Tarkan Zengin / Ankara Yıldırım Beyazıt Ünv. Öğr. Gör.
Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) meselesini ortaya çıkaran değişiklik 8 Eylül 1999 yılında yapılmıştı. Yapılan değişiklikle emekliliğe hak kazanmak için sigortalılık süresi ve prim gün sayısına ilaveten kademeli yaş şartı getirilmişti. Bu nedenle 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanlardan sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısını dolduranlar için getirilen yaş şartı nedeniyle emekli olamayanlar kendilerini emeklilikte yaşa takılanlar olarak tanımladılar ve yaş şartının kaldırılmasını talep ettiler. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, milyonlarca çalışana 28 Aralık 2022 tarihinde verdiği müjdeyle yaş şartının kaldırılacağını söyledi. Bu müjdeyle kanun çıktığında yaklaşık 2 milyon 250 bin vatandaşımız hemen emekli olma hakkına kavuşacak. Daha sonra emekli olacaklarla birlikte bu sayı yaklaşık 5 milyonu bulacak. Çok geniş bir kesimi ilgilendiren düzenleme ile ilgili çok sayıda soru var. Kanun teklifi henüz açıklanmamasına rağmen yapılan açıklamalar ve sosyal güvenlik mevzuatımıza göre merak edilen sorular cevaplandırmaya çalışacağız.
EYT kimleri kapsıyor?
Yapılacak düzenleme 8 Eylül 1999 öncesi işe başlamış olanları kapsıyor. İşe başlamaktan uzun vadeli sigorta kollarından primlerin yatırılmış olması kastediliyor. Staj ve çıraklık gibi süreler işe başlangıç olarak kabul edilmiyor. Bu durumun tek istisnası kadınların staj ile sigortalı çalışmaya başladıkları tarih arasında yaptıkları doğumlarda her çocuk için 2 yıla kadar doğum borçlanması yapabilmeleri. Yaş şartı olmadan emekliliğe imkan sağlayacak düzenleme eski sistemdeki SSK (işçi), Bağ-Kur (esnaf), Emekli Sandığı (memur) ayrımı olmaksızın her statü için geçerli olacak.
Yurt dışında çalışanları kapsıyor mu?
Yurt dışında çalışan vatandaşlarımızı da kapsayacak. Yurt dışı borçlanması yapmış bir kimseye Türkiye'den emekli aylığı bağlanabilmesi için yurt dışında artık çalışmaması ve sosyal yardım almaması şartı var.
EYT çalışması ne durumda? Ne zaman hayata geçebilecek?
Düzenlemenin hayata geçmesi için TBMM'de kabul edilmesi ve Resmi Gazete'de yayımlanması gerekiyor. Kanun teklifinin önümüzdeki günlerde TBMM'ye gelmesi bekleniyor. Şubat ayı içerisinde ise yürürlüğe girmesi bekleniyor.
Devlet iki ay daha az emekli maaşı vermek için mi kanuni düzenleme erteleniyor iddiası doğru olabilir mi?
Bu iddia gerçek değil. İlk etapta 2 milyon 250 bin, daha sonra emekli olacaklarla birlikte toplamda 5 milyona yakın kişiyi emekli etmenin büyük maliyetini karşılayan Hükümet, bir ay daha az emekli maaşı vermek için işi uzatıyor iddiası çok saçma. Kaldı ki kamuda çalışan memurlardan ve işçilerden emekli olacaklar da var. Bunların emekli maaşlarının daha az olacağı düşünüldüğünde bile bu iddianın yanlışlığı ortaya çıkar. Ayrıca emeklilere verilecek kıdem tazminatı ve emekli ikramiyeler yılbaşıyla birlikte yaklaşık yüzde 30 arttı. Kanun yılbaşından önce çıksa devlet daha az ikramiye ve kıdem tazminatı ödeyecekti.
Askerlik ve doğum borçlanması ile yıpranma payı ilk işe giriş tarihini öne çeker mi?
Çekmez. Tek istisnası askerlik borçlanmasında var. Askerlik öncesi sigortalılık başlangıcı olmayanlar, askerlik süresince borçlanma hakkına sahipler. Borçlandıkları süre kadar işe başlangıç tarihleri geri gider. İşçi ve esnaflar için geçerli olan bu durum memurlar için geçerli değil. Doğum borçlanması sigortalılıktan sonraki doğumlar için geçerli olduğu için zaten işe başlama tarihini geri götürmez. Doğum borçlanmasında her bir çocuk için 720 güne kadar ve toplamda 2160 güne kadar borçlanma imkanı var. Yıpranma payında ise emeklilik yaşından indirim yapılıyor ancak işe başlama tarihini geriye götürmüyor.
Borçlanma hakkını kullananlar yatırdıkları paraları geri alabilirler mi?
Alabilirler. Ancak yatırdıkları tutar ne kadarsa sadece o tutarı alabilirler. Mesela 3 yıl önce borçlanma yapanlar vazgeçme hakkını kullanırlarsa o dönemde yatırdığı tutarları herhangi bir faiz işletilmeden alma hakkına sahipler.
İlk işe girişinde sigortası yapılmayanlar ve primleri ödenmeyenler ne yapabilir?
Bazı çalışanların sigorta bildirimleri ya zamanında yapılmıyor ya da hiç bildirilmiyor. Sigortasız çalıştırılan ya da sigorta primleri eksik ödenen işçiler, bu dönemleri için hizmet tespit davası açabilir.
Hizmet tespit davası hangi hallerde açılır?
5510 sayılı Kanunun 86'ıncı maddesine göre prim belgeleri işveren tarafından verilmeyen veya çalıştıkları Kurumca tespit edilemeyen sigortalılar, çalıştıklarını hizmetlerinin geçtiği yılın sonundan başlayarak 5 yıl içerisinde iş mahkemesine başvurabilirler. Beş yıllık süre hak düşürücü süredir.
Sigortalı işe giriş bildirgesi verilmiş ancak prim bildirgesi verilmemişse 5 yıllık hak düşürücü süre işlemez ve her zaman dava açabilir. Ayrıca işe giriş bildirgesi, dört aylık sigorta primleri bordrosu, aylık sigorta primleri bildirgesi, müfettiş durum tespit tutanağı ya da tahkikat raporlarıyla çalışmanın tespit edilmesi gibi hallerde de 5 yıl hak düşürücü süre işlemez.
Hizmet tespit davası çalışan lehine sonuçlanırsa sigorta primini kim yatırıyor?
Sigorta primlerini ödemekle işveren yükümlüdür. Daha önce SGK ilgili primler ödenmeyince dava kazanılsa bile hizmet kütüklerine işlemeyip aylık bağlamıyordu. Yaklaşık 10 yıldan bu yana dava kazanılınca hizmetler işlenmekte ve aylık bağlanmaktadır.
Hizmetler nasıl ispat edilebilir?
Yargıtay tarafından 2014/3722 esas sayılı bir kararda, hizmet tespit davaları için özel bir ispat yönteminin öngörülmediğini, buna bağlı olarak hizmetin tanıkla, belgeyle, kayıtla ispatlanabileceğine hükmedilmiştir. Bu nedenle belge, bilgi, kayıt ve tanık ispatta önemli delil olarak görülecektir. Yargıtay tarafından verilen başka bir kararda ise mahkeme hakiminin, tarafların getirdiği delillerle bağlı olmaksızın, gerçek durumun açığa çıkması için her türlü araştırma ve tespiti re'sen araştırma ilkesine tabi olarak yapması gerektiği belirtilmiştir.
EYT kapsamına girenlerde prim gün sayıları ve sigortalılık süreleri değişiyor mu?
Evet değişiyor. EYT kapsamında SSK (işçi), Bağ-Kur (esnaf), Emekli Sandığı (memur) gibi üç statü var. Bu kapsamda olan kadın işçiler 20 yıl sigortalılık süresi, erkek işçiler 25 yıl sigortalılık süresi ve 5000 gün primle emekli olabilecek. Bağkur'lular ve Emekli Sandığı iştirakçileri için kadın 20 yıl sigortalılık süresi ve 7200 gün, erkek 25 yıl sigortalılık süresi ve 9000 gün primle emekli olacak.
Yasal düzenleme yapıldıktan sonra emeklilik hakkını elde edenlerden sigortalılık süresi ve prim gün sayısının doldurmayanlar daha sonra emekli olabilecek mi?
Kanun yürürlüğe girdiğinde sigortalılık süresi ve prim gün sayısını dolduranlar hemen, doldurmayanlar ise doldurdukları tarihte emekli olacaklar. Mesela 7 Eylül 1999 yılında işe başlayan 6500 gün primi olan işçi statüsündeki bir erkek sigortalı, gününü tamamlamış olmasına rağmen, 25 yıllık sigortalılık süresini 7 Eylül 2024 tarihinde tamamlayacaktır. Bu sigortalı EYT kapsamında kanun yürürlüğe girdiğinde emekli olamasa da 7 Eylül 2024 tarihinde emekli olacaktır. Aynı şekilde prim gün sayısını hemen doldurmayanlar doldurduklarında emekli olacaklardır.
EYT düzenlemesi nedeniyle emeklilik hakkını elde edenler emekli olmayıp daha sonra da bu imkândan faydalanabilir mi? Hakları yanacak mı?
En çok sorulan sorulardan biri bu. EYT yasası çıktığında bu hakkı kullanmak için belli bir süre verileceğini ve o tarihten sonra bu hakkın kullanılmayacağını iddia eden sözde uzmanlar var. Öncelikle kanun yürürlüğe girdiğinde emeklilik hakkını kazanacaklar bu hakkı istedikleri zaman kullanabilecekler. Mesela kamuda ister işçi ister memur olsun, şu anda bile emeklilik hakkını elde etmiş olmasına rağmen çalışmaya devam eden çok sayıda kamu görevlisi var. EYT nedeniyle bu hakkı kazananlar da benzer şekilde bu tercihini istedikleri zaman kullanabilecekler.
EYT'lilere emeklilere verilen refah payı verilmeyecek mi? EYT'lilerin maaşı düşürülebilir mi?
EYT kapsamında emekli olacaklara refah payı verilmediği iddiaları doğru değil. 2022 yılında sistemde görülen emekli maaşları, o yıl emekli olması durumunda bağlanıyor. 2023 emekli maaşları, hesaplama yöntemine göre yeniden belirlenerek sistemde güncelleniyor. EYT nedeniyle maaşların düşürülme imkanı yok.
EYT 'den faydalanmak için nasıl başvuruda bulunulacak?
Kanun yürürlüğe girmeden başvuruda bulunmamak gerekir. 8 Eylül 1999 öncesi işe başlayanlar için yeni emeklilik şartlarının olması için kanunun yürürlüğe girmesi lazım. Onun öncesinde yapılacak başvurular SGK'ya ilave iş yükü anlamına gelecektir. Kanun Resmi Gazete'de yayımlandıktan sonra ister e-devlet üzerinden ister kuruma giderek emeklilik müracaat yapılabilir.
EYT kapsamında olanlar işyerinden istifa edecekler mi?
EYT düzenlemesi yürürlüğe girdiğinde emeklilik hakkını kazanan çalışanlar, işyerinden emeklilik sebebiyle istifa etmek zorundalar. İşyerleri de işten çıkış kodunu "emeklilik sebebiyle istifa" kodundan sosyal güvenlik kurumuna bildirecektir.
EYT döneminde ortaya çıkan fırsatçılara karşı ne yapılmalı?
EYT tartışmaları sırasında bazı sözde danışmanlar durumu fırsata çevirmeye çalıştılar. Özellikle EYT planlamalarınızı yapalım diyerek vatandaşlarımızdan yüksek sayılacak miktarlarda paralar aldılar. Bu konuda vatandaşlarımız kimseye para vermek zorunda değil. Zira e-devlette çalışma hayatım bölümünde tüm bilgileri görmeleri mümkün. Ayrıca Sosyal Güvenlik Kurumlarımızdan da bilgi alabilirler. Benzer şekilde son dönemde bazı avukatların vatandaşlara "İsterseniz sizi 8 Eylül 1999'dan önce işe başlamış gibi gösteririz" dedikleri iddiaları var. Böyle bir durumla karşılaşan vatandaşlarımız kesinlikle reddetmeliler. Bunun yapılması çok mümkün olmadığı gibi tespit edilmesi durumunda da ağır bedeller ödenmesi söz konusu.
Sosyal güvenlik destek priminde işverene destek verilecek mi?
Sosyal güvenlik destek primi, emeklilik maaşı alıp çalışmaya devam edenler için ödenen primdir. Şu anda işçi primlerini düzenli ödeyen işverenlere devlet 5 puanlık sigorta prim desteği veriyor. Emekli işçi çalıştıran işverenin prim yükü yüzde 17,5'ten yüzde 24,5'e çıktığı için 7 puan daha fazla. Bu nedenle emeklilerin işyerlerinde çalışması için onlar için de prim desteği verilecek.
İşverene kıdem tazminatı için destek verilecek mi?
Hazine ve Maliye Bakanlığı, EYT Destek Paketi ile işverenlere EYT sürecinde kıdem tazminatları için Hazine Destekli Kefalet Sistemiyle 25 milyar TL destek verecek. Verilecek destek doğrudan işçilerin hesabına yatırılacak.
@TarkanZengin