AA
Yunis Sharifli, Türkiye'de yeni keşfedilen ve dünyanın ikinci büyük rezervi olan nadir toprak elementlerinin ülke ekonomisine ve siyasi ilişkilerine olası etkilerini AA Analiz için kaleme aldı.
***
Son yıllarda, çeşitli teknolojilerin üretiminde kritik rol oynayan elementlerin öneminin iyice arttığı görülüyor. Bu bağlamda nadir toprak elementleri, kısaca NTE, havacılıktan uzay araştırmalarına, savunmadan biyotıbba kadar uzanan endüstrilerde elzem olduğundan, yeni teknolojilerin uzun vadeli sürdürülebilirliği için çok önemlidir.
Dünyanın en geniş nadir toprak yatakları Çin'deyken, en geniş dördüncü NTE rezervi ise Rusya'dadır. Bu iki ülke, dünyanın bilinen NTE rezervlerinin yüzde 57'sini oluşturuyor. Dünyanın rafine edilmiş nadir topraklarının yüzde 85'ini ve dünya üretiminin yüzde 58'ini oluşturan Çin, NTE endüstrisinde büyük rol oynuyor. Batı ülkelerinin, Çin ve Rusya ile olan zayıf ilişkileri düşünüldüğünde, iki ülke de bu elementleri gelecekte Batı ülkelerine karşı bir baskı aracı olarak kullanabilir. Çin'in 2010 yılında Japonya'ya NTE ihracatı yasağı ve Aralık 2020'de yaptığı kısıtlamalar bunun örneği.
Son yıllarda Batı ülkeleri, ithalatlarını çeşitlendirmek ve Çin ile Rusya'ya olan bağımlılığı azaltmak için NTE rezervlerini geliştirmek üzere çalışıyorlar. Geçen ay İngiltere, ABD ve diğer Batı müttefikleri, tedarik zincirini "daha güvenli" hale getirmek için kurulan Mineral Tedarik Ortaklığı girişimini duyurdu. Çeşitlendirme çalışmaları kapsamında, Türkiye'nin yeni keşfedilen NTE rezervi, Batı ülkeleri için çok önemli bir rol oynayabilir.
- TÜRKİYE EN GENİŞ İKİNCİ REZERVİ KEŞFETTİ
Türkiye, Eskişehir'in Beylikova ilçesinde dünyanın en geniş nadir toprak elementleri rezervini keşfetti. 800 milyon ton ile en büyük NTE rezervine sahip olan Çin'den sonra ikinci sırada olan bu yeni alanın 684 milyon ton rezerve sahip olduğu tahmin ediliyor. Devlet madencilik şirketi Eti Maden, deneme tesisinde ilk etapta yıllık 1200 ton cevher işleneceğini duyurdu. Bilinen 17 elementten 10'u, Türkiye'de üretilebildiği için bu, yakın gelecekte daha büyük bir tesis ile 570 bin ton rezerve ulaşabilir.
Yeni keşfedilen nadir toprak elementleri rezervinin, Türkiye'nin Batı ülkeleriyle olan ortaklığında siyasi, ekonomik ve güvenlik açısından etkileri olacaktır. Siyasi açıdan, yeni keşfedilen rezervler Türkiye'nin stratejik önemini artırıp Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri'ne (ABD) karşı pozisyonunu da güçlendirdi. İkinci olarak bu rezerv Türkiye ile iş birliği kapsamında AB ülkelerinin ithalatını çeşitlendirmeye ve Çin ile Rusya'ya olan bağımlılığı azaltmaya yardımcı olabilir. Son olarak ise Türkiye ve Batı ülkeleri arasındaki ortaklık, karşılıklı bağlılığı artırabilir, tehdit algısını en aza indirebilir ve nadir toprak endüstrisinde ortaklık için daha verimli koşullar yaratabilir.
- EKONOMİK İMKANLAR
Siyasi imkanlara ek olarak, Türkiye ve Türkiye'nin Batı ülkeleriyle olan ortaklığı için ekonomik fırsatlar da söz konusu. İlk olarak, NTE endüstrisinin geliştirilmesi, Türkiye'nin ekonomik çeşitlendirme politikasını destekleyebilir ve nadir toprak elementlerinin çıkarılması ve işlenmesinde uzmanlaşmasını sağlayabilir. İkinci olarak NTE sektörünün geliştirilmesi, ülkede yeni yatırımlara dikkat çekilerek ve istihdam oluşturularak bir yayılma etkisi yaratabilir.
Ayrıca, ekonomik fırsatlar AB ülkelerinin Türkiye ile ortaklığını da artırabilir. Eskişehir'deki NTE rezervinin yüzeye yakın olması elementlerin çıkarılmasının kolay ve maliyetinin daha az olacağı anlamına geliyor. Yeni yatırımların yanı sıra AB ülkeleri, Türkiye'nin kısa vadede topraktan çıkarma için teknolojik kapasite oluşturmasına ve orta vadede işleme teknolojisini geliştirmesine yardımcı olabilir. Sonuç olarak AB; Türkiye'ye olan coğrafi yakınlıktan yararlanarak, ithalatını çeşitlendirerek ve orta ile uzun vadede teknolojik ve finansal istikrarını koruyarak Çin'e olan ekonomik kırılganlığını da azaltabilir.
Hatta Türkiye NTE çıkarımının çevreye verdiği zararı azaltmak için AB ve ABD ortaklığıyla teknolojisini geliştirebilir. Böylece, nadir toprak elementleri uygun şekilde yönetilebilir, geri dönüştürülebilir ve yeni toprak ekstraksiyonu gerektirmeden yeni üretim döngülerine dahil edilebilir. Genel olarak Türkiye ve AB arasında NTE konusundaki ortaklık, ekonomik dayanışmayı güçlendirebilir, karşılıklı karlı bir ilişki yaratabilir ve orta ile uzun vadede olası dış ekonomik veya siyasi ekonomik şokun etkisini azaltabilir.
- SAVUNMA SEKTÖRÜNDE NTE
Son olarak, yeni keşfedilen nadir toprak elementleri insansız hava araçları ve F35'lerin üretiminde önemli bir yere sahip olduğundan, hem Türkiye hem de Batı ülkeleri için savunma sektöründe hayati bir rol oynayabilir. Rezervlerin geliştirilmesi, Ankara'nın diğer ülkelere olan bağımlılığını azaltmaya yardımcı olup NTE konusunda kendi kendine yetebilmesini sağlayabilir. Buna ek olarak Türkiye'nin AB ve ABD ile olan ortaklığı, tedarik zincirini güvence altına alabilir ve savunma sektörlerinde göreli istikrarı garanti edebilir.
Özetle yeni keşfedilen nadir toprak elementleri, Türkiye ve Batı ülkeleri için önemli bir rol oynayabilir. Kısa vadede kaynakların çıkarılması, Türkiye'ye ekonomisini çeşitlendirmesinde yardım edebilir. Orta ve uzun vadede Türkiye'nin NTE endüstrisinde teknolojik kapasite oluşturması ve özellikle elementleri işleme konusunda uzmanlaşması, Ankara'nın küresel tedarik zincirindeki konumunu güçlendirebilir ve hem ABD hem de AB ile uzun vadeli sürdürülebilir ortaklık için bir fırsat yaratabilir.
Mütercim: Burcu Yağcı
[Yazar, Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar için Kafkas merkezinde araştırma görevlisidir.]*Makalelerdeki fikirler yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.