Týbbýn suistimali modern zamanýn meselesi deðil
“Týbbýn her derdin dermanýný bulabileceði yönündeki inanýþ, en küçük aksaklýðý bir hayal kýrýklýðý haline getirmeye devam ediyor” diyen Marmara Üniversitesi Saðlýk Politikalarý Anabilim Dalý öðretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Murat Dinçer Çekin ile 800’lü yýllardan itibaren var olan týbbýn suistimali hakkýnda konuþtuk.
Hayatýn idame ettirilebilmesi için kuþkusuz en önemli husus; saðlýk. Ancak insan hasta olmaya görsün. Yaþanýlan sýkýntýnýn da önüne geçen saðlýk sektöründeki kimi uygulamalarla hastanede geçirilen süre bir çileye dönüþebiliyor. Bir tarafta þiddetli baþ aðrýsý þikayeti için gidilen muayenede röntgenler çektirip, kan tahlilleri vererek çözüm üretilmeksizin geri döndürülen hastalar, diðer tarafta ise yanlýþ uygulama yapmayalým, bir þey atlamayalým düþüncesinde olan doktorlar… Hâl böyle olunca hasta maðdur, doktorlar ise suistimalci oluyor. Týbbi imkânlarýn artmasýyla insanlardaki beklentilerin de arttýðýna deðinen Marmara Üniversitesi Saðlýk Politikalarý Anabilim Dalý öðretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Murat Dinçer Çekin bakýn bu konuda neler söylüyor…
- ‘Týbbýn suistimali’ nedir? Hangi uygulamalar suistimale girer?
Suistimal, yani su-i istimal ‘kötüye kullanma’ demek. Týp; saðlýk personeli, kurumlar, hastalar veya saðlýklý kiþiler tarafýndan kötüye kullanýlabilir. Týbbýn suistimali modern zamanlarýn meselesi deðil. Büyük bilgin Râzi (864-925), bazý hastalýklarýn bir saatte iyileþebileceðini, tabiplerin hastayý daha çok ziyaret edip daha çok para kazanmak için tedavi sürecini uzattýðýný söylüyor. Geçmiþte bazý ülkelerde genetik hastalýðý olanlara uygulanan kýsýrlaþtýrma gibi öjenik iþlemler de suistimaldi. Eski demirperde ülkelerinde rejim muhaliflerine psikiyatrik teþhisler koymak da. Bir kiþi hasta olmadýðý halde hasta raporu alýyorsa hem o kiþi hem raporu veren hekim, týbbý suistimal etmektedir.
- Gereksiz yere istenen röntgenler, tahliler ve daha birçok þey… Bu durumun sebebi nedir?
Bugün modern teþhis teknolojisinin el altýnda olduðu yerlerde hekimler ayrýntýlý anamneze (hastanýn öyküsü) ve ayrýntýlý fizik muayeneye zaman ayýrmýyor. Uzun hasta kuyruklarýnýn da bunda payý var. Oysa hastayý dinlemek ve muayene etmek teþhis ve tedavi konusunda çok deðerli bilgiler sunar, hangi tahlillerin gerekli olduðunu belirler. Hekimler “Bir þey atlamayalým, malpraktis, yani yanlýþ uygulama yapmayalým” derken aþýrý biçimde tahlillere, görüntüleme yöntemlerine baþvuruyorlar. Teþhis araçlarý yan etkiler gösterebiliyor ve saðlýk hizmetinin maliyetini arttýrýyor. Ancak unutmamalý ki, bazen hastalar da gereksiz tahlil, görüntüleme yöntemleri ve tedavilerde ýsrarcý oluyorlar.
- Bu kadar hayati bir konuda bu tür davranýþlarýn sebebi nedir?
Doðru zamanda doðru týbbi iþlemi yapmak, gereðinden fazla ve gereðinden az iþlem yapmamak ve týbbi israfý engellemek için hazýrlanmýþ klinik rehberler var. Gerçi bu rehberlerin hazýrlanmasýnda da týp sanayinin dolaylý rolü bulunuyor. Ama yine de teþhis ve tedavi akýþý konusunda faydalý referanslar.
Ülkemiz gibi özel saðlýk hizmetine eriþimin kolaylaþýp yaygýnlaþtýðý ve genel saðlýk sigortasý içine dahil edildiði yerlerde, bu rehberlerin dýþýna çýkma ihtimali artýyor. Ýnsanoðlunun bir özelliði de farkýnda olmadan çýkarlarýný gözetmesi. Bile bile yapýlan hileleri saymýyorum. Bu konuda denetlemeler maalesef yeterli olmuyor. Saðlýk hizmetlerini suistimal etmemek hepimizin sorumluluðu.
- Diðer ülkelerle Türkiye’yi karþýlaþtýrdýðýmýzda bu tip olaylarla daha sýk mý karþýlaþýyoruz?
Genel nüfusun koruyucu saðlýk hizmetine ulaþmasý önemli. Birçok ülkede bunun için gereken bütçeden daha fazlasý ilaç ve týbbi teknoloji için harcanýyor. Bu da saðlýk bütçesinin suistimali demek. Aslýnda mesele daha týbbi araþtýrmalar safhasýndan baþlýyor. Týbba yön verecek bilginin elde ediliþinde suistimaller yaþanýyor. Bilimsel faaliyetlerin menfaatlerden, politikadan arýnmýþ olmadýðýný bilmek gerekir. Zaman zaman patlak veren skandallar iþin görünebilen yüzü.
Yeni hastalýk tanýmlamalarýyla hasta nüfusun artmasý üzerinde durulmasý gereken bir konu. Ýlaç sanayine ait promosyon stratejisinin hekimleri etkilediðini hatýrlatmaya gerek yok. Bu iliþki biçimi her iki taraf için de týbbýn suistimali.
- Hasta ve doktor arasýnda güven iliþkisi nasýl saðlanýr? Mesela hastalar artýk birden fazla doktora gitmeden huzuru bulamaz oldu…
Týbbi imkânlarýn artmasýyla insanlardaki beklentiler arttý. Týbbýn her derdin dermanýný bulabileceði yönündeki inanýþ, en küçük aksaklýðý bir hayal kýrýklýðý haline getiriyor. Ýnsanlarýn önemli bölümü koruyucu saðlýk tutumlarýna sahip deðil, hastalanýnca týbbýn imdada yetiþeceðini düþünüyor. Aslýnda bu da týbbýn suistimali.
Profesyonel týp sistemine aþýrý yüklenme yüzünden saðlýk masraflarý sürekli artýyor ve hükümetler genel sigorta uygulamalarýný yeniden ele alýyor. Bu kadar fazla týbbi giriþimin olumsuz etkileri de var. Ýnsanlarýn hekimler arasýnda dolaþmasý güvensizlikle ilgili olabileceði gibi, týbba inanmalarý ve en uygun teþhis ve tedaviyi bulabileceklerini düþünmeleriyle de açýklanabilir.
Yeni hastalýk tanýmlamalarýyla hasta nüfusu giderek artýyor. Ýlaç sanayine ait promosyon stratejisinin hekimleri etkilediðini de hatýrlatmaya gerek yok.
BÝTKÝLERÝN SUYUNU ÇIKARMAYIN
- Ýnsanlar yüzlerce lira harcayýp muayene olana kadar
20 liralýk bir kremle ya da birtakým kürlerle saðlýðýna kavuþmaya çalýþýyor. Bu yaklaþýmý doðru buluyor musunuz?
Birçok geliþmiþ ve geliþmekte olan ülkede ‘resmi týp’ diyebileceðimiz bir sistem yanýnda gayri resmi yürüyen uygulamalar da var. Bunlarýn son 10 yýlda revaç bulmasý, hem beklentileri yüksek çaðýmýz insanlarýnda resmi týbbýn oluþturduðu hayal kýrýklýklarý ve azýmsanmayacak düzeydeki yan etkileri hem de hastalýklarýn doðaya ve doðal olana geri dönülerek yenilebileceði fikrinin yükseliþiyle ilgili gibi görünüyor. Ancak burasý da suistimale açýk bir alan. En çok baþvurulan yöntemlerden biri bitkilerle tedavi. Bir yazýmda Türkiye’deki durumu “bitkilerin suyunu çýkarmak” diye tarif etmiþtim. Týbbi ve mali disiplin altýna almak için Türkiye dâhil birçok ülkede bu uygulamalara meþruiyet tanýnmýþtýr.
YENÝ HEKÝMLERE BÜYÜK ÝÞ DÜÞÜYOR
- Yeni nesil doktorlarý ve Türkiye’deki týbbý nasýl deðerlendirirsiniz?
Yeni hekimlerimiz týbbi giriþimlerin gerçek etkinlikleri ve maliyetleri konularýnda daha çok düþünmek durumunda kalacaklar. Zira korunma, teþhis, tedavi, rehabilitasyon giriþimlerinin önemli bir kýsmý iyi düzeyde kanýtlara sahip deðil. Öte yandan psikososyal faktörleri yeteri kadar dikkate almayan bir yaklaþýmýn eksik olduðunu daha iyi idrak edeceklerdir zannediyorum. Telkin etkisinden daha çok faydalanmalarýný umuyorum. Koruyucu saðlýk önlemleri konusunda daha duyarlý olacaklardýr. Hükümetlerin ve yerel idarelerin de bu konuda yapacaklarý birçok çalýþma var. Dileyelim ki, saðlýða dair bütün bir insanlýk tecrübesi insana daha yaraþan bir týp pratiði için kullanýlsýn.
HASTANEDE ATTIÐINIZ ÝMZALARI CÝDDÝYE ALIN
- Hasta haklarýný sýfýra düþüren bu suistimallerde hasta nasýl bir yol izlemeli?
Günümüzde hekimler baþta olmak üzere bütün saðlýk personeline týbbi giriþimler konusunda kýlavuzluk etmesi beklenen bazý ilkeler var: zarar vermeme, yararlý olma, âdil davranma, mahremiyete saygý gösterme, bilgilendirme, rýza alma… Hastalarýn týbba ve saðlýk personeline güvenlerinin teminatý olan bu ilkeler layýkýyla uygulanamýyor. Mesela hastayý rahatsýzlýðý ve tedavi seçenekleri konusunda bilgilendirme ve týbbi giriþim konusunda rýza alma süreci birçok zaman hastaya bilgi-onay formunu imzalatmaktan ibaret bir iþlem gibi algýlanýyor. Bu iþlem saðlýk personeli için komplikasyonlara karþý bir güvence, ancak kötüye kullanýlmamalý. Hastalar da imzalarýný ciddiye almalý.
