Etnometodoloji: Failin düþündüðü gibi düþünebilmek

Murat Güzel

Yirminci yüzyýlda ortaya çýkan ve genelde metodoloji bakýmýndan pozitivist sayýlabilecek yaklaþýmlarý eleþtirerek geliþen sosyoloji anlayýþlarý arasýnda baþlýcasý saymalýyýz etnometodolojik yaklaþýmý ve onun mucidi Harold Garfinkel'i. Etnometodolojiye göre sosyolojik bakmak uygulamalý eylemin sürecine tepeden bakmak deðil, eyleyenlerin metodlarýnýn çetrefilli konumlarýndan bakabilmektir. Etnometodoloji eyleyenlerin anlamlý niyetlerinin yorumlanmasý deðil, insanlarýn eylem süreçlerinde kullandýklarý metotlarýn incelenmesine dayanýr. Buna göre sosyoloji ne analitik ne de yorumlamacýdýr; temellendirilmiþ teorinin ampirik açýdan test edilmiþ ya da öznel açýdan yeterli görülen bir þeyden çok daha fazlasý olduðu gerçeðini göz ardý edemeyecek bir bilimdir o.

Baþlangýcýndan bu yana etnometodolojik yöntemin failin düþündüðü gibi düþünmeye çabaladýðýný söyleyebiliriz. Daima faillerin eylemlerinin nedenlerini yansýtmak için düzensizliðiyle meþhur pratik hayatýn bu düzensizliðiyle iþe baþlayan bir mantýklar bilimi olarak da niteleniyor bu yüzden. Failin eylemlerinin onun yapmak zorunda olduðu þeyleri neden yaptýðý sorularýna vermesi gereken cevaplarý yansýttýðýný biliriz. Peki bu bilgimizin kaynaðý nedir? Baðlama gönderimlilik yordamýyla bunu bildiðimizi söyler etnometodoloji.Bu yordam Garfinkel'in 1968'de ünlü etnometodoloji tanýmýnda da yer alýr: "Etnometodoloji terimini, baðlama gönderimli ifadelerin rasyonel özelliklerini ve diðer uygulamalý eylemleri, günlük yaþantýnýn organize edilmiþ ustalýklý uygulamalarýnýn süregelen tesadüfi baþarýlarý olarak araþtýrmaya iþaret etmek için kullanmaktayým."

Bir boþluðu doldurdu

Garfinkel'in Ýkinci Dünya Savaþý sonrasýndaki Amerikan sosyolojisin de fark ettiði boþluðu gidermeye dönük kaleme aldýðý Sosyolojik Görmek eseri etnometodolojinin kavram olarak ilk göründüðü metindir. Bu boþluk, dönemin hâkim paradigmasýný oluþturan kavramsal indirgeme yoluyla sosyolojik tasvirine odaklanan Parsoncu yaklaþým ile doðrudan somut toplumsal fenomenler arasýndadýr. Garfinkel, fenomenolojist Alfred Shütz ve Aaron Gurwitch'in çalýþmalarýnda dile getirilen ve sosyal fenomenin anlamý, düzeni, tutarlýlýðý ve algýsýyla ilgili fikirlerini baþlangýç seçerek detaylý uygulamanýn kavramsal indirgeme karþýsýndaki önemini toplumsal eylemin yeterli bir bilimsel tanýmýný yapma sorunu bakýmýndan vurgular. Bu açýdan 1948'de yazýlan Sosyolojik Görmek: Toplumsal Eylemin Genel Sebepleri adlý kitabýnýn Garfinkel'in geliþen fikirlerinin çerçevesini çizdiði kuþkusuzdur.

Türkçeye Barýþ Arpaç'ýn çevirdiði metninde Garfinkel sosyolojik görmenin failin inanç ve güdülerine deðil, eylemlerinin tutarlýlýðýný oluþturan genel detaylara odaklanmayý gerektirdiðini vurgular. Garfinkel'in temel iddiasý þudur: Toplumsal hayatýn ayrýntýlarýný kavramlara, tiplere veya modellere indirgemek uðraþýlan fenomenin tamamen kaybedilmesine yol açar. Garfinkel için sosyolojik açýdan farklý görebilmeyi öðrenmek, toplumsal düzenleri detaylarýyla görmeyi öðrenmek demektir. Esasen bu düzenlere mezkûr detaylarýn kavramsal yaldýzlarla süslenmesiyle deðil, o detaylarýn gerçek kiþiler tarafýndan gerçek zamanlý bir þekilde icrasýyla ulaþýlmaktadýr.

Eser ayný zamanda Etnometodoloji ile Pragmatizm ve Fenomenoloji arasýndaki iliþki ve çeliþkileri de ortaya çýkarmaya imkân tanýyor. Editörlüðünü Anne Warfield Rawls'ýn yaptýðý kitapta ayrýca editörün kapsamlý bir yazýsý bulunuyor. Yazýsýnda Rawls, "okuyucunun aþikâr tuzaklara düþmesini engellemek için bir açýklama saðlama"ya çalýþýyor.

Sosyolojik Görmek: Toplumsal Eylemin Genel Sebepleri

Harold Garfinkel

çev. Barýþ Arpaç

Vakýfbank Kültür, 2024

Maturidi kelamýnýn önde gelen isimleri

Brodersen, kapsamlý çalýþmasýnda Ýslami gelenek perspektifinden Mâturîdî anlayýþýnýn önde gelen kelamcýlarýný ve onlarýn eserlerini inceliyor. Böylelikle "bilinmeyen" olarak nitelendirdiði Mâturîdîliðin daha yakýndan tanýnmasýný ve bilinmesini amaçlayan Brodersen, önce Mâturîdî yazarlarýn biyografileri ve metinleri hakkýnda tafsilatlý bilgiler veriyor, ardýndan bu bilgilerden çeþitli çýkarýmlar yaparak Mâturîdî inanç ilkelerinin dayandýðý esaslarý ortaya koyuyor. Mâturîdîliðin baðýmsýz bir kelam ekolü olmasýnda etkin olan nedenleri de inceleyen Brodersen, kelam ekolleri arasýnda erken dönemde gerçekleþen zât-sýfat ile ilgili tartýþmalar hakkýnda da ayrýntýlý bilgilere kitabýnda yer veriyor.

Bilinmeyen Kelam: Erken Dönem Mâturîdîliðinde Kelami Yaklaþýmlar

Angelika Brodersen

çev. Özcan Taþçý

AlBaraka, 2022

Gazze soykýrýmýnýn an be an günlüðü

7 Ekim'den beri birçoðu Ýsrail'in Gazze'ye yönelik saldýrýlarýnda þehit edilen çok sayýda Filistinli yazar, gazeteci ve fotoðrafçý var. 7 Ekim 2023 tarihinde Filistin Yönetimi Kültür Bakaný olarak Gazze'de olan Atýf Ebu Seyf bir yerde ölenlerin sözcüsü. 7 Ekim'de baþlayan Ýsrail saldýrýsýnýn Ýsrail'le geçmiþte yapýlan savaþlara benzemediðini çok geçmeden fark eden Ebu Seyf, kitabýnda bizi Ýsrail'in Gazze saldýrýsýnda hayatta kalmaya çalýþan Gazzelilerin yaþadýklarýna götürüyor; ayrýntýlý ve dokunaklý anlatýmýyla soykýrýmýn günlük þahitliðini yapýyor. Ebu Seyf, kitabýnda Filistin ve Gazze halkýnýn kitlesel yýkýmýn kaosu ve travmasý ortasýnda hayatta kalma ve insanlýðýný koruma mücadelesinin etkili bir tasvirini sunuyor.

Atýf Ebu Seyf

çev. Yakup Çetinkaya

Pýnar, 2024