ABD, AUKUS projesinden sonra Çin'e karþý ''Quad'' ittifakýný da güçlendirme arayýþýnda

"Asya NATO"su nitelendirilmelerinin de yapýldýðý Quad'ý oluþturan dört ülkenin liderleri, ABD'nin baþkenti Washington'da Beyaz Saray'da ilk yüz yüze zirvede bugün bir araya gelecek.

Quad oluþumunun 2017'de revize edilmesiyle liderler seviyesinde görüþmeler aþamasýna gelen söz konusu ittifakýn Asya'da Çin'e karþý oluþturulan askeri bir blok niteliði taþýdýðý kaydediliyor.

Pekin yönetiminin bölgedeki faaliyetlerini frenleme çalýþmalarýnýn son somut adýmý olarak görülen Quad'ý kuran dört ülke, ilk olarak 2004'teki Hint Okyanusu'ndaki deprem ve tsunami felaketinin ardýndan insani yardým faaliyetleri kapsamýnda "Tsunami Çekirdek Grubu" adý verilen bir yapý etrafýnda buluþtu.

Afet bölgesindeki insani yardým çalýþmalarýnýn ardýndan bu oluþum, bölgesel meseleler etrafýnda bir araya gelmeyi sürdürürken Aðustos 2007'de Bengal Körfezi'nde Singapur'un da katýlýmýyla Malabar 07-02 deniz tatbikatýný düzenledi. Söz konusu tatbikat, ittifakýn askeri bir nitelik kazanmasý olarak yorumlandý.

Pekin yönetimi, Çin'i çevreleme faaliyetleri doðrultusunda oluþtuðunu iddia ettiði Quad'ýn, askeri nitelikte bir yapýya bürünmesi ve bölgedeki askeri giriþiminden rahatsýz olarak buna tepki gösterdi.

- Quad ittifakýnda yaklaþýk 10 yýllýk duraklama

Quad ittifakýndaki siyasi liderlerin deðiþmesi, söz konusu ittifakýn yaklaþýk 10 yýllýk duraklama dönemine girmesine sebep oldu.

Ýttifakta, Eylül 2007'de Japonya'da Baþbakan Abe Þinzo'nun yerini, Çin'e yakýnlýðýyla bilinen Yasuo Fukuda'nýn almasý duraklama döneminin baþlangýcý olarak görülüyor.

Bölgedeki siyasi figürlerin deðiþimi ittifak karþýtý rüzgarlarý beraberinde getirirken dönemin Hindistan Baþbakaný Manmohan Singh'in Ocak 2008'deki Çin ziyaretinin ardýndan en büyük önceliðinin Çin ile iliþkilerin geliþtirilmesi olduðunu açýklamasý, ardýndan da Avustralya'da 2007'de baþbakanlýk koltuðuna oturan Kevin Rudd'un Þubat 2008'de Quad'dan çekilme kararý giriþimini sekteye uðrattý.

Duraklama süreci olarak nitelendirilen 2007-2017 döneminde, söz konusu ülkeler askeri alanda irtibatlarýný ve iþ birliðini sürdürse de 2017'ye kadar kayda deðer bir geliþme yaþanmadý.

- Çin'in artan etkisiyle diyalog forumu askeri ittifaka dönüþtü

Üye ülkelerdeki siyasi deðiþikliklerin etkisiyle yaklaþýk 10 yýllýk duraklama dönemine giren Quad ittifakýnýn, Çin'in 2015'ten itibaren belirginleþen etkisinin ardýndan 2017'te revize edilerek askeri bir niteliðe büründüðü kaydediliyor.

Ýttifakýn öncüsü kabul edilen Abe Þinzo'nun 2012'de tekrar Japonya baþbakaný olarak göreve baþlamasý ve Çin karþýtý politikalarýyla bilinen eski ABD Baþkaný Donald Trump'ýn giriþimleriyle ittifaka yeniden can suyu verildi.

Quad'ýn tekrar canlandýrýlmasý faaliyetleri kapsamýnda, ilk iþaret fiþeði eski ABD Dýþiþleri Bakaný Rex Tillerson ve eski Japonya Dýþiþleri Bakaný Kono Taro'nun, Ekim 2017'de Quad'ýn toplanmasýný önermesiyle atýldý.

Çin'in etkisini kýrmayý amaçladýðý ifade edilen Quad'ýn ikinci dönemi ise 12 Kasým 2017'de Manila'daki Güneydoðu Asya Uluslar Birliði (ASEAN) zirvesi sýrasýnda dýþiþleri bakaný yardýmcýsý seviyesinde katýlýmýn gerçekleþtiði Quad toplantýsýyla baþladý. Söz konusu toplantýda bölgesel konular ele alýnýrken üye ülke dýþiþleri bakanlarýnýn 2 yýl arayla toplanmasý kararlaþtýrýldý.

Quad'ýn yeni döneminde ilk dýþiþleri bakanlarý zirvesi Eylül 2019'da New York'ta gerçekleþtirilirken burada Açýk ve Serbest Hint-Pasifiði vurgusu yapýldý.

Çok farklý alanlarda konularýn ele alýndýðý Quad ittifakýnýn 2020'deki gündemi ise yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgýný olurken burada Malabar tatbikatýna 2007'den sonra ilk kez Avustralya'nýn katýlacaðý açýklandý.

Bölgesel gerilim yükselmeye devam ederken Quad üyesi ülkeler Avustralya, Hindistan, Japonya ve ABD deniz kuvvetleri, 3-6 Kasým 2020'de ittifakýn en büyük tatbikatý olan Malabar tatbikatýný düzenledi.

Uzmanlar söz konusu tatbikatý, Hint-Pasifiði'nde Pekin yönetiminin etkisini kýrma giriþiminin en somut adýmý olarak nitelendirirken Çin basýný ise tatbikatý "Çin'in yükseliþini durdurmayý amaçladýðý ve bölgesel istikrar için risk oluþturduðu" þeklinde gördü.

Quad ittifaký, askeri adýmlarýnýn yaný sýra siyasi olarak da faaliyetlerini artýrýrken 18 Þubat 2021'de, 2017'den itibaren bakan düzeyinde düzenlediði üçüncü toplantýsýný yaptý.

Görüþmelerde, salgýn ve iklim deðiþikliði konularý öne çýkarken, Myanmar'daki siyasi geliþmeler, Hint-Pasifik bölgesi için seyahat serbestisi dahil iþ birliðini güçlendirme konularý ele alýndý.

Öte yandan 12 Mart 2021'de çevirim içi yapýlan zirvede liderler ilk kez bir araya gelirken Hindistan Baþbakaný Narendra Modi, ittifak üyelerinin "geçmiþten daha yakýn olacaðý" açýklamasýnda bulundu.

ABD Baþkaný Joe Biden ise zirvede yaptýðý konuþmada ittifaka olan baðlýlýðýný yineleyerek Hint Pasifiði'nde uluslararasý hukukun hakim olmasý gerektiðini belirtirken "önümüzde büyük bir gündem var" deðerlendirmesinde bulundu.

Quad ittifakýnýn bölgesel etkinliði ve Çin'in nüfuzunu frenlemede etkisi son günlerin en ilgi çekici konularý arasýnda yer alýrken analistler, Quad'ýn Çin'e karþý beklenen caydýrýcý etkiyi gösteremeyeceði fakat bir denge unsuru olabileceði üzerinde duruyor.

Öte yandan, yeni bir cephe olarak görülen Quad ittifaký ve Çin mücadelesinin, Hint Pasifik bölgesinde istikrarý bozabileceðinden endiþe ediliyor.