Avrupa'nýn en genç devleti! Dost ülkede kara bulutlar: Sandýktan hep kaos çýkýyor

AA'da yer alan analiz þöyle:

Kosova'da 1999 savaþýnýn ardýndan 2001, 2004, 2007, 2010, 2014, 2017 ve 2019'da olmak üzere 7 genel seçim yapýldý; 2010 yýlýndan bu yana ise tüm seçimler erken genel seçim olarak kayýtlara geçti.

Bu durum, büyük ölçüde zorluklarla ve mecliste salt çoðunluðu elde ederek hükümete gelen, ardýndan iç ve dýþ politikada farklý konulardaki karþýt görüþler nedeniyle baþarýsýz olan iktidar koalisyonlarýnýn ülkede ciddi siyasi istikrarsýzlýða yol açmasýna neden oluyor.

Kosova Meclisi, 10'u Sýrp toplumunun temsilcileri ve 10'u ülkedeki diðer azýnlýk toplumlarýnýn temsilcilerinden olmak üzere 120 sandalyeden oluþuyor. Çok partili, nispi temsil sistemiyle azýnlýklarýn meclisteki yerlerinin garanti altýna alýndýðý bir ülke olmasý nedeniyle Kosova'da günümüze kadar hiçbir parti mecliste tek baþýna iktidar elde edecek çoðunluðu saðlayamadý, koalisyonlar arasýndaki anlaþmazlýklar ise ülkeyi erken seçimlere götürdü.

Ülkedeki son erken genel seçim 6 Ekim 2019 tarihinde, dönemin Baþbakaný ve Kosova'nýn Geleceði için Ýttifak (AAK) partisinin Genel Baþkaný Ramush Haradinaj'ýn, Lahey'deki Savaþ Suçlarý Özel Mahkemesi tarafýndan þüpheli sýfatýyla ifade vermeye çaðrýlmasýnýn ardýndan istifa etmesiyle düzenlenmiþti. Haradinaj, mahkemede Kosova baþbakaný olarak deðil de bir vatandaþ olarak yer almak istediðini söylemiþti.

2004 yýlýnda kuruluþundan beri ilk defa 6 Ekim seçimlerinde Kendin Karar Al Hareketi (VV), baþbakan adayý olan partinin Genel Baþkaný Albin Kurti ile en çok oyu almayý baþarmýþ, eski baþbakanlardan Ýsa Mustafa'nýn genel baþkanlýðýný yaptýðý Kosova Demokratik Birliði (LDK) ve bazý azýnlýk oluþumlarýyla meclis çoðunluðunu elde etmeye baþarmýþtý. LDK'nin o seçimdeki baþbakan adayý ise Vyosa Osmani'ydi.

VV ile LDK arasýndaki koalisyon görüþmelerinde en baþýndan beri görevlerin bölünmesi konusunda anlaþmazlýklar mevcuttu. Taraflar anlaþmazlýklarýn çözümü için çalýþma gruplarý kurmuþ, Þubat 2020'de anlaþma saðlayarak yeni hükümet mecliste oylanmýþtý.

- BÝR YILDA ÝKÝ HÜKÜMET DÜÞTÜ

Hükümet koalisyonunu oluþturan partiler arasýndaki anlaþmazlýklar hükümetin kurulmasýndan sonra da devam etti. Kurti önderliðindeki hükümet, kurulduktan kýsa bir süre sonra 25 Mart 2020'de hükümet ortaðý LDK tarafýndan meclise sunulan önerinin ardýndan güven oylamasýnda gerekli oyu alamadýðý için düþmüþtü. LDK kendi saflarýndan olan Ýçiþleri Bakaný Agim Veliu'nun baþbakan tarafýndan görevden alýnmasýna karþý çýkýyordu.

Eski Baþbakan Kurti ise kararý, Veliu'nun hükümetin olaðanüstü hâl ilanýyla ilgili tutumuna karþý olmasý ve yeni tip koronavirüsle (Kovid-19) ilgili paniðe sebep olduðu iddiasýný dillendirdiði gerekçesiyle aldýðýný söylemiþti.

Ardýndan hükümet bir süre geçici hükümet tarafýndan yönetilse de ayný yýlýn Haziran ayýnda 61 milletvekilinin oyuyla, yani salt çoðunlukla, LDK tarafýndan önerilen Avdullah Hoti baþbakanlýðýnda yeni hükümet kuruldu. LDK bu sefer AAK, Sosyal-Demokrat Giriþimi, Sýrp Listesi ve diðer azýnlýklarýn partileriyle koalisyona girdi.

Yeni hükümete VV karþý çýkarken, hükümetin sadece erken genel seçimle seçilebileceðini, Hoti yönetimindeki hükümetin anayasaya aykýrý olduðunu ve "hiçbir seçim kazanmadan göreve" geldiðini savunmuþtu. Yeni hükümetin 11 Haziran'da oylanmasýnýn hemen ardýndan VV, "Milletvekili Etem Arifi'nin meclise katýlýmý ve oy kullanmasýnýn anayasaya aykýrýlýðý" gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine baþvuruda bulundu. Ülke anayasasýna göre son 3 yýlda herhangi bir þahýs mahkeme kararýyla ceza alýrsa bu durum "milletvekili yetkisini kaybetmesine veya geçersiz hale gelmesine" neden oluyor.

Aþkalilerin Entegrasyonu Partisi (PAÝ) Milletvekili Arifi'nin, Hoti'nin baþbakanlýðýný üstlendiði hükümetine oyunu kullandýðý sýrada, hakkýnda iþlediði bir suçtan (sübvansiyonlarda dolandýrýcýlýk) dolayý bir yýl üç ay cezasý bulunuyordu. Ancak Arifi'nin cezasý o dönem birkaç aylýðýna ertelenmiþti.

Anayasa Mahkemesi 22 Aralýk 2020'de VV'nin talebini inceledikten sonra, 61 milletvekilinin oyuyla seçilen Hoti hükümetinin salt çoðunluðunda belirleyici rol oynayan Arifi'nin oyunu reddetti ve cumhurbaþkanýndan 40 gün içerisinde erken genel seçim tarihi ilan etmesini talep etti.

Kosova'daki savaþta iþlendiði öne sürülen savaþ suçlarý sebebiyle yargýlanan ve bu yüzden görevinden istifa eden eski Kosova Cumhurbaþkaný Haþim Thaçi'nin yerine görevini vekaleten alan Osmani'nin ise, saflarýndan geldiði LDK'nin politikalarýyla ayný çizgide olmamasý ve VV liderinin politikalarýna destek vermesi ilgi çekici bir unsurdu. Osmani 7 Ocak'ta Kosova meclisini feshederek erken genel seçim tarihini 14 Þubat olarak belirledi. Osmani, ayrýca Kosova Merkez Seçim Komisyonu'na (KQZ) seçimlerin organize edilmesi ve düzenlenmesi için gerekli sorumluluklarý üstlenmesi konusunda talimat verdiðini ifade etti.

- ENGELLER 14 ÞUBAT ERKEN GENEL SEÇÝMÝ ÖNCESÝNDE DE MEVCUT

14 Þubat seçimleri öncesinde siyasi parti ve milletvekili adaylarýnýn onaylandýðý süreçte KQZ, aralarýnda Albin Kurti olmak üzere bazý isimlerin milletvekili adaylýklarýný onaylamayarak dikkatleri üzerine çekti. KQZ bu kararý, PAÝ Milletvekili Arifi'nin aldýðý cezadan dolayý Anayasa Mahkemesi tarafýndan oyunun geçersiz kýlýnarak Hoti hükümetinin anayasa dýþý ilan edilmesine dayanarak verdi.

Anayasa Mahkemesine göre, Kurti Eylül 2021'e kadar milletvekili adayý olamaz. Hatýrlanacaðý üzere Priþtine Temel Mahkemesi 2015 yýlýnda Kosova Meclisinde atýlan göz yaþartýcý bomba nedeniyle "Silah veya tehlikeli araçlarýn kullanýlmasý ile resmi görevlerin yerine getirilmesi sýrasýnda yetkili bir kiþinin engellenmesi" suçlarýndan Kurti'yi suçlu bulmuþtu.

Mahkeme Kurti'yi Ocak 2018'de suçlu ilan etti ve ceza 18 Eylül 2018'de Temyiz Mahkemesi'nde onandý. Kurti bahsi geçen suçtan dolayý 1 buçuk yýl þartlý hapis cezasý aldý.

Kosova Þikayet ve Ýtiraz Seçim Paneli (PZAP) ve Yüksek Mahkemeye, Kosova Seçim Komisyonu'nun aldýðý kararla ilgili þikayette bulunan VV'nin lideri Kurti, devlet kurumlarýna "bilinçlenmiþ Kosova halkýnýn iradesini daha önce hiç olmadýðý gibi izleme ve karþý çýkmama" çaðrýsýnda bulundu. Kurti, 3 Þubat'ta baþlayan ve 12 Þubat'ta sona erecek seçim kampanyasý döneminde de bu duruþu sergileyerek, partisinin listesinin baþýnda olacaðýný kaydetti.

Cumhurbaþkaný Vekili Osmani ise KQZ'nin kararýný "her ne pahasýna olursa olsun tekrar edilmemesi gereken benzersiz bir siyasi gündem" olarak nitelendirdi. Osmani ayrýca ülkenin cumhurbaþkaný olarak "Kosova kurumlarýnýn anayasal iþleyiþini" saðlamakla yükümlü olduðunu ifade ederken, cumhurbaþkanlýðýndan konuyla ilgili yapýlan açýklamada "þartlý cezanýn yasal sonuçlar doðurmadýðý" kaydedildi.

Son olarak 14 Ocak'ta LDK içerisindeki anlaþmazlýk Osmani ile parti arasýnda yollarýn ayrýlmasýna neden oldu. Osmani ile Kurti birlikte aday olma konusunda anlaþma imzalarken, imza töreninin ardýndan düzenlenen basýn toplantýsýnda Kurti'nin baþbakan, Osmani'nin ise cumhurbaþkaný adayý olacaklarý bildirildi.

KQZ tarafýndan onaylanan oy pusulasýnda VV'nin listesinde 110 aday olmasýna karþýn, Kurti ve onay almayan iki adayýn yerleri boþ kalacak.

Anayasa konusunda bilgi sahibi çevrelerin ülke medyasýnda yer alan tartýþmalarýna göre Kurti ve beraberinde milletvekili adayý olan kiþiler mecliste yasama organýnýn bir parçasý olamayacak ancak ülke yönetiminde her türlü resmi görevi üstlenebilecekler.

Öyle ki VV'nin kazanmasý durumunda Kurti baþbakan, milletvekili listesi dýþýnda kalan milletvekili adaylarý da üst düzey hükümet pozisyonlarýna atanabilecek. Ancak daha sonra bu kiþiler herhangi bir siyasi parti veya diðer þahýslar tarafýndan Anayasa Mahkemesi'ne götürülerek görevlerinin anayasaya uygunluðu tartýþýlabilecek. Mahkemenin bu durumda nasýl bir karar alacaðý ise henüz belirsizliðini koruyor.

- ESKÝ SÝYASÝLERE LAHEY'DE YÖNETÝLEN ÝDDÝALAR BÝR DÖNEMÝN SONUNU MU ÝÞARET EDÝYOR?

Kamuoyunda 14 Þubat seçimleri öncesinde Kurti liderliðindeki VV ile Osmani'ye büyük bir destek görülüyor. Bu durumun ülkeyi yönetmesi beklenen hükümete "yeni dönemin" yolunu açmasý bekleniyor.

Öte yandan, Lahey'deki Savaþ Suçlarý Özel Mahkemesinde Kosova savaþýndan bu yana Kosova devletini yöneten sanýklar da dahil olmak üzere savaþ suçu iþlediklerinden þüphelenilen þahýslarýn davasý da devam ediyor. Savaþ suçuyla itham edilenler arasýnda 2016 yýlýna kadar Kosova Demokratik Partisi'nin (PDK) genel baþkanlýðýný yürüten ancak cumhurbaþkaný olduktan sonra anayasal yükümlülük gereði bu görevi Kadri Veseli'ye devreden Haþim Thaçi de bulunuyor. PDK, 2019 yýlýndaki seçime kadar ülkede 12 yýldýr hüküm sürmüþtü.

Uluslararasý hâkim ve savcýlardan oluþan, Kosova Özel Savcýlýðý ve Odalarý olarak da bilinen mahkemenin görevi 1998-2000 yýllarýnda bölgede iþlendiði öne sürülen savaþ suçlarýný araþtýrmak ve yargýlamak.

Kosovalý yetkililer ve UÇK'de farklý görevleri bulunan þahýslara yönelik suçlamalar, mahkemenin ilk olarak eski Baþbakan Haradinaj'ý tanýklýk etmek üzere mahkemeye çaðýrmasýyla baþlamýþtý.

Lahey'de gözetim evinde tutuklu bulunan Thaçi ve Veseli, UÇK'nin kurucularý arasýnda yer alýyor. Bu isimler Kosova'nýn baðýmsýzlýðýnda önemli rol oynamýþ, baðýmsýzlýðýn elde edilmesinden sonra da ülkenin üst kademelerinde görev almýþtý.

Lahey'deki iddialar, ülkenin eski komutanlarýnýn baþýný çektiði siyaseti de sarsarak "askeri-siyasi bir dönemin" sona erdiðinin sinyallerini de vermiþ oldu. Ülkenin baðýmsýzlýðýnda kilit rol oynayan ve baðýmsýzlýðýn ardýndan ülkeyi yöneten Thaçi ve Veseli 14 Þubat erken genel seçiminde tutuklu olduklarý için aday olamayacak. Böylece seçim yarýþýnda en çok tercih edilecek adaylarýn Kurti ile Osmani olacaðý öngörülüyor. Ancak seçim komisyonun verdiði kararla Kurti'nin durumu belirsizliðini koruyor.

Her iki favori aday da 2019 yýlýndaki erken genel seçimde farklý partilerin baþbakan adaylarý olarak yarýþmýþtý. En çok oyu Kurti liderliðindeki VV; peþi sýra Osmani'nin baþbakan adayý olduðu LDK almýþtý.

25 Mart 1975'te Priþtine'de doðan Kurti, savaþ öncesi çok sayýda öðrenci protestosuna katýlan, özellikle lideri olduðu 1 Ekim 1997 tarihindeki öðrenci protestosundan beri faal bir siyasi aktivist olarak tanýnýyor. Savaþtan sonra, 2004'te VV Hareketi'ni kuran Kurti, o zamandan beri ülke siyasetinde aktif rol aldý. Ancak 2019'a kadar hiçbir zaman merkezi hükümette yer almadý. Kurti'nin partisi, hükümete karþý isyanlarýný sokak protestolarýyla ifade eden genç Kosovalý kesimler ile en büyük yükseliþi yaþadý.

17 Mayýs 1982'de Mitrovica'da dünyaya gelen ve hukuk mezunu olan Osmani ise LDK aktivisti olarak gençlik döneminden beri siyasetle uðraþýyor. 2019 yýlýndaki son seçimlerine kadar, Kosova Meclisi'nde üç dönem boyunca LDK milletvekili olarak görev yapmýþ, son iki dönemde ise Kosova'da en çok oy alan kadýn aday olarak tarihe geçmiþti.

14 Þubat erken genel seçimde yarýþacak diðer büyük partilerin baþbakan adaylarý ise þöyle: LDK'dan mevcut Baþbakan Avdullah Hoti, PDK'dan ise Enver Hoxhaj. AAK partisinde liste baþý olarak eski Baþbakan Haradinaj varken, kendisinin baþbakan deðil cumhurbaþkaný adayý olacaðý kaydedildi.

- SON ON YILDA SEÇÝMLER "PARLAMENTO KRÝZÝNÝN" ÇÖZÜM YOLU OLMADI

14 Þubat erken genel seçimi Kosova'yý derinleþen siyasi ve ekonomik krizden "kurtarma hükümeti" için bir umut olarak görülse de geçtiðimiz on yýlda erken seçimler parlamento krizini daha da derinleþtirerek, sadece ekonomiyi deðil, ayný zamanda ülkenin uluslararasý gündemini de olumsuz etkiledi.

Her ne kadar Kurti meselesinde, VV liste baþý olup olmayacaðý veya bu yýlýn Eylül ayýna kadar milletvekili adaylýðýnýn men edilip edilmeyeceði konusunda çeliþkili bir durum bulunsa da yapýlan hesaplamalar ve medyadaki analistlere göre Kendin Karar Al hareketi meclisten en az 40 sandalye elde edecek. VV'ye, mecliste 61 sandalyeli çoðunluðu elde etmesi için, diðer partilerden en az 20 oy gerekecek.

Geçmiþteki uygulamalara dayanarak, Kosova Meclisi'nin ülkeyi krizden çýkarmak ve ülkenin uluslararasý gündemini uygulamak için daha fazla milletvekilinin desteðiyle daha güçlü bir parlamento çoðunluðuna ihtiyacý var.

Kosova savaþýnda büyük zorluklar ve sýkýntýlar yaþayan Kosova halký, son on yýlda yapýlan olaðanüstü seçimlerle ve özellikle devlet kurma sürecinde karþýlaþtýðý "ambargolar" nedeniyle 2008 yýlýndaki baðýmsýzlýðýnýn keyfini gerektiði gibi süremedi. Ülke tüm gerekli þartlarý yerine getirmesine raðmen halen Avrupa Birliðinin (AB) vize serbestisi için uðraþýyor.