu artýþ Kýlýçdaroðlu'nun memleketi Tunceli'de ise çok daha anlamlýdýr.

Görüldüðü üzere; Türkiye genelinde olduðu gibi hatta diðer illerden daha fazla bir þekilde Doðu ve Güneydoðu Anadolu seçmeni parti tercihi Cumhur Ýttifaký olmasa bile belli oranda Cumhurbaþkaný Erdoðan'a oy vermiþ gözüküyor.

Optimar Araþtýrma olarak Kürt nüfusun yoðun yaþadýðý yirmi üç ilde 2022 ve 2023 yýlýnda iki kez araþtýrma yaptýk. Burada öne çýkan iki husus vardý. Birincisi Diyarbakýr Anneleri ki yaptýklarý eyleme desteðin yüzde 52 olduðu gibi bir gerçeklik vardý. Yüzde 27,6'sý destek vermez, yüzde 11,8 bu konuda fikir beyan etmezken yüzde 8,4'lük bir kesim de cevap vermemiþtir.

Ýlk net tavýr

Diyarbakýr Anneleri'nin HDP binasý önünde yapmýþ olduklarý eylem oldukça önemlidir. Ýlk kez bölge halkýndan HDP/PKK'ya karþý açýk ve net bir eylem ortaya konulmuþtur. Daha önce böyle bir eyleme kimse cesaret edemezken evlatlarý HDP yöneticileri tarafýndan terör örgütüne katýlmalarý için daða kaçýrýlan anneler bu eyleme cesaret ettiler. Eylem hala da devam ediliyor ve onlarca anne de evlatlarýna kavuþtu. Gün geçmiyor ki terör örgütüne katýlmak için zorlanan biri daha devlete teslim olmasýn. Ya da aktif PKK teröristi iken birileri gelip teslim olmasýn.

Tüm bunlar geçmiþte olduðu gibi PKK'nýn saha hakimiyetini kaybetmesinden ve devletin tüm bölgeye hatta sýnýr dýþýnda Türkiye için risk teþkil eden sahalara hakim olmasýndan kaynaklanmaktadýr. Bu da Cumhurbaþkaný Erdoðan tarafýndan destek verilen eski Ýçiþleri Bakaný Süleyman Soylu'nun tüm ekibiyle birlikte etkin mücadelesi sonucu olmuþtur. Terör örgütü PKK'ya vurulan darbeler ve etkin mücadele ile terörün bitme noktasýna çok yaklaþtýðýný söylemek mümkündür. Terör örgütü ile mücadele Süleyman Soylu'nun yerine Ýçiþleri Bakaný olarak atanan Ali Yerlikaya ekibi tarafýndan da yürütülmektedir. Yakýn gelecekte de PKK terör örgütü ile etkin mücadeleden taviz verilmeyeceði görülmektedir. Bu mücadele ve devletin sahaya hakimiyeti gelecekte terör örgütüne yakýn partilerin rahat hareket edememeleri anlamýna gelmektedir. Ama PKK terör örgütü ile gerçek anlamda mücadele için siyasal uzantýsý olan HDP/YSP gibi partilerin faaliyetlerine izin verilmemesi gerekmektedir. Zira, Venedik Kriterleri de siyasal partilerin þiddetle iliþkisi varsa kapatýlabilir diyor.

Venedik Komisyonu'nun 1999 tarihli 'Yol Gösterici Ýlkeleri'ne göre, "siyasi partilerin yasaklanmasý veya kapatýlmasý, ancak, demokratik anayasal düzeni devirmek, böylece anayasa ile teminat altýna alýnan haklarý ve hürriyetleri ortadan kaldýrmak için bir siyasi araç olarak þiddet kullanýlmasýný savunan veya þiddet kullanan partiler bakýmýndan haklý görülebilir. Bir partinin Anayasa'da barýþçý yoldan bir deðiþikliði savunmasý, kendi baþýna, onun yasaklanmasý veya kapatýlmasý için yeterli deðildir." Son raporda bu ilke tekrarlanmakta ve þöyle yorumlanmaktadýr: "Venedik Komisyonu, sadece, þiddet tehdidini ve kullanýmýný siyasi partilerin kapatýlmasýnda tek meþru kriter olarak kabul etmektedir."

Kimse PKK/HDP/YSP iliþkisini inkar etmiyor. Üstelik, parti yöneticileri her seferinde terör örgütü elebaþlarýna baðlýlýklarýný bildiriyorlar. Dolayýsý ile siyasete vesayet oluþturan asker kadýn ve bebek katili terör örgütünün siyasal uzantýlarýnýn faaliyetlerinin ve partilerinin kapatýlmasýný saðlamak elzemdir. Bununla birlikte de sivil siyaset alanýnda kim neyi savunacaksa savunsun onun da demokratik yollardan önünü açmak gerekir.

Kime güveniyorlar?

Yine yukarýda bahsettiðim Optimar tarafýndan yapýlan araþtýrmalarda "Geçmiþ yaþanmýþlýklarý düþündüðünüzde Kürt Halký gelecekte kiminle birlikte hareket edebilir?' sorumuza verilen cevaplarda da Erdoðan ismi öne çýkýyordu. Bu sonuç da gösteriyor ki Kürtlerin güvendiði lider de Erdoðan'dýr.

Tüm bu süreçler deðerlendirildiðinde gerek iller bazýnda milletvekili adaylarýnýn seçmen tarafýndan benimsenmemesi gerekse de genel olarak yaþanan sýkýntýlar parti tercihinin baþka parti olmakla birlikte Cumhurbaþkanlýðý seçimlerinde tercihin Erdoðan yönünde olduðunu göstermiþtir.

Erdoðan Doðu Anadolu Bölgesinde oy oranýný 2014'e göre yüzde 1,4 ve 2018'e göre 1,8 ve 14 Mayýs'taki birinci tur ve 28 Mayýs'taki ikinci tura göre de yüzde 3,7 artýrmýþtýr.

Güneydoðu Anadolu Bölgesinde ise 2014'e göre oyu yüzde 1 düþerken 2018'e göre binde 4 artmýþ ve 2023 birinci tur ikinci tur arasýnda da oyunu yüzde 2,7 artýrmýþtýr.

Kemal Kýlýçdaroðlu ise Doðu Anadolu Bölgesinde oyunu ilk tura göre binde 4 artýrmýþtýr. Güneydoðu Anadolu Bölgesinde ise binde 2 ancak artýrabilmiþtir. Kýlýçdaroðlu'nun siyasal savrulma görüntüleri bu bölgelerde de seçmenini ikna edememiþtir. Zaten Kýlýçdaroðlu'na oy verenler de Kýlýçdaroðlu'nun vizyonu ya da liderliði sebebiyle deðil daha çok 'deðiþim' arzusundan dolayý oy vermiþlerdir.

Sonuç olarak; Doðu ve Güneydoðu Anadolu seçmeni yaþanan aðýr deprem ve ekonomik sorunlara raðmen tercihini Erdoðan'dan yana kullanmýþtýr. CHP de parti bazýnda oyunu artýrmýþtýr. CHP'ye oy geçiþleri de aðýrlýklý olarak HDP/YSP ve ÝYÝ Parti seçmeninden olmuþtur. Az da olsa AK Parti'den de CHP'ye oy geçiþi söz konusudur. Bunun sebebi de bölge dinamikleri göz önünde bulundurarak belirlenen adaylardýr.

Erdoðan, 3 Kasým 2002'de baþlattýðý seçimlerden baþarýyla çýkma ve yenilmezlik durumunu bir seçimde daha göstermiþtir. Burada ortaya koyduðu vizyon ve liderlik Doðu ve Güneydoðu Anadolu'da da etkili olmuþtur.

[email protected]