ALİ DEMİRTAŞ
Türkiye’de şehir kimlikleri algısı o şehrin yöresel ürünlerinin heykellerine indirgenmiş durumda. Malatya’ya gittiğinizde sizi karşılayan kayısı heykelinden tutun da, Denizli’nin devasa horozu, Kırşehir’in cevizi, İnegöl’ün çatala batırılmış köftesi ve yine Kızılcahamam’daki bazlama heykelleri şehir kimliğine asla hizmet etmeyen, üstelik estetikten bir haber yapılar olarak karşımıza çıkıyor. Hâlbuki şehir kimliğini kentin tarihi sosyolojisinden beslemek, soyut ve somut değerleri üzerine kurmak varken, akla ilk gelen, bir düşünce süreci içermeyen ve bölgenin coğrafyası ve demografisinden beslenmeyen bu yapılar ortadan kaldırılmadığı gibi inatla benzerleri inşa edilmeye devam ediyor. Şehir kimliğinin aslında ne demek olduğunu, bu tür vizyonsuz yapıların, şehrin kimliğine nasıl köstek olduğunu kent sosyoloğu Doç. Dr. Murat Şentürk ile konuştuk. Şehirlerimizin kimlik yönetiminin başarılı olduğunu düşünmeyen Şentürk, “Kimlik meselesi basit ve yüzeysel eserlere indirgenemeyecek kadar çok boyutlu bir meseledir. Kimliklerini önemseyen şehirlerin marka, piyasa eksenini merkeze koymadan önce mevcut birikimlerine odaklanmaları başlangıç için öncelikli adım olmalıdır.” şeklinde konuşuyor.
DOÇ. DR. MURAT ŞENTÜRK: KENT KİMLİĞİ ÜRÜNDEN FAZLASIDIR
YÖNETİMLER ÜRÜNLE ŞEHRİ, ŞEHİRLE ÜRÜNÜ PAZARLIYOR
“Şehirlerin kimliğini bir ürünün heykeliyle anlatmak yerel yönetimlerimizin kapasitesini gösteriyor. Birbirinden öğrenmeyi yanlış bir biçimde birbirini taklit etme olarak değerlendiren yerel yönetimler, siyasal yaklaşım fark etmeksizin, şehrin kimlik anlayışını basit bir düzeye indirgemektedir. Yüzeysel, niteliksiz ve estetikten yoksun heykeller şehirleri gülünç duruma düşürmektedir. Şehrin kimliğini yönetebilmek için önce o şehrin kimliğini tanımlayabilmek, ortaya koymak gerekir. Maalesef yerel yönetimler sadece şehre özgü yöresel ürünleri sergiliyorlar. Böylelikle şehirler birçok ürünü sahipleniyorlar. Bu aynı zamanda bir sahiplenme yarışı. “Bu ürün bizim”, “Bu ürün en iyi burada yetişir” demenin bir başka yolu heykeller inşa etmek. Yöreye özgü kılmak, ekonomik değerini artırmak amaçlanıyor. Bir şekilde ürünle şehir, şehirle ürün pazarlanmaya, satılmaya çalışılıyor. Şehirlerin ekonomisini canlı kılmak başka bir şey “marka oluşturacağız” diye çıkmaz sokaklara girmek başka bir şey. Bu yaklaşım maalesef seviyeyi iyice aşağıya çekiyor.
HER YERİ TEK TİPLEŞTİRMEYİ BIRAKMALIYIZ
Peki, şehir kimliğini doğru bir şekilde oluşturmak için nelerden, nasıl beslemek gerekir? Murat Şentürk bu sorumu şöyle yanıtlıyor: “Öncelikle şehirlerimizin artık daha fazla birbirine benzemesine neden olan kentsel müdahalelerden kaçınmak elzem. Hangi şehirde olduğumuzu anlayamayacağımız kadar birbirine benzeyen şehirlerimiz var. Buna dur deyip her şehrin tarihine, değerlerine ve yaşama kültürüne uygun bir mekânsal çevre için adımlar atılması gerekiyor. Bunun için de her şehrin kendi birikimini tanımlaması ve buna odaklanması zaruri. Şehirlerin mirasına yaslanan ve bugünün insanını, yaşayışını da içeren bir yaklaşıma ihtiyacımız var. Birçok şehirde yapılması geren somut ve somut olmayan kültürel mirası yaşatarak korumak ve bunun deneyimlenmesini ve görünür kılınmasını sağlamaktır. Elbette mevcut dokuya yeni unsurlar eklemlenebilir. Şehirlerin mevcut yapısına eklemlenen, geçmişle ve bugünle bağ kuran estetik birikimimize yaslanan eserler, heykeller yapılabilir. Bunların şehrin kimliğini oluşturan tüm içeriklerle/birikimle bağ kurması önemlidir ve ne tek bir ürüne ne de tek bir heykele hapsolmamak gerekir.” Şentürk İstanbul ve Ankara’nın şehir kimlikleri için ise şunları söylüyor: “İstanbul’un kimliği çok zengin bir geçmişten besleniyor. Bu kimliği zedelemek için çok çalışmanız lazım. Aynı zamanda kimliği yönetmek için de büyük çaba sarf etmek gerekiyor. Hızla değişen bir şehirde kimliği yönetmek önemli. İstanbul’da şehir kimliği yönetiminin çok boyutlu ve merkezi bir yerde durduğunun idrak edilmesine ihtiyaç var. Ankara ise giderek daha kimliksiz bir şehir hâline geliyor. Bunda şehrin girişindekine benzer yapılar kadar makro formdaki değişimler de önemli. Ankara’nın başkent kimliğinin yönetilmesine ihtiyaç olduğunu söylemek mümkün.”
YÖRESEL ÜRÜNLER KİMLİĞİN KISITLI BİR İFADESİDİR
Alver, şehir kimliğinin yöresel ürünlere indirgenme durumu için ise şunları söylüyor: “Yöresel ürünler şehir imajının, şehir kimliğinin, şehir yapısının somut bir ifadesidir ne ki kısıtlı bir ifadesidir, sınırlı bir yönüdür. Kesinlikle önemsiz değildir, şehir kimliğinin sunumunda etkili bir argüman olabilir. Öyle ki bütün bir şehri yöreye ait yiyecek resimleriyle, heykelleriyle, imajlarıyla donatmak çok iyi bir seçenek gibi görünmüyor.” Alver’ göre şehir kimliğinin doğru lanse edilmesi en az şehir yönetimi kadar önemli. Şehirlerin bütünsel açıdan tanıtılması, tüm imgelerinin yerli yerine oturtulması, sunulması önem arz eder. Şehir kimliğinin ifadesinde pek çok imge söz konusudur. Bu imgelerin, sembollerin farklı alanlardan seçilmesi gerekir. Kişiler, tarihsel mekânlar, giyecekler, yiyecekler, sanatsal objeler, canlı ve cansız kültür varlıkları, dönem objeleri gibi farklı alanlardan sembollerin şehrin değişik yerlerine yerleştirilmesi şehir hafızası bakımından önemlidir. Şehir kimliğinin yönetimi şehir hafızasını oluşturan unsurların hatırlatılması, gösterilmesi, sunulması ve sürekliliğinin sağlanması yoluyla mümkündür.