''Baðýmsýz'' Bosna Hersek 32. yaþýnda

Müslüman Boþnaklarýn nüfusun yarýsýndan fazlasýný oluþturduðu Bosna Hersek'te, 1992-1995 yýllarýnda yaþanan savaþýn izleri tam anlamýyla silinemedi.

Savaþýn sona ermesini saðlayan Dayton Barýþ Antlaþmasý, getirdiði karmaþýk siyasi yapýyla ülkenin istikrara kavuþmasýna engel oluyor.

Bosna Hersek, zengin kaynaklara, önemli yatýrým projelerine, ucuz iþ gücüne sahip olmasýnýn yaný sýra iþsizlik ve göç nedeniyle nüfusunu günden güne kaybediyor.

- BAÐIMSIZLIK REFERANDUMU

Yugoslavya ülkesi Hýrvatistan'ýn 1991'de baðýmsýz olmasýnýn ardýndan büyük oranda Sýrplarýn kontrolünde olan Yugoslav Halk Ordusu (JNA) ile Hýrvat güçleri arasýnda baþlayan çatýþmalar, komþu Bosna Hersek'e de sýçradý.

JNA, Bosna Hersek sýnýrlarý içinde kalan ancak nüfusunun çoðunluðunu Hýrvatlarýn oluþturduðu Ravno'ya saldýrdý. Yugoslavya'nýn bölünmesini kendi lehine kullanmak isteyen Bosnalý Hýrvatlar ve Sýrplar da ülke topraklarýný aralarýnda pay etmek istedi.

Hýrvatlar, 18 Kasým 1991'de Hersek Bosna Hýrvat Cumhuriyeti'ni, Sýrplar ise 9 Ocak 1992'de Sýrp Cumhuriyeti'ni ilan etti.

O yýllarda ülkenin büyük çoðunluðunu oluþturan Müslüman Boþnaklarýn baðýmsýz bir Bosna Hersek'ten baþka çýkýþ yolu bulunmazken, Slovenya ve Hýrvatistan'ýn Yugoslavya'dan ayrýlmalarýnýn akabinde Bosna Hersek'te de baðýmsýzlýk referandumu kararý alýndý.

Bosnalý Sýrplarýn büyük oranda boykot ederek katýlmadýðý referandum, 29 Þubat-1 Mart 1992'de yapýlýrken, halkýn yüzde 64,31'inin sandýða gittiði halk oylamasýnda kullanýlan oylarýn yüzde 99,44'ü baðýmsýzlýk için "evet" oldu.

"Baðýmsýz" olan Bosna Hersek, 22 Mayýs 1992'de Birleþmiþ Milletler (BM) üyeliðine kabul edildi.

- PARAMÝLÝTER SIRP BÝRLÝKLERÝ, MÜSLÜMAN BOÞNAKLARA KARÞI ETNÝK TEMÝZLÝK BAÞLATTI

Baðýmsýzlýk referandumunun hemen ardýndan JNA'nýn yaný sýra Bosna Hersek ve Sýrbistan'dan paramiliter Sýrp birlikleri, Müslüman Boþnaklara karþý etnik temizlik baþlattý.

Baðýmsýz Bosna Hersek'in ilk cumhurbaþkaný olan Boþnak lider Aliya Ýzetbegoviç'in liderliðinde ülkenin toprak bütünlüðünü, egemenliðini ve baðýmsýzlýðýný korumak için bir araya gelen farklý dini ve etnik kökenlerden Bosna Hersekliler, kuzeyde ve doðuda Sýrplar, güneyde ve batýda ise Hýrvatlarla mücadele etti.

Dünyanýn gözü önünde 3,5 yýl süren savaþta çok büyük sivil katliamlar, iþkenceler, etnik temizlikler, sürgünler ve soykýrým gerçekleþirken, baþkent Saraybosna, tam 44 ay Sýrplarýn kuþatmasý altýnda kaldý.

Savaþ suçlusu Sýrp komutan Ratko Mladic'in emrindeki birlikler, Temmuz 1995'te ülkenin doðusundaki Srebrenitsa þehri ve civarýnda sadece birkaç günde en az 8 bin 372 Boþnak sivili katletti. Prijedor, Foça, Zvornik ve Viþegrad gibi birçok þehirde yapýlan etnik temizlik nedeniyle neredeyse hiç Boþnak býrakýlmadý.

- DAYTON BARIÞ ANTLAÞMASI ÜLKEDEKÝ SAVAÞI SONA ERDÝRDÝ

Yüz binlerce insanýn hayatýný kaybettiði, milyonlarcasýnýn evlerini terk etmek zorunda kaldýðý, kadýnlarýn tecavüze uðradýðý, sivillerin toplama kamplarýnda iþkence gördüðü kanlý savaþ, ABD'de günler süren müzakerelerin ardýndan 21 Kasým 1995'te paraf edilen ve 14 Aralýk 1995'te Fransa'da dönemin Bosna Hersek Cumhurbaþkaný Aliya Ýzetbegoviç, Sýrbistan Cumhurbaþkaný Slobodan Milosevic ve Hýrvatistan Cumhurbaþkaný Franjo Tudjman'ýn imzaladýðý Dayton Barýþ Antlaþmasý'yla sona erdi.

Antlaþma ile Boþnak, Hýrvat ve Sýrplar "ülkenin kurucu halklarý" kabul edilirken, ülke, nüfusunun büyük çoðunluðunu Hýrvat ve Boþnaklarýn oluþturduðu Bosna Hersek Federasyonu (FBIH) ile Sýrp nüfusun yoðun olduðu Sýrp Cumhuriyeti (RS) entitelerinden ve özel bir statüye sahip Brcko bölgesinden oluþuyor. FBIH entitesi de her birinin kendi hükümeti ve meclisi bulunan 10 kantondan meydana geliyor.

Bosna Hersek Devlet Baþkanlýðý Konseyi, Boþnak, Sýrp ve Hýrvat üyeleriyle ülkedeki en üst makamý oluþtururken, 4 yýllýðýna halk tarafýndan seçilen Konsey üyeleri, dönüþümlü olarak 8 aylýðýna "Konsey Baþkanlýðý" yapýyor. Konseyin Hýrvat ve Boþnak üyeleri, FBIH'de yaþayanlar, Sýrp üye ise RS'de yaþayanlar tarafýndan seçiliyor.

Dayton Barýþ Antlaþmasý gereði ülkede geniþ yetkilerle donatýlmýþ yabancý bir diplomat olan "Yüksek Temsilci" bulunuyor. Yüksek Temsilci, Devlet Baþkanlýðý Konseyinin üyeleri dahil olmak üzere ülkedeki tüm diðer devlet yetkililerini görevden alma ve yasalarda deðiþiklikler yapma hakkýný da elinde bulunduruyor.

Antlaþmanýn getirdiði karmaþýk yapýda; kanton, entite ve devlet düzeyinde 5 baþkan (üçü konsey üyeleri), 13 baþbakan ve 130'dan fazla bakan bulunuyor. Bu karmaþýklýk, birçok kez hükümetler arasýnda yetki kargaþasýna neden oluyor, karar alýnmasýný zorlaþtýrýyor.

- BOSNALI SIRPLARIN AYRILIKÇI AÇIKLAMALARI

Bosna Hersek, genç nüfusunun göç etmesi ve ekonomik sorunlarýn yaný sýra bir de ülkedeki iki entiteden RS yetkililerinin "ayrýlýkçý" açýklamalarýyla karþý karþýya kalýyor.

Bosnalý Sýrp yetkililerin, RS'nin Bosna Hersek'ten baðýmsýzlýðýný ilan edebileceði yönündeki açýklamalarý zaman zaman gün yüzüne çýkýyor.

RS, ülkedeki taþýnmaz mülklerin Dayton Barýþ Antlaþmasý çerçevesinde entitelere verildiðini savunurken, konuya iliþkin tartýþmalar, Bosna Hersek Anayasa Mahkemesinin bu husustaki kararlarýnda taþýnmaz mülklerin kullaným hakkýnýn entitelere, mülkiyet hakkýnýn ise devlete ait olduðuna yönelik kararýna raðmen devam ediyor.

- BOSNA HERSEK'ÝN AB HEDEFÝ

Diðer Batý Balkan ülkelerinin de olduðu gibi Bosna Hersek'in de dýþ politikadaki öncelikli hedefleri arasýnda, Avrupa Birliði'ne (AB) üye olmak yer alýyor. AB'ye resmen 2016'da üyelik baþvurusu yapan Bosna Hersek, 15 Aralýk 2022'de AB "aday ülke" statüsü alýrken, gerekli koþullarý yerine getirmesi durumunda Mart 2024'te AB ile katýlým müzakerelerine baþlamasý bekleniyor.

Bosna Hersek'in NATO üyeliði ise Rusya'ya yakýnlýklarýyla bilinen Bosnalý Sýrp yetkililer tarafýndan istenmezken, diðer Bosnalý yetkililer NATO üyeliðinin "zorunluluk" olduðunu düþünüyor.

Ülkenin nüfusu, 2013'teki son sayýma göre 3 milyon 531 bin 159. Nüfusun yüzde 50,11'ini Boþnaklar, yüzde 30,78'ini Sýrplar, yüzde 15,43'ünü Hýrvatlar ve yüzde 3,68'ini ise diðer etnik gruplara ait vatandaþlar oluþturmaktadýr. Ülke nüfusunun yüzde 50,7'si Müslüman.