Gazze soykýrýmýndan odak kaydýrma: Ýsrail-Ýran çatýþmasý

Prof. Dr. Ramazan Erdað/ Eskiþehir Osmangazi Üniversitesi ÝÝBF Uluslararasý Ýliþkiler Bölümü Öðretim Üyesi

Dünya 7 Ekim 2023'ten bu yana Filistin topraklarýnýn Ýsrail tarafýndan hunharca iþgalini ve Gazze'de yaþanan soykýrým ve vahþeti izliyor. Ýsrail'in uluslararasý sistemin tüm normlarýný, ilkelerini ve evrensel kurallarýný hiçe sayarak doðrudan kadýn, çocuk ve sivilleri hedef almasý hastane, okul hatta Birleþmiþ Milletler (BM) misyonlarýný vurmasý engellenemedi. BM sisteminin artýk tam anlamýyla etkisiz ve iþlevsiz kaldýðý bir süreç yaþanmakta. Bunun yanýnda baþta Amerika Birleþik Devletleri (ABD) olmak üzere Batýlý ülkelerin Ýsrail'e saðladýðý koþulsuz þartsýz destek Ýsrail'i moral, ekonomi, siyasi ve askeri açýdan besleyen en önemli unsur. Ancak gerek Cumhurbaþkanýmýz sayýn Recep Tayyip Erdoðan gerekse Dýþiþleri Bakanýmýz sayýn Hakan Fidan tarafýndan uluslararasý topluma Ýsrail'in Gazze iþgali ve soykýrýmýný önlemediði takdirde bunun bölgesel bir savaþ riski taþýdýðý yönündeki güçlü uyarýsý, vahþetin derinleþtiði her geçen an kendisini hissettirmekte.

ABD'nin ikircikli tutumu

Ýsrail'in soykýrýmýný önlemeye ve çatýþmalarý sýnýrlandýrmaya yönelik giriþimler BM Güvenlik Konseyi'nde ABD tarafýndan engellendi ve ateþkes kararý çýkmadý. 'Ýnsani Ara' þeklinde tanýmlanan sýnýrlý esir deðiþimi ve Ýsrail tarafýndan ihlal edilen geçici çatýþmasýzlýk durumu hariç Ýsrail önünde hiçbir engel olmadan iþgal ve vahþetini sürdürdü. Nihayetinde artan toplumsal baskýlar ve ABD yönetiminin yer yer Netanyahu yönetimi ile yaþadýðý görüþ ayrýlýklarý neticesinde 2024 yýlý Ramazan ayý süresince BM Güvenlik Konseyi 2728 (2024) sayýlý kararý ile kalýcý bir ateþkese götürecek acil ateþkes kararý aldý. Daha önceki benzer ateþkes tasarýlarýný veto eden ABD, 25 Mart 2024 tarihinde yapýlan oylamada çekimser kalarak kararý engellemedi ve Güvenlik Konseyi'nin diðer 14 üyesinin evet oyu ile Ýsrail'i de baðlayacak þekilde karar kabul edildi. Karar Ramazan ayý boyunca Gazze'de acil ateþkesin saðlanmasýný ve tüm rehinelerin koþulsuz olarak serbest býrakýlmasýný öngörmekteydi. ABD yönetimi her ne kadar kararý veto etmese de ateþkes kararýnýn alýnmasýnýn hemen ardýndan yaptýðý açýklamada söz konusu Güvenlik Konseyi kararýnýn 'baðlayýcý olmadýðýný' iddia ederek ikircikli tutumunu sürdürdü. Ancak uluslararasý hukukta BM Güvenlik Konseyi kararlarýnýn tüm üye ülkeler açýsýndan baðlayýcý olduðu ve karara uyulmadýðý takdirde belli birtakým yaptýrýmlarýn uygulanacaðý malum.

Ýsrail, Uluslararasý Adalet Divaný'nda aleyhine açýlan soykýrým davasýnda ihtiyati tedbir kararýnýn ardýndan BM Güvenlik Konseyi'nde alýnan ve uymakla yükümlü olduðu acil ateþkes kararý ile karþý karþýya kaldý. Ancak Ýsrail uluslararasý hukuka uymak yerine saldýrýlarýna bir yenisini daha ekledi ve 1 Nisan 2024 tarihinde Ýran'ýn Þam'daki büyükelçilik yerleþkesi içerisinde yer alan konsolosluk binasýný vurdu. Ýran Devrim Muhafýzlarý tarafýndan yapýlan açýklamada Ýsrail tarafýndan gerçekleþtirilen saldýrýlarda Kudüs Gücü'nün üst düzey komutanlarýnýn da aralarýnda bulunduðu yedi askerin öldürüldüðü duyuruldu. Ýsrail Gazze iþgali ile birlikte gerek Lübnan'da gerekse Suriye'de Ýran ile baðlantýlý gruplarý hedef alýrken 1 Nisan saldýrýlarý ile ilk defa doðrudan Ýran'ý hedef almýþ oldu. Gerek 18 Nisan 1961 tarihli Diplomatik Ýliþkiler Hakkýnda Viyana Sözleþmesi gerekse 24 Nisan 1963 tarihli Konsolosluk Ýliþkileri Hakkýnda Viyana Sözleþmesi uyarýca kabul eden (ev sahibi) devlet ülkesindeki diplomatik misyonlarý ve diplomatik personeli korumak ile yükümlüdür. Ancak Suriye iç savaþý neticesinde devlet otoritesinin ortadan kalkmasý ve yönetimin meþruiyet sorunu ülkenin kuzeyinde terör örgütlerinin etkinliklerini artýrmalarýna yol açtýðý gibi Suriye'deki yerleþik diplomatik misyonlarýn korunmasýnda da etkisizliði beraberinde getirdi. Saldýrýnýn ardýndan Suriye Dýþiþleri ve Gurbetçiler Bakaný Faysal Mikdad saldýrýyý kýnadýklarýný açýkladý. Benzer þekilde yakýn dönemde Ýsrail tarafýndan Suriye topraklarýna gerçekleþtirilen saldýrýlarda da Suriye yönetimi etkisiz kaldý.

Ýsrail'in güvenliði için...

BM Güvenlik Konseyi'nde alýnan acil ateþkes kararýnýn ardýndan Ýsrail'in Ýran'ýn Þam Büyükelçilik yerleþkesini hedef almasý Ýran-Ýsrail çatýþma tartýþmalarýný beraberinde getirdi. Saldýrýnýn hemen ardýndan Ýran tarafýndan yapýlan açýklamalarda Ýran'ýn Ýsrail'e güçlü bir karþýlýk vereceði açýklanýrken Ýsrail ise olasý bir misillemede Ýran'a yanýtlarýnýn sert olacaðýný duyurdu. Ýsrail'in gerçekleþtirdiði saldýrý neticesinde olasý bir Ýran misillemesine karþý baþta ABD olmak üzere Batýlý ülkeler Ýsrail'in savunmasý ve güvenliði için güçlü desteklerini yinelediler. Ancak Gazze'de onbinlerce masum sivil Ýsrail tarafýndan katledilirken söz konusu ülkelerin sessiz kalmasý ve zýmnen Ýsrail'in soykýrým ve vahþetini desteklemeleri ise iki yüzlü politikalarýnýn dýþavurumu.

Danýþýklý eylem mi?

Neticesinde Ýran 13 Nisan 2024 tarihinde Ýsrail'i hedef alan misilleme saldýrýlarýný gerçekleþtirdi. Ýnsansýz hava araçlarý (ÝHA) ve seyir füzelerinin kullanýldýðý saldýrýlarýn BM Anlaþmasý'nýn 51. maddesi uyarýnca meþru müdafaa amaçlý gerçekleþtirildiði duyuruldu. Misilleme saldýrýlarýnýn ardýndan yapýlan açýklamalar ve diplomatik temaslardan ABD baþta olmak üzere Batýlý ülkelerin dolaylý olarak Ýran ile temas kurduklarý ve bölgede gerilimin ve çatýþma riskinin düþürülmesi için çaba sarf ettikleri anlaþýldý. Öte yandan Ýsrail, Ýran tarafýndan fýrlatýlan ÝHA ve seyir füzelerinin tamamýna yakýnýnýn imha edildiðini duyurdu. Ýran tarafýndan gerçekleþtirilen misilleme saldýrýlarda Ýsrail tarafýnda herhangi bir kaybýn olmamasý ve ÝHA ve füzelerin Ýsrail hava sahasýna girmeden imha edilmesi bunun bir danýþýklý eylem olduðu tartýþmalarýný beraberinde getirdi. Bu yaklaþýma göre Ýran egemenlik hakkýný ihlaline karþý Ýsrail'e doðrudan cevap veriyor, Ýsrail ise bölgedeki en önemli olarak algýladýðý Ýran'dan gelen saldýrýlar karþýsýnda tam koruma saðlýyordu. Ortada herhangi bir hasarýn ve kaybýn olmamasý eylemin danýþýklý bir misilleme olduðu görüntüsünü güçlendirmekle birlikte eylem günün sonunda Ýsrail açýsýndan uluslararasý gündemi aleyhten lehe çevirecek bir fýrsat olarak görüldü.

Ýran'ýn kendi sýnýrlarý içerisinden doðrundan Ýsrail'e yönelik misillemede bulunmasý Ýsrail'in saldýrýlamazlýðý retoriðini kýrsa da söz konusu saldýrýlarýn hasarsýz ve etkisiz deðerlendirilmesi Ýran'ýn karþýlýðýnýn düþük yoðunluklu olduðunu gösterdi. BM Güvenlik Konseyi'nin Ýran'ýn misillemesinin ardýndan gerçekleþtirdiði acil toplantýda ise ABD, Fransa ve Ýngiltere'nin tartýþmasýz bir þekilde Ýsrail'i desteklemesi, Ýsrail'in Ýran'ýn Þam büyükelçilik yerleþkesini hedef alan saldýrýlarýnýn görmezden gelindiðini gösterdi. Rusya ve Çin'in ise Ýsrail büyükelçilik saldýrýlarýna Batý'nýn sessizliðini ikiyüzlülük olarak tanýmlamalarý dikkat çekti. Neticesinde BM Güvenlik Konseyi'nin Ýsrail'in Gazze'ye yönelik iþgal ve soykýrýmýna iliþkin olarak aldýðý acil ateþkes kararýnýn uygulanmamasý gündemden düþerken Ýsrail'in güvenliði ele alýnmaya baþlandý.

Türkiye Ýsrail'in Filistin topraklarýný iþgaline en baþýndan beri karþý çýkan, Gazze'deki soykýrýma karþý sesini en çok çýkaran ülke oldu. Gerek Cumhurbaþkaný Erdoðan, gerekse Dýþiþleri Bakaný Fidan ve Milli Ýstihbarat Teþkilatý (MÝT) Baþkaný Kalýn Ýsrail'in durdurulmamasý durumunda bölgenin ve küresel güvenliðin ciddi risklerle karþý karþýya kalacaðý uyarýsýný yaptý. BM Genel Sekreteri António Guterres'in Güvenlik Konseyi'nin acil toplantýsýnda dünyanýn yeni bir savaþý kaldýramayacaðý yönündeki açýklamasý Türkiye'nin haklý kaygýlarýný teyit eder nitelikte. Türkiye Gazze'deki iþgalini ve Ýsrail soykýrýmýný gündemden düþürmeden Ýsrail-Ýran çatýþmasýnda da kilit rol oynayan bir ülke oldu. Ýran'ýn Þam büyükelçilik yerleþkesinin Ýsrail tarafýndan hedef alýnmasýndan itibaren olasý misilleme ve karþý saldýrý senaryolarýnda taraflarla doðrudan ve dolaylý temaslar saðlayarak gerginliðin týrmanmasýný önledi. ABD ve Ýngiltere gibi Batýlý ülkelerle ve Ýran'la yürütülen dinamik diplomasi çatýþmanýn derinleþmesini engelledi. Türkiye odak noktasýnýn Gazze'de acil ateþkesin uygulanmasý olmasý gerektiðini daima vurguladý.

Türkiye'nin dýþ politikasý emin ellerde. Gazze konusunda Sayýn Cumhurbaþkanýmýzýn liderliðinde Türkiye dünyada en önemli, beklenen ve etkili duruþu sergiledi. Türkiye'nin Gazze konusunda ve Filistin davasýndaki gayreti ve samimiyeti Filistin mercilerince de sýk sýk vurgulanmakta ve takdir edilmekte.

Filistin topraklarýndaki iþgalin ve Ýsrail soykýrýmýnýn önlenmesi ve yeniden yaþanmamasý için Türkiye'nin de aralarýnda bulunduðu çoklu garantörlük mekanizmasý þart. 1967 sýnýrlarý temelinde baþkenti Doðu Kudüs olan baðýmsýz Filistin Devleti'nin egemenliðinin tesis edilmesi, topraksal bütünlüðünün saðlanmasý ve Ýsrail saldýrýlarýna karþý korunmasý uluslararasý toplumun önceliði olmalý.

[email protected]