Afrika'da Fransa kâbusu: Yeni sömürgecilik

Afrika, Fransýzca Konuþan Ülkeler Topluluðu içinde en fazla Fransýzca konuþan kiþinin bulunduðu kýtadýr. Kara kýtada 100 milyona yakýn kiþi Fransýzca konuþmaktadýr. Afrika’da 54 ülkenin 27’sinini resmî dili Fransýzcadýr - Fransýz eski sömürgesi olan ülkeler, kamu alýmlarý ve kamu ihalelerinde Fransýz çýkarlarýný korumak ve Fransýz þirketlerine öncelik vermek zorundadýrlar. Hükümet ihalelerinin verilmesinde Fransýz þirketleri önceliðe sahiptir - Fransa Cumhurbaþkaný Macron sömürgeciliðin “aðýr bir hata” olduðunu söyleyerek tarihte bir sayfayý kapatma çaðrýsýnda bulundu. Macron Afrikalýlarý kandýrarak, yeni sömürgecilik modelinin çareleri tükendikten sonra kullandýðý en son argümanýný kullanýyor - Macron'un kullandýðý argüman yanlýþý kabul ederek “yeni bir sayfa açma” çaðrýsýdýr. Yeni sayfa açýldýktan sonra eskiler unutturularak, sömürmeye devam edecekler - Macron’un Afrikalý genç nesli ülkesiyle yeni bir “dostluk iliþkisi” kurmaya davet etmesinin altýnda yatan diðer bir niyet ise Afrika kýtasýnýn gençlerini sömürmektir. Fransa asker kontenjanýný Kamerunlu gençlerle takviye etmek için bir program baþlattý - Fransa 1961’den beri 14 Afrika ülkesinin ulusal rezervlerini elinde tutuyor. Fransýz hazinesi, Afrika’dan yýllýk 500 milyar dolar kazanç ve getiri elde ediyor. Bundan dolayý sömürgeci para sistemini býrakmak istemeyen Fransa, sisteme karþý gelen Afrikalý liderleri ya öldürüyor ya da darbeyle görevden uzaklaþtýrýyor - Fransa’da bugün 59 nükleer santral bulunuyor. Bu nükleer santrallerin uranyumu Nijer’in Agadez bölgesinden ve son yýllarda da Mali’den gelmekte.

Afrika'da Fransa kâbusu – I: Tarihsel arkaplan

Fransa Afrika’daki sömürgelerden çekilirken iki konuyu zorunlu tutmuþtu: Birincisi Fransýzcanýn ülkenin resmî dili ve eðitim dili olmasý, ikincisi ise zorunlu resmî eðitim. Elbette bu eðitim de Fransýzca yapýlacaktý. Eðitim kurumlarý ilköðretimden üniversiteye kadar Fransa’nýn istediði biçimde þekillendirildi. Mesela Çad’a baðýmsýzlýk verildiði zaman, Çad’da Fransýzca bilenlerin oraný yüzde 2 civarýndaydý.

Fransa “Fransýzca Konuþan Ülkeler Topluluðu”nu kurarak eski sömürgelerinin Fransa ile baðlarýnýn kopmasýna engel olmuþtur. Fransýzca konuþan ülkeler topluluðu La Francophonie’nin merkezi baþkent Paris’tedir. Afrika, Fransýzca Konuþan Ülkeler Topluluðu içinde en fazla Fransýzca konuþan kiþinin bulunduðu kýtadýr. Kara kýtada 100 milyona yakýn kiþi Fransýzca konuþmaktadýr. Afrika’da 54 ülkenin 27’sinini resmî dili Fransýzcadýr. Fransa Dýþiþleri Bakanlýðý tarafýndan denetlenen çeþitli uydular ve baðlý kuruluþlarla “Francophonie” adlý bir Fransýz dili ve kültürü yayma organizasyonu oluþturulmuþtur. Fransa Afrika’ya yönelik yayýn yapan basýn ve yayýn kuruluþlarýna sahiptir. Bu gazete, dergi, TV ve radyo istasyonlarýndan Fransýz çýkarlarýný korumak için yönlendirmeler yapmaktadýr.

Fransýz eski sömürgesi olan ülkeler, kamu alýmlarý ve kamu ihalelerinde Fransýz çýkarlarýný korumak ve Fransýz þirketlerine öncelik vermek zorundadýrlar. Hükümet ihalelerinin verilmesinde Fransýz þirketleri önceliðe sahiptir. Ancak bundan sonra ihtiyaç olursa bu ülkeler baþka kaynaklara yönelebilirler.

Afrikalýlar, yýllarca dünyanýn diðer ülkelerine gitmek istedikleri zaman Air France’la veya British Airways’le gitmek zorundalardý. Fransýz eski sömürgelerinden birisi bir baþka ülkeye gitmek istediði zaman bile, oraya Paris üzerinden gitmek zorundaydý. Farklý ülkelerin havayolu þirketlerinin filolarýný güçlendirmeleriyle birlikte, Afrikalýlar farklý güzergâhlar kullanabilmeye baþlamýþ, Fransa’dan baþka ülkelerin de varlýðýný keþfetmiþlerdir. Bugün Türk Havayollarý Afrika kýtasýnda 53 destinasyona uçuyor. Artýk bütün aktarmalar Ýstanbul üzerinden gerçekleþiyor. Fransa’nýn Türkiye’ye zaman zaman þiddetli bir þekilde saldýrmasýnýn sebeplerinden biri de budur.

Fransýz eski sömürgelerinin çoðunda, ülkelerin büyük ekonomik varlýklarýnýn tümü Fransýzlarýn elindedir. Örneðin Fildiþi Sahili’nde Fransýz þirketleri su, elektrik, telefon, ulaþým, limanlar ve büyük bankalar gibi büyük hizmetlerin tümünü bunlarýn sahibi olarak kontrol etmektedir. Ticaret, inþaat ve tarýmda da ayný þey geçerlidir.

Fransýz yeni sömürgecilik metotlarýndan biri olarak kullanýlan “Batýlýlaþma”, “çaðdaþlaþma” ve “modernleþme” adý altýndaki akýmlar, söz konusu toplumlarda sadece bir dejenerasyona yol açmýþtýr. Fransa ayrýca Müslümanlarýn direniþini kýrmak için, dinî düþünceyi þekillendirmek adýna, kendi kontrolünde olacak Ýslami okullar kurdurmuþtur. Afrika toplumlarýný dejenere etmek için müstehcen yayýnlar yapan pop müzik kanallarý kurulmuþ ve bu kanallar 7/24 yayýn yapmaktadýr. Yerel yönetimlerin eliyle içki kullanýmý, moda adý altýnda Afrikalý kadýnlarýn tesettürden çýkarýlmasý ve pop kültürü özendirilerek Müslüman toplum çökertilmeye çalýþýlmýþtýr. Neticede artýk çok rahat bir þekilde “Castel” birasýný içen ve domuz etli sandviçini yiyen, Kurban Bayramý’ný bar ve kulüplerde kutlayan ve bu durumu normal gören bir toplum ortaya çýkmýþtýr. Kurban Bayramý kutlamalarý çerçevesinde, büyük stadyumlara getirilen pop sanatçýlarý konserler vermektedir. Yaþanan kültürel dejenerasyon, Ýslam ve Afrika kültüründeki yozlaþma, normal bir durum olarak görülüyor.

Fransa Cumhurbaþkaný Emmanuel Macron sömürgeciliðin “aðýr bir hata” olduðunu söyleyerek tarihte bir sayfayý kapatma çaðrýsýnda bulundu. Uzun yýllar Fransa’nýn himayesi altýnda kalan Fildiþi Sahili’ni ziyaret eden Macron burada yaptýðý konuþmada, ülkesinin hegemon olarak algýlandýðýný, ülkesinin sömürgeciliðin tuzaklarýna düþmesinin bir hata olduðunu söyledi. Afrika’nýn nüfusu açýsýndan genç bir kýta olduðunu belirten Fransa Cumhurbaþkaný, “Ülkenizin üçte ikisi sömürgeciliðin ne olduðunu asla bilmedi” dedi. Macron Afrikalý genç nesli ülkesiyle yeni bir dostluk iliþkisi kurmaya davet etti.

Macron Afrikalýlarý kandýrarak, yeni sömürgecilik modelinin çareleri tükendikten sonra kullandýðý en son argümanýný kullanýyor. Bu argüman ise yanlýþý kabul ederek “yeni bir sayfa açma” çaðrýsýdýr. Yeni sayfa açýldýktan sonra eskiler unutturularak sömürmeye devam edeceklerdir. Fransa tarafýndan köleleþtirilen milyonlar, yaðmalanan yeraltý kaynaklarý ve tarihi eserler ise artýk konuþulmayacaktýr.

Macron’un Afrikalý genç nesli ülkesiyle yeni bir “dostluk iliþkisi” kurmaya davet etmesinin altýnda yatan diðer bir niyet ise Afrika kýtasýnýn gençlerini sömürmektir. Fransa asker kontenjanýný Kamerunlu gençlerle takviye etmek için bir program baþlattý. Bu program Kamerun halkýnýn tepkisini topladý. Programýn müracaat þartlarýna göre bekâr, askeri bir doktor tarafýndan zinde raporu verilen, Fransýzcaya hâkim kadýn ve erkek Kamerunlu gençler, yapýlacak seçmelerin ardýndan programa katýlabilecek. Fransa Subay Eðitim Okulu’nun bu giriþimi ülkede, “Fransa’nýn kendisi için ölecek gençleri bile Afrika’dan seçtiði” þeklinde yorumlandý. Kamerunlular ülkenin kalkýnmak için mühendislere ve iyi eðitimli teknisyenlere ihtiyacý olduðunu, Kamerun’un “gençleri Fransa’nýn hizmetine vermekle” geliþmeyeceði gerçeðini haykýrdýlar. Kamerunlular “Fransa’da ölmek için yeterince genç Fransýz yok mu? Macron, ordusunu beslemek için daha fazla çocuða sahip olmalý. Afrika’nýn çocuklarý, Afrikalýlar, Fransýzlarýn kendi çocuklarýný saklayýp Kamerunlularý ölüme göndermeyi tercih ettiðini göremeyecek kadar aptal olmadýðý sürece Afrika için çalýþacaktýr” diye sesleniyorlar.

Fransa Afrikalýlar arasýnda Fransa’nýn hâlâ Afrika’yý sömürdüðünün farkýnda olan ve bunu dile getirenleri görevlerinden aldýrmakta ve böylece susturmaktadýr. Afrika Birliði’nin ABD Elçisi Zimbabveli diplomat Dr. Arikana Chihombori-Quao, Fransa’nýn sömürge vergisi almasýný sonlandýrmasýný istemesi üzerine Afrika Birliði’nin Çadlý baþkaný Moussa Faki Mahamat’ýn Macron ile bir araya gelmesinden sonra görevden aldý.

SÖMÜRGE PARA BÝRÝMÝ FRANK

Afrika kýtasý tedavülden kalkmýþ paralarýn geçtiði bir kýtadýr. Frank diye bir para birimi artýk Fransa’da bile yok. Fakat Afrika’da var. Fransa, merkezi Paris olan, alým gücünün Paris’ten belirlendiði, Chamalieres’de basýlan Frank para biriminin eski sömürgelerinde geçerli olmaya devam ettiði bu þeytanî sistemin devam etmesini istiyor. Afrika’da kullanýlan Franklar, Fransa’nýn Lion þehri yakýnlarýnda basýlýyor. Fransa Institut d’Émission des Départements d’Outre-Mer, Institut d’Émission d’Outre-Mer, Banque Centrale des États de l’Afrique de l’Ouest, Banque des États de l’Afrique Centrale gibi Afrika için ayrý, Pasifikler için ayrý merkez bankalarý kurmuþtur. Afrika ülkeleri için basýlan Franklarýn üzerinde (Orta Afrika Franký, Batý Afrika Franký gibi) her ülkeye uygun Afrikalý figürler bulunmaktadýr.

Afrika Finansal Topluluðu’nu (CFA) kuran anlaþmanýn hükümleri uyarýnca, her Afrika ülkesinin Merkez Bankasý, döviz rezervlerinin en az yüzde 85’ini Fransa Finans Kontrol Bankasý’na baðlý Fransýz Merkez Bankasýndaki bir “iþletme hesabýnda” tutmakla yükümlüdür. Afrika ülkelerinin bu paraya eriþimi yok. Fransa bir yýlda paranýn sadece yüzde 15’ine eriþmelerine izin veriyor. Daha fazlasýna ihtiyaç duymalarý halinde, Fransýz Hazinesi’nden kendi yüzde 85’lerinden ekstra para ödünç almak zorundalar. Fransa’nýn ülkelerin rezervden ödünç alabilecekleri miktara da bir sýnýr koymasý, iþleri iyice trajik hale getirmekte. Sýnýr önceki yýl kamu gelirlerinin yüzde 20’si olarak sabitlendi. Ülkelerin kendi paralarýnýn yüzde 20’sinden fazlasýný talep etmesi durumunda Fransa’nýn veto hakký bulunuyor.

Fransa 1961’den beri 14 Afrika ülkesinin ulusal rezervlerini elinde tutuyor: Benin, Burkina Faso, Gine-Bissau, Fildiþi Sahili, Mali, Nijer, Senegal, Togo, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Kongo-Brazzaville, Ekvator Ginesi ve Gabon. Afrika ülkeleri ulusal para rezervlerini de Fransa Merkez Bankasý’na yatýrmak durumundadýr. Fransýz hazinesi, Afrika’dan yýllýk bazda yaklaþýk 500 milyar dolar kazanç ve getiri elde etmektedir. Fransa bundan dolayý sömürgeci para sistemini býrakmak istemiyor. Bu sisteme karþý durmak isteyen Afrikalý liderler ya öldürüldüler ya da darbeyle görevden uzaklaþtýrýldýlar. Ýtaat edenler ise Fransa tarafýndan cömert bir þekilde ödüllendiriliyor. Þimdi Fransa, eski imparatorluðun bu karanlýk tarafýna ýþýk tutmak isteyen herkesle savaþmak için her þeyi yapýyor.

Batý Afrika Ekonomik Topluluðu (ECOWAS) üyesi 15 ülke 2020 yýlý Temmuz ayý itibarýyla sömürge döneminden kalma 74 yýllýk Fransýz sömürge parasý CFA frangýný kaldýrarak ortak para birimine geçeceklerini ve ECO ismini verdikleri para birimini kullanacaklarýný ilân ettiler. Fildiþi Sahili Cumhurbaþkaný Alassane Ouattara Fransa Cumhurbaþkaný Emmanuel Macron ile Fildiþi Sahili’nin en büyük kenti Abidjan’da düzenlediði ortak basýn toplantýsýnda, Batý Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluðu (UEMOA) üyesi 8 ülke de CFA frangý konusunda reform kararý aldýðýný, 1945’ten bu yana kullandýklarý CFA frangýný gelecek yýldan itibaren kullanmayacaklarýný belirtti. “UEMOA ülkeleri CFA frangýný býrakarak ECO para birimine geçecek” diyen Ouattara, 8 ülkenin ayrýca Fransa Merkez Bankasý ve hazinesiyle teknik baðlarýný keserek yeni para birimini kendilerinin yöneteceðini vurguladý. Ouattara ECO’nun deðerinin de CFA frangý gibi avroyla sabitleneceðini kaydetti. CFA frangýnýn bugüne kadar önemli bir araç olduðunu ifade eden Fildiþi Sahili Cumhurbaþkaný, “Fakat büyük dinamiðimizi saðlamlaþtýrmak için daha hýrslý reformlar yapmalý, halklarýmýzýn satýn alma gücünü korumalýyýz” dedi. Macron da yaptýðý deðerlendirmede, atýlan adýmlarý “tarihi bir reform” olarak nitelendirdi. ECO sisteminde Fransa Batý Afrika Merkez Bankasý (BCEAO), bankacýlýk komisyonu ve para politikasý konseyinde bulunan temsilcilerini de çekecek. Afrika ülkelerinin döviz rezervlerinin yüzde 50’sinin Fransa Merkez Bankasý’nda tutulmasý uygulamasý da kalkacaktý. Diðer yandan Fransa, kriz durumunda garantör ülke olmayý sürdürecekti. ECO’yu kullanan ülkeler ithalatlarýný ödeyemeyecek bir duruma düþerse, Fransa bu ödemeleri yapacak ama para politikasý konseyine dönmeye de hak kazanacaktý. Sabit parite koþulunun zaman içinde deðiþtirilebileceði belirtilmiþti.

UEMOA ile Orta Afrika Ekonomik ve Parasal Topluluðu (CEMAC) üyesi 14 Afrika ülkesi sömürge döneminden bu yana CFA frangýnýn iki farklý çeþidini kullanýyor. Fakat sömürgeci efendiler aralarýnda anlaþýp bunu bozdular. Nijerya, Gana, Gambiya, Gine, Liberya ve Sierra Leone gibi Ýngiliz eski sömürgesi olan ülkeler ECO’dan çekildiklerini ilân ettiler. Eðer gerçekleþseydi, Fransa’nýn Afrika ile iliþkileri bakýmýndan dönüm noktasý olacaktý. Fransa þimdilik Batý Afrika ülkelerinin Frank’ý býrakýp ECO ismini verdikleri para birimine geçmek istemelerinin önüne geçmiþ oldu.

Afrika’da bölgesel birliklerin oluþturulmasý Birleþik Afrika’nýn kurulmasýný engellemek için bir Fransýz oyunu idi. Þimdi bu bölgesel birlik üzerinden ECO’yu para birimi yapmak yine Fransa’nýn oyununa su taþýmak olacaktý aslýnda. Afrika için en doðru para birimi Afro’dur.

AFRO Libya’nýn efsanevi Devlet Baþkaný Muammer Kaddafi tarafýndan Afrika ülkelerinin kendi aralarýnda kullanýlacak tek para birimi olarak teklif edilmiþti. Kaddafi bunun için gereken tüm kurumsal yapýnýn tamamlanmasý için de çalýþýyordu. Libya’nýn Sirte þehrinde yerleþik Afrika Yatýrým Bankasý, 2011 yýlýnda 42 milyar dolar sermayeyle Kamerun’un baþkenti Yaonde’de kurulan Afrika Para Fonu ve Abuja’da yerleþik Afrika Merkez Bankasý bunlardandýr. Libya’daki karýþýklýklar baþlar baþlamaz Libya Merkez Bankasý’na ait 30 milyar dolarýn o zamanki ABD Baþkaný Barack Obama tarafýndan dondurulmasýndan dolayý, Afrika’yý küresel vahþi kapitalist sistemden kurtaracak ve Afrika Federasyonu’nun kurulmasýnda son dokunuþlar olacak bu üç ana proje engellenmiþtir. Afrika Merkez Bankasý para basmaya baþladýðý zaman, Fransa’nýn 80 yýla yakýn bir zamandýr kimi Afrika ülkelerini elinde tuttuðu sistem elinden gidecektir. Çünkü Batý Afrika Franký ve Orta Afrika Franký para birimi olmaktan çýktýðý zaman Fransa bütün kontrolü kaybedecektir. Bundan dolayý Fransa’nýn Libya meselesinde aleyhine adým atanlara vahþi bir þekilde saldýrmasý anlaþýlabilir. Afrika Para Fonu da sadece 25 milyar dolar sermayeyle Afrika ülkelerini Uluslararasý Para Fonu önünde diz çökmekten kurtaracaktý. Diðer yandan IMF’nin Afrika ülkelerini özelleþtirme politikalarýna zorlamasýnýn önüne geçilebilecekti. Fransa’nýn Libya’ya saldýrmasýnýn en önemli sebebi, Kaddafi’nin Afrika ülkelerini uyandýrmaya çalýþmasýdýr.

FRANSA’NIN AFRÝKA’DA MADENLERÝ YAÐMALAMASI

Fransýz destekli sivil toplum kuruluþlarý bütün dünyada nükleer santrallerin ne kadar kötü ve zararlý olduðunu savunan programlar ve protestolar düzenlemekteler. Fakat Fransa’da bugün 59 nükleer santral bulunuyor. Bu nükleer santrallerin uranyumu Nijer’in Agadez bölgesinden ve son yýllarda da Mali’den gelmekte. Altý bin kamyon Nijer’in Agadez bölgesinden Togo’nun baþkenti ve limaný Lome’ye uranyum madeninden ayrýþtýrýlmamýþ cüruf taþýmakta.

Uranyum ilk olarak Nijer’de 1957’de Nijer Cumhuriyeti’nin kurulmasýndan bir yýl önce Bureau Minier de la France d’Outre-Mer tarafýndan keþfedildi. Fransa 1956’da baþlayan ve 1960 yýlýnda baðýmsýzlýk arifesinde birçok keþifle sonuçlanan, Commissariat à l’Energie Atomique (CEA) tarafýndan yürütülen kapsamlý araþtýrmalarýn izini sürdü. Fransa’nýn Afrika’daki baþarýlý sömürgeciliði(!) gizli askeri anlaþmalar ve kaynak anlaþmalarý ve özel parasal bölgeler yoluyla gerçekleþti. Fransa’nýn çýkarlarýný koruyan bu anlaþmalar, mesela Togo ve Gabon’da, ömür boyu iktidarda kalmýþ Gnassingbé Eyadéma ve Omar Bongo gibi liderler, Fildiþi Sahilleri’nde ise Felix Houphouët-Boigny gibi seçkin “yerli valiler” ile uygulamaya konuldu. Fransa’ya sadece stratejik kaynaklara öncelikli eriþim hakký tanýnmadý, ayný zamanda eski sömürgelerde Fransýz askeri üslerinin varlýðý da meþrulaþtýrýldý ve diktatörlerin ayný hizada kalmasý saðlanarak onlarýn konumlarý da meþrulaþtýrýldý. 1960’lý yýllardan itibaren Nijer dâhil eski koloniler tarafýndan 27 anlaþma imzalandý. Fransa eski kolonilerinde bulunan herhangi bir doðal kaynaðý satýn alma hakkýna sahiptir. Ancak Fransa’nýn “ilgilenmiyorum” demesinden sonra, Afrika ülkelerinin baþka ortaklar aramasýna izin verilir. Bugün Afrika kýtasýnda bin 100 civarýnda büyük þirket grubu ve 2 bin 109 civarýnda da bunlarýn yerli taþeronu bulunmaktadýr.

[Mustafa Efe Afrika Stratejik Araþtýrmalar Merkezi (AFSAM) baþkanýdýr]