Gazze'deki çatýþmalar Orta Doðu sathýna yayýlýr mý?

Gökhan Batu/ORSAM Güvenlik Araþtýrmalarý Uzmaný

Ýsrail'in orantýsýz güç üzerinden yürüttüðü harekât çerçevesinde Gazze'deki çatýþmalar 46. gününe girerken, geliþmelerin, bölgenin tümünü içine alacak bir savaþa dönüþme ihtimali uluslararasý kamuoyu açýsýndan en önemli gündem maddelerinden biri olmaya devam etmektedir. Zira Gazze'deki çatýþmanýn, esasen Gazze'nin ötesinde, bölgesel ve küresel aktörlerin Orta Doðu'ya dair ulusal güvenlik ve çýkar algýlarýný içeren çok boyutlu denklemin ve projeksiyonlarýn sonucu olduðunu ifade etmek mümkündür. Gazze'de yaþanan olaylarýn insani yönünün vahametinin yaný sýra, bu tür bir þiddet döngüsünün bölge geneline yayýlmasý, kronik istikrarsýzlýk sorunlarýndan muzdarip Orta Doðu ve çevresindeki birçok aktörü ve bölgeyle yakýn çýkar iliþkileri baðlamýnda küresel aktörleri içine almasý muhtemel büyük bir çatýþma potansiyeline iþaret etmektedir. Dolayýsýyla geliþmelerin Ýsrail-Filistin sorununun ötesinde nedenleri bulunmasý itibarýyla, sonuçlarýnýn da Gazze sýnýrlarýna sýkýþtýrýlamayacaðýnýn altýný çizmek gerekmektedir. Keza savaþýn bölgeye yayýlmasýnýn anahtarý, Ýsrail-Lübnan sýnýr hattýnda sürmekte olan düþük/orta yoðunluklu çatýþmanýn büyümesi ve topyekûn bir savaþa evirilme ihtimaline binaen merkezi rol oynayacak olan Lübnan Hizbullahý'dýr. Hali hazýrda Ýran ve Hizbullah tarafýndan çatýþmanýn büyümemesi yönünde bir çabanýn izlenmesine karþýlýk, Gazze'deki çatýþmalarýn sona ermesi sonrasý sürecin, bölgesel çatýþmanýn tetiklenmesi potansiyeli açýsýndan daha kritik olduðu deðerlendirilmektedir.

Ýsrail-Ýran mücadelesinin vekalet savaþý boyutu

Ani ve öngörülmesi güç deðiþimlere sahne olan Orta Doðu'daki güvenlik dinamiklerine bakýldýðýnda, uzantýlarý bölgesel tansiyonu besleyen en sýcak mücadelenin, ABD baþta olmak üzere Batýlý müttefiklerinin desteðiyle Ýsrail ve Ýran arasýnda devam ettiðini ifade etmek mümkündür. Dolayýsýyla, son yýllarda bölgesel güvenlik iliþkilerinin en önemli belirleyicilerinden birisi, söz konusu iki ülkenin çýkar odaklý ittifak iliþkileri kapsamýnda devam eden gerilimler olagelmiþtir. Bu gerilimlerin bölgedeki en önemli aðýrlýk merkezlerinden birisi ise "görünürde" Ýran'ýn vekalet savaþý odaðýnda süren çatýþmalardýr. Ýran, nicelik ve nitelikli askeri üstünlüðün yaný sýra teknoloji gibi birçok güç parametresi açýsýndan arasýnda büyük bir asimetri bulunan hasýmlarýný dengelemek adýna mücadeleyi bölgeye yaymaya, bu doðrultuda Basra Körfezi'nden Akdeniz'e kadar nüfuzunu artýrmaya ve stratejik derinliðini geniþletmeye çalýþmaktadýr. Söz konusu mücadelenin ise tartýþmasýz en önemli aktörü Lübnan Hizbullahý'dýr ki bu örgütün bekasýnýn, Ýran'ýn Suriye iç savaþýna dahli ve halen yürüttüðü stratejinin þekillenmesinde büyük payý olduðunu ifade etmek yerinde olacaktýr. Söz konusu vekalet savaþýnýn bir baþka önemli ayaðý ise Ýran'ýn Gazzeli gruplarla kurduðu iliþkiler üzerinden yürütülmektedir. Bu kapsamda belirginleþen senaryo ise taraflar arasýndaki gerginliðin aktif bir þekilde askeri boyut kazanmasý durumunda Ýsrail'in çok cepheli bir savaþa çekilmesidir ki Ýsrail ordusunda 2006 Savaþý sonrasýnda asimetrik tehditlerin dengelenmesi adýna yapýlan reformlar ve son iki genelkurmay baþkanýnýn toplumsal algýyý bu doðrultuda yönetme çabasý, söz konusu tehditlerin mahiyeti doðrultusunda tutarlý görünmektedir.

7 Ekim saldýrýsý sonrasý Nasrallah'ýn pozisyonunu anlamlandýrýlmak

Ýran'ýn bölgesel vekalet savaþý, her ne kadar saldýrgan bir doðaya sahip gibi görünse de temelde savunmacý bir karakter taþýmaktadýr ve hasýmlarý üzerinde caydýrýcýlýk tesis etmek üzere kurgulanan çok katmanlý bir stratejidir. Bu çerçevede, Ýran'ýn ulusal güvenliði adýna tesis ettiði bölgedeki uzanýmýna ait öðelerin ve elindeki araçlarýn kullanýlmasý, hassas bir metodoloji çerçevesinde yürütülmektedir. Hizbullah'ýn, Lübnan'ýn güneyindeki varlýðý ve kapasitesi, bu strateji doðrultusunda Ýsrail üzerinde kuzeyden kurulan baskýnýn devamlýlýðýna duyulan ihtiyaç itibarýyla son derece kritiktir. Diðer bir deyiþle, söz konusu aðýrlýðý üzerinden Lübnan Hizbullah'ý, Tahran'ýn, ulusal güvenliðini konsolide etmek adýna sýnýrlarýndan bin km uzaklýkta tesis ettiði bir sigorta iþlevi görmektedir. Dolayýsýyla Hizbullah, 7 Ekim sonrasýnda baþlayan çatýþmalarýn bölgeye yayýlmasýnda bir anahtar olma potansiyeli taþýmaktaysa da bu anahtarýn Ýran'ýn elinde olduðunun unutulmamasý gerekmektedir. Sonuç olarak bu kapýnýn açýlýp açýlmamasý kararýný Tahran verecektir.

Bunlar ýþýðýnda Lübnan Hizbullahý Lideri Hasan Nasrallah'ýn, açýklamalarýnda örgütü 7 Ekim saldýrýsýndan soyutlamasý, bunun "tamamen bir Filistinli planý" olduðunu ifade etmesi ve Ýsrail'in, örgüte yönelik "önleyici saldýrýlardan" kaçýnmasý uyarýsýnda bulunurken, diðer yandan "hali hazýrda Ýsrail'le çatýþmakta" olduklarýný söyleþmesinin ise iki þekilde anlamlandýrýlmasý mümkündür. Ýlk olarak, 7 Ekim saldýrýsý sonrasýnda Ýsrail tarafýndan mevcut harekatýn amacý olarak belirtilen "Gazzeli gruplarýn tamamen yok edilmesi hedefi", bunun baþarýlmasý durumunda Ýran'ýn stratejisinin güneydeki ayaðýnýn yok edilmesi anlamýna gelecektir. Bu durum, kuvvetle muhtemelen Ýsrail'in, Hizbullah ve Suriye'deki Ýran destekli gruplar üzerindeki baskýsýný artýracaktýr. Ancak örgütün kuzeyden yeni bir cephe açmasýnýn, Gazzeli gruplara yönelik harekâtý akamete uðratmasý hususu tartýþmalý görünmekle birlikte, hali hazýrda ABD ve Ýngiltere gibi ülkelerin uçak gemileri ile bölgede Hizbullah ve Ýran'a yönelik verdiði caydýrýcý mesaj da açýktýr. Bu noktada Ýran açýsýndan olasý bir diðer menfi sonuç Tahran'ýn bölge sathýna yayýlan diðer vekillerinin Gazzeli gruplarýn akýbeti üzerinden alacaðý mesaj olacaktýr. Zira, Ýran'ýn doðrudan vekilleri olduðu gibi, bölgede "Direniþ Eksenine katký verme kapasitesine sahip" birçok grupla ortaklýklarý söz konusudur. Gazzeli gruplarýn yalnýz býrakýlmalarý durumunda, bunlar üzerinde, "Ýran ve Hizbullah'ýn olasý bir çatýþmada kendi güvenliðini öncelediði ve kendilerinin de yalnýz býrakýlacaðý" algýsýnýn oturmasý, mezkur vekalet savaþýnýn etkinliðini olumsuz etkileyecektir. Nasrallah'ýn, hali hazýrda Ýsrail'e karþý savaþtýklarý ifadesi ve Tel Aviv'e yönelik tehditlerinin bu görüntüyü dengelemek üzere bir çaba þeklinde okunmasý mümkündür. Kudüs Gücü Komutaný Ýsmail Kaani'nin Gazzeli gruplara açýkladýðý desteðe dair mektubun da benzer bir çabaya iþaret ettiði düþünülmektedir. Dolayýsýyla Ýran'ýn, Ýsrail'e yönelik Hizbullah üzerinden yeni bir cephe açma olasýlýðý, son derece pratik ve gerçekçi gerekçelere dayanmaktadýr. Bu olasýlýk, Tahran'ýn, Gazzeli gruplara kendi bölgesel vekalet savaþý stratejisi çerçevesinde biçtiði rol ve atfettiði önemle orantýlý olacaktýr.

Mevcut durumda, 7 Ekim saldýrýsý sonrasýnda ortaya çýkan manzarada Tahran'ýn, savaþýn bölgeye yayýlmasýna taraf olmayacaðý düþünülmektedir. Keza yeni bir cephe açýlmasý, daha önce de vurgulanan "Hizbullah'ýn bekasý"nýn riske atýlmasý anlamýna gelecektir. Ancak, Nasrallah'tan baþlayarak hali hazýrda "Direniþ Ekseni"nde izlenen tereddüdün, mevcut durumda Ýsrail'in, Hizbullah'ý hedef alan saldýrýlarýnda manevra alanýný geniþlettiði deðerlendirilmektedir. Bölge çapýnda ABD unsurlarýna yönelik saldýrýlar ise bu eksikliðin giderilmesi ve psikolojik düzeyde hasýmlarýn yýpratýlmasýna yönelik bir çabadýr.

Çatýþma sonrasý süreç

Güneydeki çatýþmanýn sona ermesinin Ýsrail'in güvenliði ve caydýrýcýlýðýnýn tekrar tesisi için nihai olmayacaðý düþünülmektedir. Gelinen noktada, 7 Ekim saldýrýsýyla beraber Tel Aviv'in Hizbullah'a ve Suriye'deki Ýran destekli gruplara yönelik stratejisinin çöktüðü ortaya çýkmýþtýr. Dolayýsýyla kuzey cephesinde Ýsrail'in hem Hizbullah'a hem de Suriye'deki Ýran destekli gruplara yönelik angajmaný deðiþecektir. Bunun, taraflar arasýndaki mücadele baðlamýndaki her boyutta devam edeceði deðerlendirilmektedir. Diðer taraftan söz konusu hamlelerin, Ýsrail'in, siyasi, askeri ve istihbari aygýtlarýnda büyük bir reform ve hesap sorma sürecinin sonrasýna kadar ertelenmesi kuvvetli bir olasýlýk olarak görülmektedir. Bütün bunlar ýþýðýnda, savaþýn bölgeye yayýlmasý riskinin, Gazze'deki çatýþmalar sonrasýnda da potansiyelini devam ettireceði deðerlendirilmektedir.