Güney Kafkasya'nýn geleceði: Barýþ, iþ birliði ve yeni fýrsatlar

Oya Eren Özkan/ Gazeteci, Yazar

Güney Kafkasya, tarih boyunca stratejik ve jeopolitik önemiyle dikkat çeken bir bölge olmuþtur. Bugün ise, Güney Kafkasya'nýn geleceðine iliþkin geliþmeler, hem bölge ülkeleri hem de uluslararasý aktörler açýsýndan önemli bir dönüþüm sürecini iþaret ediyor. Cumhurbaþkaný Recep Tayyip Erdoðan'ýn ev sahipliðinde gerçekleþtirilen 3+3 Bölgesel Ýþbirliði Platformu toplantýsý, bu dönüþümün kilit bir parçasý olarak öne çýkýyor. Toplantýya katýlan Rusya ve Ýran, bölgedeki barýþ ve güvenlik dinamiklerinde belirleyici bir rol oynuyor. Bununla birlikte; Türkiye, Azerbaycan ile olan güçlü baðlarý ve Ermenistan ile iliþkilerini normalleþtirme adýmlarýyla dikkat çekiyor. Bu süreç, özellikle Ermenistan için büyük bir fýrsat sunuyor. Nüfus ve ekonomik sorunlar göz önüne alýndýðýnda, Türkiye ile olumlu iliþkilerin geliþtirilmesi, Ermenistan için kritik bir önem taþýyor.

Nüfus ve ekonomik sorunlar

Ermenistan, son yýllarda ve hatta baðýmsýzlýðýný ilan ettiðinden bu yana ciddi zorluklarla karþý karþýya. Ülkenin nüfusu, yüksek göç oranlarý nedeniyle sürekli bir azalma gösteriyor. 2023 itibarýyla Ermenistan'ýn nüfusu yaklaþýk 2,8 milyon civarýnda ve bu sayý son yýllarda sürekli düþüþte. Ekonomik durum da iç açýcý deðil; kýsýtlý kaynaklar, düþük yatýrým oranlarý ve yüksek iþsizlik rakamlarý, ülkenin kalkýnmasýný engelliyor. Türkiye ile kurulacak saðlýklý bir iliþki, bu sorunlarýn aþýlmasýnda büyük bir fýrsat sunabilir.

Türkiye, Ermenistan için stratejik bir ekonomik partner olma potansiyeline sahip. Ticaret hacminin artýrýlmasý, enerji projelerinde iþ birliði ve altyapý yatýrýmlarý, Ermenistan'ýn ekonomik krizle baþa çýkmasýna yardýmcý olabilir. 2022 itibarýyla Türkiye, Ermenistan'ýn en önemli ticaret ortaklarýndan biri haline gelmeye baþladý. Türkiye ile iliþkilerin düzelmesi, Ermenistan'ýn uluslararasý alanda daha fazla görünürlük kazanmasýna ve yeni ekonomik fýrsatlar yaratmasýna olanak tanýyabilir.

Normalleþme süreci: Özel temsilcilerin atanmasý

Türkiye ve Ermenistan arasýnda iliþkilerin normalleþmesi, 2021 yýlýnda özel temsilcilerin atanmasýyla hýz kazandý. Her iki ülkenin Dýþiþleri Bakanlýklarý, iliþkileri düzeltmek amacýyla özel temsilciler atayarak doðrudan görüþmelere baþladý. Bu süreç, her iki taraf için de önemli bir dönüm noktasý oldu. Özel temsilciler aracýlýðýyla gerçekleþtirilen görüþmeler, taraflarýn birbirlerini daha iyi anlamalarýna ve güvenin artmasýna olanak tanýdý.

Bu görüþmelerde, iliþkilerin normalleþmesi için atýlacak adýmlarýn gerekliliði vurgulandý. Türkiye, Ermenistan'ýn toprak bütünlüðüne saygý göstererek, iliþkilerini normalleþtirme konusundaki kararlýlýðýný ortaya koydu; Ermenistan ise Türkiye ile olan sýnýrlarýnýn açýlmasý ve ekonomik iþ birliðinin geliþtirilmesi konusundaki ýsrarlý isteðini dile getirdi.

Toplantýnýn önemi ve Ermenistan'ýn beklentileri

3+3 toplantýsý, Türkiye-Ermenistan iliþkilerinin normalleþmesi adýna bir fýrsat sunuyor. Toplantýda Ermenistan'ýn Türkiye ile olan iliþkilerini geliþtirmek için atýlacak adýmlardan bahsedilmesi büyük bir önem taþýyor. Türkiye'nin sýnýrlarýný açmasý ve ekonomik iþ birliðini teþvik etmesi, Ermenistan için hayati bir durum. Bu sayede Türkiye'nin sunduðu ekonomik fýrsatlar, Ermenistan'ýn kalkýnma hedeflerine ulaþmasýnda kritik bir rol oynayabilir.

Erdoðan'ýn toplantýda dile getirdiði, Türkiye'nin Ermenistan ile iliþkilerini geliþtirme kararlýlýðý, Ermenistan'ýn umudu için önemli bir sinyal. Ancak, tarihi tartýþmalar da iki ülke arasýndaki iliþkilerin önünde bir engel olarak duruyor. Ermenistan'ýn yýllardýr Türkiye Cumhuriyeti topraklarý üzerindeki hak iddialarý ve soykýrým yalanlarý, iliþkilerin normalleþmesini zorlaþtýran unsurlar arasýnda yer alýyor. Türkiye, bu iddialarý kabul etmiyor ve olaylarýn tarihsel baðlamda daha geniþ bir perspektiften ele alýnmasý gerektiðini savunuyor. Bu durum, iki ülke arasýnda kalýcý bir barýþ ve iþ birliði ortamý oluþturulmasýný zorlaþtýrýyor ve karþýlýklý güvensizlik yaratýyor.

BM Genel Kurulu'ndaki toplantýlarda ise Ermenistan Baþbakaný Nikol Paþinyan, Azerbaycan ile sürdürülen barýþ görüþmelerine deðindi. Paþinyan, barýþýn sadece mümkün deðil, ayný zamanda ulaþýlabilir olduðunu belirtti ve iki ülke arasýndaki iliþkilerin olumlu bir yöne doðru ilerlediðini vurguladý. 30 Aðustos'ta imzalanan ortak yönetmelik, Azerbaycan ile Ermenistan arasýnda toprak bütünlüklerinin karþýlýklý olarak tanýndýðýný gösteren önemli bir adýmdý. Paþinyan, bu geliþmenin kalýcý barýþa giden yolda atýlan somut adýmlar arasýnda yer aldýðýný kaydetti.

Paþinyan, Azerbaycan Cumhurbaþkaný Ýlham Aliyev'in iki ülke arasýndaki barýþ antlaþmasý taslak metninin yüzde 80'i üzerinde mutabakata varýldýðýný belirtti. Ermeni tarafý, bu maddelerle barýþ antlaþmasý imzalamayý ve diðer konularýn görüþülmesine devam edilmesini teklif etti. Antlaþmanýn, karþýlýklý toprak talepleri olmadýðýný ve gelecekte de bu taleplerin bulunmayacaðýný belirten maddeler içermesi, kalýcý barýþýn saðlanmasý açýsýndan büyük bir önem taþýyor.

Azerbaycan-Ermenistan iliþkilerindeki yumuþama

Azerbaycan ile Ermenistan arasýndaki iliþkilerin yumuþamasý, Türkiye-Ermenistan iliþkilerini de olumlu etkiliyor. Azerbaycan'ýn 2020'deki askeri zaferlerinden sonra yaþanan gerginliklerin azalmasý, Ermenistan'ýn bölgedeki kendi konumunu yeniden deðerlendirmesine olanak tanýdý. Azerbaycan'ýn, Ermenistan ile olan sýnýr anlaþmazlýklarýný diyalog yoluyla çözme isteði, Ermenistan için iþ birliði ve uzlaþý temelli bir yaklaþýmýn benimsenmesine örnek teþkil ediyor. Bu durum, Ermenistan'ýn da Türkiye ile iliþkilerini normalleþtirme çabalarýnda daha yapýcý ve uzlaþmacý bir tutum sergilemesi gerektiðini göstermekte.

Türkiye, Azerbaycan'ýn her zaman yanýnda durarak, Karabað'ýn iþgal edilen topraklarýnýn geri alýnmasýnda net bir tavýr sergiledi. Azerbaycan'ýn toprak bütünlüðünü destekleyen yaklaþýmý her zaman tüm dünyaya haykýrdý. Bu nedenle önceliði kardeþ Azerbaycan'ýn toprak bütünlüðü olan Türkiye için, Azerbaycan ile Ermenistan arasýndaki yumuþama, Türkiye'nin de Ermenistan ile iliþkilerinde daha yapýcý bir tutum sergilemesine zemin hazýrlýyor. Ermenistan, bu yumuþama sürecini fýrsata çevirerek Türkiye ile olan baðlarýný güçlendirme yolunda adýmlar atýyor. Türkiye'nin, kardeþ Azerbaycan ile iliþkilerini ayný dengede tutarak Ermenistan ile iþ birliði yapma ihtimali, bölgedeki barýþ ortamýnýn tesisinde önemli bir rol oynayabilir.

Bir baþka yeni geliþme de BRICS toplantýsýnda yaþandý. Son gerçekleþen BRICS toplantýsýnda, Azerbaycan Cumhurbaþkaný Ýlham Aliyev ve Ermenistan Baþbakaný Nikol Paþinyan'ýn yan yana oturmasý, bölgedeki gerginliðin azalabileceðine dair umutlarý yeþertti. Bu buluþma, iki liderin geçmiþteki düþmanlýklarýn ötesine geçme isteðinin bir yansýmasý olarak yorumlanabilir. BRICS'teki atmosfer, her iki tarafýn da diplomatik diyalog ve iþ birliðine daha açýk olduðunu gösterirken, uluslararasý kamuoyunun dikkatini de üzerine çekti. Bu tür buluþmalarýn, bölgede kalýcý barýþýn saðlanmasýna katkýda bulunmasý bekleniyor.

Ýran ve Rusya'nýn rolü

3+3 toplantýsýna Ýran ve Rusya'nýn katýlýmý, bölgedeki dinamikleri etkileme potansiyeline sahip. Rusya, hem Azerbaycan hem de Ermenistan ile tarihi iliþkileri olan bir aktör olarak, barýþ sürecinin saðlanmasýnda kritik bir rol oynayabilir. Ýran ise, bölgedeki istikrarýn saðlanmasýnda ve ekonomik iþ birliðinin geliþtirilmesinde önemli bir partner konumunda. Ýran, Ermenistan ile olan iliþkilerini güçlendirerek, bölgedeki enerji koridorlarýnýn geliþimine katkýda bulunmak istiyor.

Bu baðlamda, Ýran ve Rusya'nýn barýþ sürecine katýlýmý, bölgedeki kalýcý barýþýn saðlanmasýnda önemli bir unsur. Her iki ülke de, bölgede istikrarýn saðlanmasý için diplomatik çabalarýný artýrarak, iþ birliðine açýk bir tutum sergiliyor.

Gürcistan'ýn toplantýda olmamasý

Güney Kafkasya'nýn önemli bir aktörü olan Gürcistan, bu toplantýda yer almadý. Gürcistan'ýn toplantýya katýlmamasý, bölgedeki karmaþýk siyasi dinamiklerden kaynaklanýyor olabilir. Hem Azerbaycan hem de Ermenistan ile iliþkilerini dengelemeye çalýþan Gürcistan, iç politikadaki istikrarsýzlýklar nedeniyle böyle bir adým atmayý tercih etmemiþ olabilir. Ancak, kalýcý barýþýn saðlanmasýnda Gürcistan'ýn da önemli bir rolü bulunuyor. Türkiye ile Gürcistan arasýnda güçlü ekonomik ve stratejik iliþkilerin varlýðý, bu ülkenin bölgedeki barýþ sürecine katký saðlamasý adýna önem taþýyor. Türkiye de kapýnýn her zaman Gürcistan'a açýk olduðunu ifade ederek komþusunun bölge için önemine dikkati çekti.

Sonuç: Barýþýn kýsa ve uzun vadeli beklentileri

Toplantýda vurgulanan kalýcý barýþ kavramý, bölgedeki iliþkilerin geleceði açýsýndan büyük bir önem taþýyor. Bu baðlamda, Azerbaycan-Ermenistan iliþkilerindeki yumuþama sürecinin, Türkiye-Ermenistan iliþkilerine de olumlu etkiler yaratabileceði belirtiliyor. Her iki tarafýn da barýþ için atacaðý adýmlar, kalýcý bir istikrarýn saðlanmasýnda belirleyici olacak.

Azerbaycan ve Ermenistan arasýndaki iliþkilerde yumuþama, gelecekte iki ülke arasýnda daha kapsamlý bir barýþ anlaþmasýna giden yolu açabilir. Ermenistan'ýn, barýþ sürecine aktif katýlým göstermesi ve tarihsel iddialarýný, özellikle soykýrým yalanýný bir kenara býrakarak, Türkiye ile olan iliþkilerini düzeltme çabasý, hem kendi ülkesine hem de bölgeye fayda saðlayacak.

Bölgedeki tüm aktörlerin, istikrara yönelik gösterecekleri çaba, kalýcý barýþýn tesisinde kritik bir rol oynamakta. Türkiye, Azerbaycan ile olan kardeþlik baðlarýný her zamanki gibi koruyup güçlendirerek, Ermenistan ile iliþkilerini normalleþtirme yönünde de somut adýmlar atabilir. Bu durum, hem Türkiye hem de Ermenistan için yeni fýrsatlar yaratýrken, bölgedeki güvenlik dinamiklerini de olumlu yönde etkileyecek.