Güvenlik, Kalkýnma Yolu'nun anahtarý

Faruk Önalan/ Yazar

Dýþiþleri Bakanlýðý, Millî Savunma Bakanlýðý, Ýçiþleri Bakanlýðý ve Millî Ýstihbarat Teþkilâtý Baþkanlýðý tarafýndan gerçekleþtirilen üst düzey görüþmelerle alt yapýsýnýn aylardýr hazýrlandýðý stratejik öneme haiz Irak ziyareti dünya gündeminin üst sýralarýnda yer almýþtýr. Yapýlan anlaþmalar ile bölgedeki dengeleri ciddi þekilde etkileyecek olan ziyaretin yansýmalarý yakýn ve orta vadede daha net müþahede edilecektir. Genel çerçeveyi özetlemesi açýsýndan; Irak Baþbakaný Muhammed Þiya es-Sudani'nin, "Türkiye Baþkaný'nýn Irak ziyareti gelir geçer türden bir ziyaret olmayacak. Ýki ülke arasýnda ilk defa meseleleri ertelemek yerine bunlara iliþkin çözüm iradesi mevcut" sözleri önemlidir.

Öne çýkan dört baþlýk

Cumhurbaþkaný Erdoðan'ýn uzun bir aradan sonra gerçekleþtirdiði Baðdat ve Erbil ziyaretlerinde öne çýkan dört baþlýk bulunmaktadýr.

* Terörle mücadele ve güvenlik

* Kalkýnma Yolu Projesi

* Enerji iþ birliði

* Su meselesi

Türkiye uzun yýllar boyunca Irak topraklarýnda konuþlanmýþ olan PKK terör örgütü ile mücadele etmektedir. 15 Temmuz 2016 tarihinde gerçekleþtirilen darbe teþebbüsünden hemen sonra Ankara, terörle mücadelede strateji deðiþikliðine gitmiþ terörü kaynaðýnda yok etme stratejisini benimsemiþtir. Bu kapsamda Irak kuzeyinde daha önce olduðu gibi anlýk operasyonlar yapýlýp geri çekinilmemiþ, belirli kontrol noktalarý oluþturularak bölgedeki askeri varlýklar artýrýlmýþtýr. Diðer yandan DEAÞ'ýn özelikle Irak'ýn kuzeyinde yayýlmaya baþladýðý bir dönemde Baþbakan Haydar Ýbadi Türkiye'yi ziyaret etmiþ taleplerde bulunmuþtur. Baþika kampý da bu doðrultuda 2015 yýlýnda kurulmuþtur. Ýran ve Ýran destekli Þii milis gruplarýn baskýsýyla Baðdat Hükümeti Türk askerlerinin kamptan çekilmesini istemiþtir. Washington da Tahran ile benzer söylemlerde bulunmuþ, dönemin ABD Baþkan Yardýmcýsý Joe Biden Türk askerlerinin Baþika'dan çekilmesi gerektiðini belirtmiþtir. Askerlerin baþka bir bölgeye çekilmesinden sonra DEAÞ, krizi fýrsat bilerek kampa saldýrmýþtýr. Kritik dönemlerde ABD ve Ýran'ýn ayný paydada buluþmasý sýr deðildir zira Irak'ýn iþgali sonrasýnda Baðdat yönetimine yönelik Tahran'ýn baskýsýnýn oluþmasý ABD eliyle olmuþtur. Ankara'nýn terörü kaynaðýnda kurutma stratejisi PKK ve uzantýlarýnýn Irak ve Suriye'de Akdeniz'e kadar olan bir bölgeyi kontrol etmesi planýný akamete uðratmýþtýr. Bugün de KYB-PKK arasýndaki iþ birliðini derinleþtirerek söz konusu planý hayata geçirme çabalarý açýktýr. Hiç þüphesiz bu sürecin Beyaz Saray'ýn Ortadoðu ve Kuzey Afrika Koordinatörü Brett McGurk'ten baðýmsýz yürütüldüðü söylenemez.

Ýki ülke güvenliði bölünmez bütün

Tüm bunlar göz önüne alýndýðýnda Erdoðan'ýn ziyaretinin önemi bir kez daha ortaya çýkacaktýr. Bu noktada Irak Baþbakaný Sudani'nin "Irak topraklarýndan baþka bir ülkeye saldýrý düzenlenmesine izin veremeyiz. Irak ve Türkiye'nin güvenliði bölünmez bir bütündür" sözleri önem arz etmektedir. Ayrýca Baðdat hükümeti, mart ayýnda yapýlan Türkiye-Irak 2. Güvenlik Zirvesi sonrasýnda yapýlan ortak açýklamayla ilk defa PKK'yý yasaklý örgüt olarak ilan etmesi ciddi bir geliþmedir. PKK ile mücadelede "Ortak Harekât Merkezi" kurulmasý konusunda mutabýk kalýnmasý ise önemli ancak olasý bir operasyona Baðdat'ýn direkt olarak katýlacaðýný belirtmek þu aþamada iyimser bir görüþ olacaktýr. Irak Hükümet Sözcüsü Basim el-Avadi'nin, PKK'nýn yasaklý ilan edilmesine raðmen "Irak'taki her bir PKK üyesi siyasi mülteci olarak kabul edilecek ancak siyasi ve askeri faaliyette bulunma veya silah taþýma gibi bir hakký olmayacak" sözleri düþündürücüdür. Erdoðan'ýn Irak dönüþü sözleri de aslýnda bu durumu teyit etmektedir. "Gönül ister ki komþularýmýz topraklarýndan bize yönelen tehditler karþýsýnda gereken tavrý kendileri koysun ve müþterek olarak bu mücadeleyi sürdürelim. PKK/PYD/YPG terör örgütü Irak'ýn da istikrarýna, kalkýnmasýna, huzuruna bir tehdittir. Bu tehdidin ortadan kaldýrýlmasý Irak'ýn da çýkarýnadýr. Ben inanýyorum ki bu gerçeði görüyorlar ve artýk bu pürüzün yok edilmesi için irade ortaya koyacaklardýr. Biz terörü öyle ya da böyle yok edeceðiz. Biz bu konuda kararlýyýz. Terörle ve terör örgütleriyle birlikte yol yürüyenlere, terör örgütlerini maþa olarak kullananlara meydaný asla býrakmayacaðýz."

Haþdi Þabi nasýl tavýr alacak?

Petrol sevkiyatý

Ziyaretin ikinci önemli baþlýðý ise, Temelleri 2005 yýlýnda atýlan "Basra Körfezi'ni Türkiye üzerinden Avrupa'ya baðlayacak olan Kalkýnma Yolu Projesi Hakkýnda Ortak Ýþ Birliði Mutabakat Zaptý'nýn Türkiye, Irak, Katar ve BAE arasýnda imzalanmýþ olmasýdýr. Yeni Ýpek Yolu olarak adlandýrýlan projenin Avrupa'dan Körfez ülkelerine kadar geniþ bir bölgeye fayda sunmasý beklenmektedir. Irak Ulaþtýrma Bakanlýðý Sözcüsü Meysem Safi'nin de belirttiði üzere "Türk tarafý kesinlikle Kalkýnma Yolu Projesinde kilit ve stratejik bir ortak" olarak ön plana çýkmaktadýr. Çin'in iþlettiði Pakistan'ýn Belucistan Eyaleti'ne baðlý Gwadar Limaný'nýndan gelen mallarýn Basra'daki Faw Limaný üzerinden Türkiye'ye oradan da Avrupa'ya sevkinin daha az maliyetli ve daha hýzlý olmasý koridorun önemini ortaya koymaktadýr. Hattýn güvenliðine karþý tehdit oluþturan PKK varlýðý, Baðdat'ý da ciddi tedbirler almaya zorlayacaktýr. Kalkýnma Yolu Projesi, Zengezur Koridoru, Kuzey Kýbrýs Enerji Hattý gibi stratejik hamleler geleceðe yönelik önemli adýmlardýr. Zengezur Koridoru'na olan muhalefetini sýk sýk dile getiren Ýran'ýn, Kalkýnma Yolu Projesi'ne de sýcak bakmadýðý bilinmektedir. Ýranlý analistler söz konusu projenin "Batý Arap ekseninin Ýran-Suriye geçiþini Irak'tan kesme giriþimi" olarak nitelemektedirler.

Petrol sevkiyatý

Ziyaretin bir diðer baþlýðý ise Türkiye ve Irak arasýndaki enerji iþ birliði çalýþmalarý olmuþtur. Bu noktada en önemli gündem petrol sevkiyatýnýn yeniden baþlatýlmasýdýr. Paris'teki Uluslararasý Tahkim Mahkemesi 25 Mart 2023 tarihli kararýyla Kerkük'ten Ceyhan Limaný'na yapýlan petrol ihracatý askýya alýnmýþtýr. Ankara tüm hazýrlýklarý tamamlamýþ ancak Erbil ve Baðdat arasýndaki anlaþmazlýklardan dolayý petrol sevkiyatý gerçekleþtirilememiþtir. Erbil yönetimi, Erdoðan'ýn ziyaretini petrol ihracatýnýn yeniden baþlatýlabilmesi için güçlü bir adým olarak görmektedir. Irak Petrol Bakanlýðý Irak-Türkiye boru hattý üzerinden ihracatýn mümkün olan en kýsa sürede yeniden baþlatýlmasý konusunda ýsrar ettiklerini açýklasa da mutabakat henüz saðlanmýþ deðil. Neçirvan Barzani'nin sorunlarýn çözümü için yakýn zamanda Baðdat'a bir ziyaret gerçekleþtirmesi muhtemeldir. Öte yandan Süleymaniye'nin Çemçemal ilçesindeki Khor Mor sahasýndan çýkarýlan gazýn Türkiye sýnýrýna doðru geniþletilmesi düþünülmektedir. Bu kapsamda Khor Mor-Erbil-Duhok doðal gaz boru hattýnýn inþasý devam etmektedir. Bu projenin ihalesini alan þirket sahibinin Erbil'deki villasýna Ýran Devrim Muhafýzlarý Ordusu'nun "Mossad Üssü" bahanesiyle füze saldýrýsý düzenlemesi, üzerinde durulmasý gereken bir husustur.

Su sorunu ve Tahran

Türkiye ve Irak arasýndaki en önemli sorunlarýn baþýnda hiç þüphesiz su meselesi gelmektedir. Son ziyarette de bu konu ana gündem maddeleri arasýnda yer almýþtýr. Irak, su ihtiyacýnýn büyük bölümünü Dicle ve Fýrat nehirlerinden karþýlamaktadýr. 2018 ve 2019 yýllarýnda Irak'tan gelen talep üzerine Ilýsu Barajý'nda su tutma iþlemi üç defa belirli sürelerde ertelenmiþtir. Ýklim deðiþikliðinin getirdiði sorunlar nedeniyle Türkiye'nin de önümüzdeki yýllarda su sýkýntýsý yaþayacaðý ortada iken Ankara temkinli hareket etmektedir. Nihayetinde Cumhurbaþkaný Erdoðan da bunu dile getirmiþtir: "Akýldan çýkartmamak gerekir ki bizim de en az onlar (Irak)kadar su konusunda sýkýntýmýz bulunuyor. Türkiye de su zengini deðil ve su stresi yaþayan ülkeler kategorisinde. Yani, kýsa süre içerisinde planlamalarýmýzý hayata geçiremezsek biz de su temini konusunda sorun yaþayabiliriz. Dolayýsýyla temkinli adým atmamýz gerekiyor. Teknik meseleler ayrýntýlý incelenmeden, geleceðe yönelik senaryolar oluþturmadan 'yaptýk oldu' mantýðýyla bunlar halledebilecek konular deðildir. Türkiye bu konularda duygusal deðil, akýlcý, uzlaþmacý ve çözüm odaklý bir yaklaþým tarzýný benimsemektedir." Ankara çözüm noktasýnda duyarlý davranýrken Tahran'ýn katý tutumunu da göz ardý etmemek gerekmektedir. Barajlarla tamamen kesilen sular yüzünden Irak tarafýnda birçok kaynak kurumuþtur.

Sonuç olarak 26 önemli anlaþmanýn yapýldýðý Irak ziyaretinin etkileri kýsa vadede görülecektir. Olasý sýnýr ötesi operasyonda ise hem Baðdat hem de Erbil yönetiminin etkin destek vermesi beklenmektedir. Yaz aylarý sýcak günlere gebedir...

[email protected]