Faruk Önalan/ Yazar
İran cumhurbaşkanı İbrahim Reisi helikopterle İran Azerbaycan sınırında bir törene katıldı. İlham Aliyev ile birlikte Kız kalesi ve Hudaferin barajlarının açılışını gerçekleştirdi. İran'a dönüş yolunda Reisi'yi ve heyetini taşıyan Bell 212 -Huey- model Amerikan menşeli helikopter yoğun sis nedeniyle sert bir iniş gerçekleştirdi ve üç parçaya bölündü. Kazada İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Dışişleri Bakanı Emir Abdullahiyan, Doğu Azerbaycan Eyalet Valisi Malik Rahmeti, Tebriz Cuma İmamı Ayetullah Ali Haşim dahil olmak üzere 9 kişi hayatını kaybetti.
Bu noktada ilginç bir detayı belirtmekte fayda var. İbrahim Reisi 2023 yılı temmuz ayında Kenya'ya bir ziyaret gerçekleştirmişti, kabulde yer alan Kenya Genelkurmay Başkanı General Francis Ogolla da yaklaşık bir ay önce (18 Nisan) bir helikopter kazasında hayatını kaybetti. İlginç olan ise General Ogolla ve 10 üst düzey askerin öldüğü helikopterin de aynı şirkete (Bell Huey II modeli) ait olmasıdır. Söz konusu helikopterler 2017 yılında Amerika Birleşik Devletleri Büyükelçiliği'nin Afrika'daki güvenlik iş birliği programı kapsamında Kenya Hava Kuvvetleri'ne teslim edilmiştir (5 adet). Şirketin ana sayfasındaki tanıtım cümlesi ise dikkat çekicidir: "Göreviniz ister yüksek irtifalara asker taşımak, ister sıcak koşullarda tıbbi tahliye, isterse uzak üslere VIP taşıma olsun, Huey II'yi seçin."
Söz konusu kaza sonrası İran, Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla Türkiye'den gece görüşlü arama kurtarma helikopteri talep etmiştir. Bu gelişme üzerine Millî Savunma Bakanlığı "İran makamlarınca Dışişleri Bakanlığımız aracılığıyla yapılan talebe istinaden İran Cumhurbaşkanı ve heyetinin kaza kırıma uğrayan helikopterinin arama kurtarma faaliyetlerine katılmak üzere bir Akıncı İHA ve bir gece görüş kabiliyetli Cougar tipi helikopter görevlendirilmiştir" açıklamasında bulunmuştur. Akıncı İHA, İran Cumhurbaşkanı Reisi'nin bulunduğu helikopterin enkaz bölgesinin tespit çalışmasını başarıyla tamamlayarak Türkiye'deki görevine dönüş yolunda ise başarının işareti olarak Van gölü üzerinde ay yıldız çizmiştir. İran Kızılayı da enkazın Akıncı İHA tarafından tespit edildiğini teyit etmiştir.
İran benzer bir faciayı 2004 yılında da yaşamıştır. İran Ulaştırma Bakanı Rahman Dadman ve 7 milletvekili dahil olmak üzere toplam 29 kişiyi taşıyan Rus yapımı Yakovlev Yak-40 tipi uçak, İran'ın kuzeyinde bulunan Mazenderan Eyaleti'nin merkezi olan Sari şehrinin doğusundaki dağlık bölgeye çakılmış, kazada kurtulan olmamıştır.
Dünyada önde gelen siyasetçilerin, askerlerin suikast, kaza, sabotaj sonucu hayatını kaybetmesi ya da son anda kurtulmaları dünya siyasi tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. Öne çıkan bazı olaylardan bahsedecek olursak;
9 Aralık 1936 tarihinde; Faşizm ve Nazizm karşıtı olarak bilinen İsveç Başbakanı Arvid Lindman'ın da içinde bulunduğu Douglas DC-2 tipi uçak kalkıştan kısa süre sonra yoğun sis nedeniyle Croydon Havaalanı yakınlarında bir eve çarpmış, kazada Lindman dahil 15 kişi hayatını kaybetmiştir.
Fransız Sömürgesi altındaki Özerk Orta Afrika Cumhuriyeti'nin 1. Başbakanı Barthelemey Boganda, 29 Mart 1959 tarihinde şüpheli bir uçak kazasında hayatını kaybetmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında Fransa'ya yakın olan bu nedenle de devletin başına getirilen Boganda daha sonra Fransız sömürüsüne şiddetle karşı çıkmış, "birleşik bir Latin Afrika" idealini savunmuştur.
18 Eylül 1961 tarihinde Kongo'nun Katanga eyaletine ateşkes görüşmeleri için giden Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Dag Hammarskjöld'ün içinde bulunduğu Douglas DC-6 model uçağı Zambia'da düşmüş, kazada Hammarskjöld dahil olmak üzere 16 kişi hayatını kaybetmiştir. Soruşturma uçağın çok alçaktan irtifa sebebiyle düştüğü rapor edilerek kapatılmıştır.
"Başkan Mao'nun yazılarını inceleyin, öğretilerini takip edin ve talimatlarına göre hareket edin" diyecek kadar Mao'ya bağlı olan Çin Komünist Partisi Başkan Yardımcısı Lin Biao, 1971 yılında bugün dahi detayları bilinmeyen bir uçak kazasında hayatını kaybetti. Biao'nun Mao'ya darbe planladığı, Sovyetler Birliği'ne kaçmaya çalışırken Moğolistan'da uçak kazası geçirdiği iddia edilmiştir.
27 Mayıs 1979 tarihinde Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'nun (ECOWAS) devlet ve hükümet başkanlarının beşinci zirvesine katılmak üzere Senegal'e giden Moritanya Başbakanı Yarbay Ahmed Ould Buseyf'i taşıyan uçak Dakar açıklarında düşmüş, cenazesi ise bulunamamıştır. Batı yanlısı olarak bilinen 45 yaşındaki Buseyf darbe ile göreve gelmiş ve yalnızca 51 gün görevde kalmıştır.
4 Aralık 1980 tarihinde Portekiz Başbakanı Françesko Carneiro ve Savunma Bakanı Amaro de Costa'nın içinde olduğu Cessna 421 tip uçak kalkıştan hemen sonra başkent Lizbon yakınlarında düşmüştür. 2004 yılında yasama soruşturma komisyonunun üyelerinin çoğunluğu, uçak kazasının sabotajdan kaynaklandığı sonucuna varmıştır. Başbakan Carneiro ve Savunma Bakanı de Costa'nın, üst düzey Portekizli subaylar tarafından yapılan gizli silah anlaşmalarına ilişkin kanıtları gizlemek için öldürüldüğü iddia edilmiştir.
24 Mayıs 1981'de Ekvador Cumhurbaşkanı Jaime Roldos Aguilera ve Savunma Bakanı General Marco Aurelio, bindikleri Beech Super King tipi uçağın Peru sınırına yakın bölgeye düşmesi sonucu hayatlarını kaybetmiştir.
Panama Kanalı'nın kontrolünün Panama'ya geçmesini sağlayan Torrijos-Carter Antlaşması ile tanınan Panama Devlet Başkanı Ömer Torrijos Herrera, 31 Temmuz 1981 Cuma günü Panama Hava Kuvvetleri'ne ait DeHavilland Twin Otter ( DHC-6 ) uçağının düşmesi sonucunu hayatını kaybetmiştir. Cenezesi 3-4 gün sonra su altı komandoları tarafından bulunmuştur.
(Not: Roldos, Torrijos hatta Portekiz'de olayların ABD'nin Latin Amerika siyasetini dizayn etme amaçlı olarak CIA'nın yürüttüğü Condor Operasyonu ile bağlantılı olduğuna dair güçlü iddialar ortaya atılmıştır.)
19 Ekim 1986 tarihinde Mozambik Cumhurbaşkanı Samora Machel ve Mozambikli Bakanları taşıyan Sovyet Tupolev Tu-134 uçağı düşmüş, 34 kişi hayatını kaybetmiştir. Soruşturma sonucu pilotun alçak irtifa uyarısını dikkate almadığı belirtilmiştir. Kazayı araştıran uluslararası komisyona başkanlık eden Güney Afrika Yüksek Mahkemesi Yargıcı Cecil Margo, kazadan sonra, "Nerede olduklarını bilmedikleri halde alçalmaya devam etme kararı affedilemez" sözlerini sarf etmiştir. Olay sonrasını bazı kesimler kazada Güney Afrika parmağının olduğunu iddia etmiştir.
17 Ağustos 1988 tarihinde, Pakistan Devlet Başkanı General Ziya ül-Hak, Genelkurmay Başkanı General Akhtar Abdur Rahman dahil olmak üzere 5 General, ABD Büyükelçisi Arnold Lewis Raphel ve ABD'nin Pakistan'daki askeri yardım misyonunun başkanı General Herbert M. Wassom'un içinde bulunduğu C-130 tipi askeri uçak düşmüş, kazada kurtulan olmamıştır. Sonradan yapılan araştırmalarda sabotaj ihtimali kuvvet kazanmıştır. General Ül-Hak, Hindistan'ın nükleer gücüne karşı Pakistan'ın da bu alanda gerekli teknolojiyi elde etmesi için gayret göstermiştir. İran-Irak savaşının sonlanması için çalışmış, Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgal etmesi üzerine Afgan direnişine de destek vermiştir.
26 Şubat 2004 tarihinde Makedonya Cumhurbaşkanı Boris Traykovski ve beraberindeki heyeti taşıyan uçak, Bosna Hersek'in Mostar şehri yakınlarında düşmüş, kazada Traykovski ile danışmanlarının da aralarında bulunduğu 8 kişi hayatını kaybetmiştir. Traykovski ölümünden bir gün önce Makedonya'nın Avrupa Birliği'ne üyelik anlaşmasını imzalamıştır.
Güney Sudan lideri John Garang de Mabior, 30 Temmuz 2005 tarihinde Uganda devlet başkanı Yoweri Museveni ile birlikte Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri yetkilileri ile yaptığı görüşmeden dönüşünde bindiği helikopterin düşmesi sonucunda ölmüştür. Düşen M-72 tip helikopter Uganda Başkanı Museveni'nin Garang'a tahsis ettiği Başkanlık helikopteridir. Kazada Garang dahil 14 kişi hayatını kaybetmiştir.
10 Nisan 2010 tarihinde ikinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan Katyn katliamı anma törenine katılmak için Rusya'ya giden Polonya Cumhurbaşkanı Lech Kaczynski ve eşinin de aralarında bulunduğu 96 kişiyi taşıyan Tupolev 154 tipi uçak Rusya'nın Belarus sınırına yakın Smolensk kentindeki havaalanı yakınında düşmüş, kazada kurtulan olmamıştır.
2023 Haziran ayında Kremlin'e karşı isyan bayrağı açan Rus paralı asker grubu Wagner'in lideri Evgeny Prigojin'in özel jeti 23 Ağustos 2023 tarihinde Moskova'nın kuzeybatısında düşmüş, kazada Prigojin dahil 10 kişi ölmüştür. Amerikan istihbarat birimleri uçağın patlama sonucu düştüğünü iddia etmiştir.
5 Şubat 2024 tarihinde, Eski Şili Devlet Başkanı Sebastian Pinera'nın kullandığı helikopter, Los Rios bölgesine bağlı Ranco Gölü'ne düştü. Üç kişi kendi imkanlarıyla kıyıya çıkmayı başarmış ancak Pinera emniyet kemerini çözemediği için hayatını kaybetmiştir. Kazadan önce Pinera'nın "Önce siz atlayın, eğer sizlerle beraber atlarsam helikopter hepimizin üstüne düşecek" ifadesini kullandığı bildirilmiştir.
Fotoğraf: Milli Arşiv'e göre Adnan Menderes'in uçağının düşme nedeni pilotaj hatası
Son olarak; 27 Mayıs 1960 darbesinden yaklaşık 15 ay önce 17 Şubat 1959 tarihinde Adnan Menderes Türkiye, İngiltere ve Yunanistan arasında mutabakata varılan Üçlü Kıbrıs Antlaşması'nı imzalamak üzere 1959'da gittiği Londra'daki Gatwick Havalimanı'na 4,5 kilometre kala, Surrey bölgesindeki Newdigate köyü yakınlarındaki ormanlık alana düşen uçaktan kurtulmuştur. Kazada, aralarında dönemin Anadolu Ajansı Genel Müdürü Şerif Arzık'ın da bulunduğu 14 kişi hayatını kaybetmiş, mürettebat ve yolculardan oluşan 7 kişi de yaralanmıştır.
frkonalan@gmail.com