Yeni bir dönüþümün eþiðinde: Yapay zekâ ve siyaset

Ali Osman Özdemir/ Yazar

Gelecek, tarihin her döneminde geçmiþten farklý olmuþtur ancak bu kez karþý karþýya olduðumuz deðiþim, önceki dönemlerle kýyaslanamayacak kadar hýzlý ve büyüktür. Teknolojinin geliþimi, tarihin her döneminde toplumsal dönüþümlere yol açmýþtýr. Buharlý makinelerin icadý, elektriðin keþfi, içten yanmalý motorlarýn icadý ile devam eden sanayileþme süreci, toplumlarýn ekonomik ve siyasi yapýsýný köklü þekilde deðiþtirmiþtir. Transistörlerin icadý ile baþlayan dijitalleþme süreci Yapay zekâ (YZ) ile hýzlanarak yeni bir kýrýlma yaþadý. YZ ile baþlayan bu yeni dönüþümün ise, çok daha derin bir etkisi olacak gibi görünüyor. Bugün YZ sadece bilim kurgu hikâyelerinin bir unsuru olmaktan çýkarak gündelik hayatýn da bir parçasý hâline geldi. Ýþ dünyasýndan saðlýða, eðitimden sanata kadar her alana nüfuz eden YZ, hayatýmýzýn her anýna sirayet ediyor.

Makine düþünebilir mi?

1958- 1959 yýlý eðitim döneminde Erzurum Atatürk Üniversitesi'nde düzenlenen bir halk konferansýnda ünlü matematikçi Cahit Arf, "Makine düþünebilir mi ve nasýl düþünebilir?" sorusunu tartýþmýþtý. Bu soru bugün hâlâ geçerliliðini korurken, bu doðrultuda dar YZ'nin "görev odaklý" çözümlerini aþarak "yapay genel zekâya" ulaþýlabilir mi diye tartýþýlmaya baþlandý. Bu süreç sadece heyecan verici deðil, ayný zamanda kaygý verici bir serüveni de beraberinde getirdi.

YZ sistemlerinden biri olan ChatGPT, yalnýzca iki ay içinde 100 milyon kullanýcýya ulaþarak dijital teknolojilerin ne kadar hýzlý benimsenebileceðini çarpýcý bir þekilde ortaya koydu. Facebook ve Instagram gibi sosyal medya platformlarýnýn yýllar içinde ulaþtýðý kullanýcý sayýlarýna, YZ birkaç gün içinde eriþti. Bu, teknolojik bir sýçramanýn net bir göstergesidir.

Dijitalleþme çaðýnda YZ sadece bir teknoloji deðil, ayný zamanda siyasal süreçlerin bir parçasý. Seçmen davranýþlarýnýn analiz edilmesi ve seçim kampanyalarýnýn hedef kitlesinin belirlenmesi gibi seçim kampanyalarýnda YZ'nin kullanýmýnýn etkin bir araç olduðuna þahit oluyoruz. Gelecek, algoritmalarýn ve büyük veri kümelerinin belirleyici olduðu bir arena hâline gelirken bu teknoloji, siyaseti nasýl dönüþtürecek, sorusu zihinlerde dönüp duruyor. Dahasý gelecekle ilgili birbirinin zýttý iki farklý senaryodan bahsetmek mümkün: Teknolojik geliþmeler yönetimlerin demokratikleþmesini mi saðlayacak yoksa gücün ve siyasi otoritenin daha adaletsiz daðýlýmýna sebep olarak bir grubun tüm insanlýðý yönetmesine mi yol açacak?

Meydanlarýn yerini aldý

Dijitalleþmenin etkisiyle birlikte siyasetin önemli bir kýsmý, meydanlardan dijital mecralara taþýndý. Obama'nýn 2008 seçimlerinde sosyal medyayý aktif bir þekilde kullanmasý, siyasette dijital dönemin ayak sesleriydi. Sosyal medyanýn politik olaylardaki etkisi Arap Baharý'ndan Sarý Yelekliler Ýsyaný'na kadar geniþ bir yelpazede kendini gösterdi. Dijital araçlarýn ve platformlarýn, kamuoyunun daha etkin bir þekilde bilgilendirilmesi, demokratik katýlýmý artýrma ve þeffaflýðý saðlama potansiyeli, büyük bir ilerleme olarak görüldü. Ayrýca Covid-19 salgýnýnýn etkisiyle daha fazla dijitalleþen dünyada, siyaset de bu dönüþümden payýný aldý.

Bu dönüþüm, YZ ile daha derin bir boyuta taþýnýyor. YZ, devasa veri kümelerini iþleyip analiz etme yeteneði ile siyasi stratejilerin belirlenmesinde büyük bir avantaj saðlýyor. Seçim kampanyalarý artýk büyük veri analizleriyle þekillenirken, politikacýlar seçmen davranýþlarýný algoritmalarla yönlendirebiliyor. YZ artýk siyaset için hem güçlü bir silah hem de büyük bir tehlike olabilir.

Japonya'nýn baþkenti Tokyo'daki Tama City'nin belediye baþkanlýðý seçiminde, YZ destekli, Ai adýnda ve kadýn formunda bir robot baþkanlýða aday gösterilmiþti. Bu çarpýcý bir örnek olsa da elbette ki robotlarýn siyasette insanlarla yarýþýr hâle gelmesine henüz yakýn deðiliz. Fakat bizden daha zeki olan makinelerin varlýðýna yakýn olduðumuzu ifade edenlerin sayýsý git gide artýyor. Peki, bu zekâyý siyasete toplumun yararýna olacak þekilde nasýl dâhil edebiliriz?

Algokrasi

YZ teknolojilerinin toplum üzerinde ne kadar büyük bir etki yaratabileceði henüz tam olarak öngörülemiyor. Garry Kasparov'un IBM'in geliþtirdiði Derin Mavi (Deep Blue) programýna karþý verdiði mücadele, YZ'nin insaný yenme kapasitesini ilk kez gözler önüne sermiþti. Satranç oyunundaki sýnýrlý hamle sayýsý ile karþýlaþtýrýldýðýnda, siyaset daha fazla olasýlýk ve belirsizlik içeriyor. Yine de YZ, politik stratejilerde önemli bir araç olabilir. YZ, insanlarýn öðrenme kapasitesini aþan veri iþleme yeteneði sayesinde, daha fazla bilgiyi analiz ederek daha hýzlý sonuçlar çýkarabilir. Bu kapasitenin geniþlemesinin anahtarý ise algoritmalar ve yapay sinir aðlarýdýr.

Günümüzde algoritmalarla en çok karþýlaþtýðýmýz platformlar, sosyal medya ve video paylaþým platformlarýdýr. Bir video izlediðimizde, o platformun algoritmasý bize benzer içerikler sunar; ancak bu içerikler yalnýzca bizim tercihimize dayalý deðildir. Dijital mecralarda, kullanýcýlarýn davranýþlarýna dayalý olarak þekillenen, onlara özel bir dünya sunulur. Ancak bu dünya sadece bireyin tercihlerine deðil, ayný zamanda algoritmalarýn iþleyiþine de dayanýr. Algoritmanýn toplum üzerinde bu denli tahakküm kurduðu yeni düzende, bireylerin algoritmalarýn kölesi olacaðýný düþünenlerin de bulunduðunu söylemek gerek.

Hükümetler, YZ destekli sistemleri kullanmaya baþladýkça, modern devlet uygulamalarý geliþiyor ve bu baðlamda "algokrasi" (algoritmalarla yönetim), algoritmik bürokrasi ve dijital çað hükümeti gibi kavramlar ortaya çýkýyor. Algokrasi, temel olarak algoritmalarýn organize ettiði bir yönetim sistemi olarak tanýmlanabilir. "Algoritmik Bürokrasi türü, karmaþýklýkla baþa çýkmak, yeterliliði artýrmak ve sosyal sorun çözmeyi iyileþtirmek için yeni fýrsatlar sunar. Dahasý, algoritmalar bireylerin ve yöneticilerin çaðdaþ kamu yönetiminin artan karmaþýklýklarýný daha iyi anlamalarýna da yardýmcý olabilir."

Öngörüler

YZ, siyasal iletiþimi de dönüþtürüyor. Geleneksel siyasal iletiþim yöntemlerine kýyasla daha hýzlý ve geniþ bir kitleye ulaþmayý mümkün kýlýyor. YZ ile kampanyalarýn tekdüze olmaktan çýkýp, her seçmene ayrý bir mesaj iletebilecek esnekliðe ulaþmasý mümkün.

YZ'nin bu baðlamda sunduðu en dikkat çekici yeniliklerden biri, mikro hedefleme adý verilen yöntemdir. Geleneksel kampanyalar kitlelere hitap ederken, YZ destekli mikro hedefleme, seçmenlerin verilerini kullanarak kampanyayý kiþiselleþtirilebiliyor. Algoritmalar, kullanýcýlarýn ilgi alanlarýný analiz ederek kiþiselleþtirilmiþ mesajlar oluþturuyor ve bu mesajlar sayesinde daha etkili bir iletiþim saðlanýyor. Çevrimiçi gezintilerimiz, sanal ayak izlerimiz ve beðenilerimiz algoritmada bizim hangi veri kümesinde olduðumuzu belirliyor. Örneðin, seçim kampanyalarýnda büyük veri analizi, seçmenlerin hangi konulara daha duyarlý olduðunu belirleyerek hedefli kampanya mesajlarý oluþturulmasýna olanak tanýyor. ABD'de 2016 baþkanlýk seçimlerinde ve Brexit kampanyalarýnda veri analitiði kullanýlarak seçmen davranýþlarý derinlemesine analiz edilmiþ, stratejiler bu analizler doðrultusunda þekillendirilmiþti.

2016 Amerika Baþkanlýk seçimlerinde Trump'ýn dijital kampanyasýný yürüten kiþi olan Theresa Hong, BBC ile yaptýðý röportajda Cambridge Analytica firmasýný verinin beyni olarak nitelendirmiþti. Bahsi geçen þirket, 200 milyondan fazla Amerikalýnýn verileri üzerinden onlara ulaþmýþtý. Öyle ki Hong, "Facebook olmasaydý, kazanamazdýk," ifadesini kullanmýþtý. Daha sonra ortaya çýkan skandal gösterdi ki Facebook'taki kiþisel veriler YZ kullanýlarak, bu kampanyanýn bir parçasý hâline getirilmiþti. Fakat ahlaki sýnýrlar göz önünde bulundurulursa ve mahremiyet suiistimal edilmezse, YZ çok faydalý bir þekilde kullanýlabilir.

YZ, arama motoru optimizasyonu (SEO) stratejilerinin etkili bir þekilde uygulanmasýnda da siyasete büyük katký sunabilir. SEO, siyasi kampanyalar için hedef kitleye ulaþmanýn en stratejik yollarýndan biridir. Bu teknoloji sayesinde, bir siyasi aday ya da parti, reklamlarý ve olumlu haberleri arama motorlarýnda daha görünür hale gelerek daha fazla seçmenle etkileþime geçebilir. YZ, seçmenlerin arama davranýþlarýný analiz ederek hangi kelime ve cümle gruplarýnýn öne çýkarýlacaðýný tespit edebilir. Böylece, siyasetçilerin mesajlarýný hedeflenen kitleye ulaþtýrmasý kolaylaþýr.

Pratikte, YZ tarafýndan desteklenen SEO uygulamalarýnýn siyasete en iyi katký saðlayabileceði alanlardan biri, doðru zamanda doðru içeriðin doðru kiþiye ulaþtýrýlmasýdýr. Örneðin, bir adayýn kampanya web sitesi ya da sosyal medya gönderileri, YZ algoritmalarý sayesinde potansiyel seçmenlerin ilgi alanlarýna, coðrafi konumlarýna ve arama motoru geçmiþlerine göre en uygun þekilde sunulabilir. Bu, her seçmen için özel olarak hedeflenmiþ içeriklerin daha üst sýralarda görünmesini saðlar.

Özellikle yerel seçimlerde, bölgesel aramalara odaklanan bir SEO stratejisi ile YZ, kampanyanýn hitap ettiði bölgedeki seçmenlerin en çok ilgilendiði konulara yönelik içerikleri öne çýkarabilir. YZ, hangi baþlýklarýn daha fazla týklandýðýný ve seçmenlerin hangi tür içeriklere tepki verdiðini analiz ederek, sürekli olarak içerik en uygun þekilde belirlenebilir.

Sohbet robotlarý da YZ ile ilgili dikkat çeken geliþmelerden biri. Bu robotlar çeþitli arenalarda günden güne daha fazla kullanýlýrken siyasette de kendine yer buldu. Romanya, 2023'te bir ilke imza atarak Ion adlý bir sohbet robotunu baþbakan danýþmaný olarak atadý. Halk, bu uygulama ile internet üzerinden doðrudan iletiþim kurabiliyor, böylece devlet ile vatandaþlar arasýnda yeni bir iletiþim kanalý açýlmýþ oldu. Miami Belediye Baþkaný Francis Suarez'in 2024 ABD Baþkanlýk seçim kampanyasýnda YZ sohbet robotlarýný kullanarak seçmenlerle doðrudan etkileþim kurmasý, YZ'nin seçim kampanyalarýna sunduðu yeniliklerin güçlü bir örneðidir.

Danimarka'da ise Sentetik Parti (Danish Synthetic Party), bir sanatçý kolektifinin oluþturduðu YZ sohbet robotu ile topluluk üyeleriyle etkileþim kurmuþ ve bu robot, parti platformlarýnýn tarihsel analizine dayanan politikalar önermiþti. Ancak parti, oy pusulasýna girecek yeterli imzayý toplayamadýðý için parlamento temsili kazanamamýþtý.

Siyasete kazandýrýlan yeniliklerden biri de YZ destekli telefon aramalarýdýr. 2023 yýlýnda New York Belediye Baþkaný Eric Adams adýna, farklý dillerde ve kendi sesiyle yapýlan robot aramalarý, YZ'nin siyasi kampanyalarda nasýl dönüþtürücü bir güç olabileceðine dair çarpýcý bir örnekti. Ancak bu teknolojik atýlýmýn sýnýrlarý burada bitmiyor. ABD Kongre adayý Shamaine Daniels, kampanyasýnda YZ destekli aramalarla sadece kayýtlý mesajlar göndermekle kalmadý, ayný zamanda bu aramalar sayesinde seçmenlerle bir kampanya yöneticisi gibi doðrudan sohbet etti. Artýk seçmenlerle kurulan iletiþim, sadece tek yönlü mesajlardan ibaret deðil; YZ, gerçek zamanlý ve birebir etkileþim saðlayarak siyasi kampanyalara yeni bir boyut kazandýrýyor. Siyasi iletiþimde bu tür kiþisel deneyimlerin giderek daha yaygýn hale gelmesi, seçmenlerle daha derin ve etkili baðlantýlar kurulmasýnýn yolunu açýyor.

YZ, seçim kampanyalarýnda kullanýlan görüntü, ses ve müziklerde de karþýmýza çýkýyor. Arjantin devlet baþkanlýðý seçimlerinde YZ ile oluþturulan poster ve görseller, siyasette YZ'nin görsel yönünü de gözler önüne seriyor. Toronto Belediye Baþkaný Anthony Furey'nin kampanyasýnda kullanýlan görsel örnekleri, þehrin sosyal sorunlarýný YZ destekli kampanya araçlarýyla nasýl etkili bir þekilde vurguladýðýný gösteriyor.

Müzik ve ses, seçmenlerin zihinlerinde sadece bir mesajýn yankýsýný deðil, o mesajla ilgili hislerini de þekillendirir. Özellikle büyük mitinglerde ya da dijital platformlarda YZ tarafýndan oluþturulan ses tonlarý ve müzikler, kampanyanýn enerjisini yükselterek seçmenlerin zihninde kalýcý izler býrakabilir. YZ, müzik ve seslerin kullanýmýnda geniþ bir çeþitlilik sunarak kampanyalarýn yaratýcý potansiyelini geniþletir. Eskiden sýnýrlý olan ses ve müzik kaynaklarý, YZ sayesinde çokça kombinasyona dönüþebilir. Bu, sadece bir seçim kampanyasýnýn estetik boyutunu zenginleþtirmekle kalmaz, ayný zamanda daha geniþ kitlelere hitap edecek þekilde kiþiselleþtirilmiþ deneyimler sunar.

Pakistan'ýn önceki baþbakaný Imran Khan, hapishaneden YZ aracýlýðýyla bir miting gerçekleþtirdi. Khan'ýn ses klonu, eski konuþma örnekleri ve YZ ile yeniden oluþturularak mitingde kullanýldý. Bu örnek, YZ'nin siyasi kampanyalar için mekânla ilgili engelleri ortadan kaldýrma gücünü simgeliyor.

Bu örnekler, teknolojinin her geçen gün yeni ve hayal edilemeyen yeniliklerle insanlarý þaþýrtmaya devam edeceðini gösteriyor.

Dünyanýn eþiðinde durduðu bu yeni dönemde, teknolojinin sunduðu fýrsatlarý olumlu bir gözle deðerlendirmek önemlidir. YZ, doðru yönlendirmelerle insanlýðýn ilerleyiþini hýzlandýrabilir, siyasi süreçleri daha kapsayýcý ve veriye dayalý hale getirebilir. Büyük veri analizleri ve algoritmalar sayesinde, toplumun ihtiyaçlarýný daha net anlamak ve çözümler üretmek mümkün olacaktýr. Bu süreç demokratik katýlýmý artýrabilir ve hükümetlerin daha þeffaf ve hesap verebilir olmasýna olanak tanýyabilir. Teknolojiyi insan yararýna kullanarak, siyaset sahnesini daha adil, kapsayýcý ve yenilikçi bir hale getirmek bizim elimizde. Gelecek, YZ'nin sunduðu olanaklarla insanlýðýn büyük sorunlarýna yaratýcý çözümler geliþtirebileceði, daha aydýnlýk bir dönem olabilir.