Kara Kýta'da yeni arayýþlar: Sahel Devletleri Ýttifaký Konfederasyonu

Recep Yiðit/ Yazar

Sahel kuþaðý, Afrika kýtasýnýn batýsýndan doðusuna uzanan ve Sahra Çölü'nün güneyinde yer alan geniþ bir bölgeyi kapsamaktadýr. Sahip olduðu stratejik konumu, güvenlik ve ekonomik dinamiklerinden dolayý küresel ölçekte de büyük bir öneme sahip olan bu bölge, Kuzeyde Sahra Çölü'ne, güneyde ise tropikal bölgelere komþu olmasýndan dolayý hem ticaret yollarý hem de kültürel etkileþimler açýsýndan önemli bir kavþak noktasý haline gelmiþtir. Ancak bölge, son yýllarda artan terör faaliyetleri ve silahlý çatýþmalarla gündeme gelmektedir. El Kaide ve DEAÞ gibi terör örgütlerinin faaliyet gösterdiði geniþ bir alan haline gelen Sahel kuþaðý, sahne olduðu etnik ve dini çatýþmalar, silahlý gruplarýn varlýðý ve zayýf devlet yapýlarýyla istikrarsýzlýk ve þiddet olaylarýnýn merkez bölgesini oluþturmaktadýr.

Bölgede yaþanan bu istikrarsýz durum, doðal kaynaklarýn etkin kullanýmýna da etki ederek bölge ülkelerinin ekonomik kalkýnmasýný da oldukça kýsýtlamaktadýr. Bu durum neticesinde ise önemli gýda krizi gibi sorunlar ortaya çýkmýþtýr. Ayrýca, bölgedeki yetersiz altyapý ve yatýrým eksikliði, ekonomik büyümeyi sýnýrlayan diðer faktörler arasýnda yer almaktadýr. Tüm bu faktörlerin bölgedeki terör örgütlerine katýlýmlarý tetiklediði görülmektedir. Bölge, 2022 yýlýnda dünya genelindeki terörist ölümlerinin yüzde 43'ünü oluþturmuþtur. Fransa'nýn Barkhane Operasyonu ve Takuba Gücü'yle G5 Sahel Ortak Gücü gibi askeri müdahalelerle bölgedeki terör tehditleri kontrol altýna alýnmaya çalýþýlmýþtýr. Mali, Burkina Faso ve Nijer'de askeri darbelerin varlýðý güvenlik ortamýný daha da karmaþýk hale getirmiþ, zayýf bir siyasi ortam yaratmýþ, Afrika Devletleri Ekonomik Topluluðu (ECOWAS) gibi yapýlarla bölgesel iþ birliðini azaltmýþtýr.

Yükselen Batý karþýtlýðý

Geçtiðimiz günlerde Burkina Faso, Mali ve Nijer, ECOWAS ile uzun süredir devam eden baðlarýný kopartarak Sahel Devletleri Ýttifaký Konfederasyonu'nu (AES) kurduklarýný ilan etti. Askeri rejimlerin kontrolündeki bu devletlerin bölgesel ittifak planýný, bölgedeki eski sömürge devleti olan Fransa'dan yüz çevirerek Rusya ile baðlarýný güçlendirmelerinin ardýndan gerçekleþtirmesi dikkat çeken bir husustur. Nitekim bölgede yükselen Batý karþýtlýðý ve Fransa'nýn Nijer'den çýkartýlmasýnýn ardýndan gelen bu hamle, kýta ülkelerinin kendi kaderini tayin etme yönündeki taleplerinin bir iþareti olarak deðerlendirilmektedir.

AES'nin ortaya çýkýþýnda bazý faktörlerin bir araya gelmesi önemli rol oynamaktadýr. Nitekim Batý Afrika boyunca uzanan geniþ, yarý kurak bir bölge olan Sahel Kuþaðý, uzun zamandýr istikrarsýzlýk, yoksulluk ve þiddet içeren aþýrýcýlýkla boðuþmaktadýr. El Kaide ve Büyük Sahra Ýslam Devleti (ISGS) gibi militan gruplarýn yükseliþi bu zorluklarý daha da arttýrarak bölgesel güvenlik ve kalkýnma için önemli bir tehdit oluþturmuþtur. Bu ortamda Burkina Faso, Mali ve Nijer'de son dönemde yaþanan askeri darbelerin, ECOWAS'ýn bölgenin güvenlik kaygýlarýný etkili bir þekilde ele almadaki yetersizliðine dair artan memnuniyetsizliði yansýttýðýný söylememiz mümkündür. Ortak beklentilerin karþýlanmamasý ve sömürgecilik karþýtlýðýndan hareketle daha fazla bölgesel özerklik arzusu, AES'nin oluþumuna yönelik zemini hazýrlamýþtýr.

Kurulan bu yeni konfederasyon ile birlikte üç ülke, terör gruplarý ve sýnýr ötesi suçlarla mücadele etmek için daha saðlam ve koordineli bir güvenlik aygýtý kurmayý; ortak askeri operasyonlarý, istihbarat paylaþýmýný ve sýnýr güvenliði iþ birliðini amaçlamaktadýr. Öte yandan bölgede artan terörün ana sebeplerinden birisinin sosyo-ekonomik sebepler olduðunu belirten üye ülkeler, bölgesel ekonomik entegrasyon çalýþmalarýyla birlikte, üye ülkeler arasýnda serbest ticareti kolaylaþtýrarak bölgesel ekonomik kalkýnmayý teþvik etmeyi hedeflemektirler. Kurulan ittifak üzerinde olasý imkanlar ve tehditler yahut ittifakýn baþarýlý olup olmayacaðý üzerinde konuþmadan önce dikkat edilmesi gereken önemli husus, Afrika ülkelerinin bölgesel sorunlarýna yönelik yine bölgesel çözümler bulma arzusudur.

Uzun yýllardýr Batý ülkeleriyle Amerika Birleþik Devletleri'nin sömürüsüne maruz kalan bölge ülkelerinin konfederasyon hamlesinin baþarýlý olmasý durumunda ECOWAS içinde baþka alt-bölgesel ittifaklarýn oluþmasý ve yeni konfederasyonlarýn kurulmasý muhtemeldir. Bu doðrultuda önümüzdeki dönem yeni kurulan konfederasyon için oldukça kritik olacaktýr. Nitekim yeni kurulan ittifak bir yandan yeni yapýlanmanýn zorluklarýyla mücadele etmek, diðer yandan ise ortak güvenlik tehditlerine karþý koyma ve ekonomik iþ birliðini geliþtirme hususunda somut ilerleme kaydetmek zorundadýr. Gerçekleþtirilen bu giriþim baþarýlý olduðu takdirde, yalnýzca Sahel Kuþaðý'nýn güvenliðini saðlamayacaktýr. Ayný zamanda Afrika'daki bölgesel entegrasyonun daha geniþ dinamiklerini de yeniden þekillendirme potansiyeline sahiptir. Olasý bir baþarýsýzlýk durumunda ise Batý Afrika ülkelerinde daha büyük parçalanmalara ve güvenlik problemlerinin ortaya çýkmasýna sebebiyet verebilir.

Dýþ aktörlerin rolü

Uzun vadede görünen o ki Sahel Devletleri Ýttifaký Konfederasyonu'nun (AES) baþarýlý bir þekilde geliþmesi için, destek ve kaynaklar saðlayabilecek bölgesel ve uluslararasý kuruluþlar gibi dýþ aktörlere ihtiyaç vardýr. Sürdürülebilir bölgesel kalkýnmayý saðlamak adýna AES, stratejik hedefleri ve uygulanabilir planlarý ana hatlarýyla belirleyen net bir uzun vadeli vizyon ortaya koymalýdýr. Kurulan ittifakýn gelecekteki pozisyonu, üye devletlerin karþýlaþýlacak olan zorluklarýn üstesinden gelmek ve ortaya çýkan fýrsatlardan yararlanmak için gösterecekleri kolektif baðlýlýk ve iradeye göre þekillenecektir. AES'nin Sahel için yeni bir barýþ, istikrar ve refah dönemi baþlatma potansiyeli mevcut olsa da bu bölgesel ittifakýn belirledikleri hedeflere ne ölçüde ulaþabileceðini zaman gösterecektir.

[email protected]