'Ýctihadda yeni bir dil ve bakýþ gerekli'

Geçen hafta bazý basýn organlarýna ‘Ýstanbul’da Þeriat Sempozyumu’, ‘Gündem týpta fetva’ gibi baþlýklarla yansýyan önemli bir toplantý gerçekti. Abdullah Tivnikli Ýstanbul Araþtýrma ve Eðitim Vakfý (ÝSAR) bünyesinde on senedir faaliyetlerini sürdüren Týp ve Ahlak Çalýþma Grubu’nun düzenlediði “Týbbi Konularda Fetva Verme Metodolojisi ve Zorluklar” baþlýklý sempozyum týbbi geliþmelerin týp, ilahiyat ve diðer beþeri, pozitif bilimler açýsýndan tartýþýldýðý bilimsel bir zemin aslýnda. Ancak dine alerjisi olan ve meselelere at gözlüðü ile bakanlar için çaðýn en can alýcý meselelerini multidisipliner bir bakýþla, zengin bir akademik çerçevede tartýþan ilmi bir toplantýyý bir çýrpýda ‘þeriat sempozyumu’ diye yaftalamak alýþýldýk bir hastalýk. 

Oysa ortada on yýldýr periyodik toplantý, sempozyum ve yayýnlarla çaðýn sorunlarýný dini ilkelerden sapmadan bugünden bir bakýþla deðerlendirmek için gösterilen güçlü bir akademik çaba var. Fetvayý Ramazan programýnda ‘sakýz orucu bozar mý’ sorusundan ibaret sayanlar için bu önemli sempozyumu anlamlandýrmak elbette kolay deðil. Ama Prof. Ýhsan Karaman sabýrla anlatýyor Týp ve Ahlak Çalýþma Grubu’nun varlýk nedenini;

“Modern týpta, týbbi teknolojiyle birlikte çok önemli geliþmeler oluyor ve biz bunlarý hem sosyal bilimler hem din hem etik ve hukuk açýsýndan yorumlamak zorundayýz. Týpta fetvaya neden gerek var? Þundan gerek var? Muameleye maruz kalacak vatandaþ hangi dinden ise o muamelenin dinin prensiplerine uyup uymadýðýný sorguluyor. Bugün organ nakli, kürtaj bizden çok Batý’da etik enstitülerinde, kiliselerde din adamlarý arasýnda, parlamentolarda tartýþýlýyor. Ýslam ülkelerinde de vatandaþ herhangi bir týbbi teklifle karþýlaþtýðý zaman, bu aþý, organ nakli olabilir, gidiyor Diyanet’e, imama, müftüye fetva soruyor. Alo Fetva Hattý’na gelen sorularýn çoðunluðu týbbi konularda. Bütün bunlar zaten var olan mevzular ve insanlar bunun için bir yerlere fetva soruyor. Biz de týbbi konuda fetva verirken bir metodoloji, yani usul ve metot arayýþý içerisindeyiz. Herkes kendi kafasýna göre konuþmasýn, ‘Ortak bir yol haritasý tespit edilebilir mi?’ çalýþmasý içerisindeyiz. Kaldý ki bu toplantý fetva verme toplantýsý deðil, tamamen akademik bir çalýþma. Yani biz týbbi konularda vatandaþýn sorduðu fetvaya cevap verirken ortak bir yol arayýþý içindeyiz. Bugün Harvard ve Þikago Üniversiteleri gibi Batý’nýn önde gelen kurumlarýnda hemen hemen ayný içerik ve yöntemde toplantýlar düzenleniyor.” 

Medyada çýkan önyargýlý haberlere de tepki gösteren Prof. Karaman, sempozyum hakkýnda ulusal basýnda çýkan mesnetsiz iddia ve haberleri yapanlarýn idrakten uzak olduðuna dikkat çekti. Prof. Karaman, sözkonusu yayýnlarý yapanlarýn sempozyum baþlýðýnda yer alan “metodoloji” kelimesini “mitoloji” olarak anlayacak kadar sefalet içinde olduklarýný kaydetti.

Prof. Dr. Karaman, dünyada “týp etiði” diye bir kavram olduðunu hatýrlatarak “Týp etiði, týp alanýnda herhangi bir uygulama yapýlýrken bunun evrensel ahlaki ilkelere uyup uymadýðýný sorgular. Mesela ‘Ýnsan onuruna uyuyor mu?’ Organ baðýþý, kürtaj, kadavra kullanýmý, hayvan deneyleri tüm bu baþlýklar týp etiðinin konularý arasýndadýr. Bu grup da tüm bu alanlarda akademik çalýþma yapýyor.” dedi. Türk Tabipleri Birliði’nin sempozyuma tepki göstererek “Týbbýn kaynaðý fetvalar deðil bilimsel bilgidir” açýklamasýný da talihsizlik olarak deðerlendirdi. Bunun ideolojik bir koþullanmanýn sonucu olduðuna dikkat çeken Prof. Karaman, diðer Ýslam ülkeleri ile kýyaslandýðýnda Türkiye’nin bu tür akademik çalýþmalar konusunda çok geride olduðunu Týp ve Ahlak Çalýþma Grubu’nun bu anlamda önemli bir misyon üstlendiðini de sözlerine ekledi. 

ÝCTÝHAD RÝSK ALMAKTIR

“Týbbi Konularda Fetva Verme Metodolojisi ve Zorluklar” Sempozyumunun açýlýþ konuþmasýný yapan Prof. Ebrahim Moosa, Genetik Mühendislik ve Teknolojinin Sorgulanmasý baþlýklý sunumunda biyoetik meseleler üzerinde yüzeysel, derinlikli olmayan tutum ve ifadelerin tartýþmayý kýsýr bir zemine çektiðini söyledi. Kadim kaynaklardan karar verme süreçlerine dair bilgi edinilebileceðini ancak caiz ve haram ikiliðinden daha derinlemesine düþünsel süreçlerin yürütülmesine ihtiyaç olduðunu kaydeden Moosa, “Ýctihadda yeni bir dil ve kavramsallaþtýrma gerekli. Fýkhi meselelerde sathi düþünceden kaçýnýlmalý” diyerek fýkýh ve felsefe kombinasyonunun fetva vermede önemine dikkat çekti. “Müslüman toplumlarda yaþayan bir felsefe yok tarihsel bir felsefe var” tespitinde bulunan Moosa, “Týbbýn, bilimin, teknolojinin altýndaki felsefeyi anlamazsak etik ve fýkýh açýsýndan deðerlendiremeyiz” dedi. Genetik mühendislikte esnek bir þekilde vücudun restorasyonu sözkonusu” þeklinde konuþan Moosa, sözlerini þöyle sürdürdü: “Konuyu bilmeden fetva vermek mümkün deðil. Dünyanýn nasýl deðiþtiðini anlamazsanýz birçok sorunu anlamakta zorlanýrsýnýz. 500 yýl önceki metinlerde ictihad bulamazsýnýz. Düþünürken risk almaktýr ictihad. Kolektif içtihatta bazen felsefi düþünce bulunmuyor. Oysa hem fýkýh, hem Ýslam felsefesi, çaðdaþ felsefe bir araya gelmeli. Ýctihad için çok daha kalabalýk konseyler oluþturulmalý.” Ýnsan üzerine yapýlan çalýþmalarýn temkin gerektirdiðinin de  altýný çizen Moosa, ‘Ancak genetik ve kök hücre çalýþmalarý hayatýmýzýn bir gerçeði. Nereye kadar temkinli olacaðýz? Burada riskler ve faydalarýn ele alýnmasý gerekli. Zira insanlar fayda ve zarar durumunu benimsiyor.” dedi.

Medyada çýkan önyargýlý haberlere tepki gösteren Prof. Ýhsan Karaman, sempozyum hakkýnda ulusal basýnda çýkan mesnetsiz iddia ve haberleri yapanlarýn idrakten uzak olduðuna dikkat çekti.