Irak, ilk kez eski baþbakan ve cumhurbaþkanlarýnýn aday olmadýðý bir seçime gidiyor

Siyasi ve ekonomik kriz ile týkanýklýðýn yýprattýðý Irak, 10 Ekim'de yapýlacak erken genel seçimlere hazýrlanýyor. Ülkede daha önce görev yapan birçok baþbakan ve cumhurbaþkaný ise bu seçim yarýþýndan uzak duruyor.

ABD'nin 2003'teki iþgali sonrasý Irak'ýn ilk Cumhurbaþkaný olan Þeyh Gazi Acil Yaver (2005-2006) görevi sona erdiði günden bu yana siyasetten uzak bir yaþam sürdürüyor. Celal Talabani'nin vefatýndan sonra Cumhurbaþkanlýðý yapan ve görevi sona erince siyasi hayatýný noktalayan Kürt siyasetçi Fuad Masum da yaþamýný yurt dýþýnda sürdürüyor.

Mevcut Cumhurbaþkaný Berhem Salih'in ise her ne kadar seçimlerde aday olamasa da ikinci dönem Cumhurbaþkanlýðý görevini istediði biliniyor. Salih, bir süre önce Katar merkezli Al Jazeera televizyonuna verdiði mülakatta bu isteðini dile getirmiþti.

Irak'ta eski baþbakanlardan Ýyad Allavi de adaylýktan çekildiðini duyurdu. Þii olmasýna raðmen Arap-Sünni- laik kesimin siyasi öncüsü konumundaki Allavi'nin hem yaþýnýn ilerlemesi hem de aday gösterdiði kýzý Sare Allavi'nin önünü açmak için adaylýktan çekildiði iddia ediliyor.

2015'te Cumhurbaþkaný Yardýmcýlýðý görevi sonlandýrýlan Allavi'nin aktif siyasi hayatý da neredeyse son bulmuþtu. Allavi, sadece Mecliste 21 sandalyesi bulunan Vataniye Grubuna baþkanlýk ediyordu.

- Maliki'nin yeniden baþbakanlýk hayali

Irak'ta 2003 sonrasý en uzun süreli (2006-2014) baþbakanlýk yapan Nuri Maliki de bu seçimlerde þahsen aday deðil.

Eski Baþbakan'ýn çevresi, Kanun Devleti Koalisyonu adýyla seçime giren grubun baþkanlýðýný yapan Maliki'nin yeni dönemde baþbakanlýk koltuðuna oturacaðýný öne sürüyor.

Maliki, yakýn zamandaki bir röportajýnda "baþbakanlýk koltuðunun verilmesi halinde bunu reddetmeyeceðini" ifade etmiþti. Ancak Maliki, hem sokaðýn hem de siyasi hasmý olan Mukteda es-Sadr'ýn vetosundan endiþe ediyor. Terör örgütü DEAÞ'ýn 2014'te ülkenin üçte birini iþgal etmesi sonrasý sert eleþtirilere maruz kalan Maliki, söz konusu iþgale bir ölçüde izin vermekle suçlanýyor.

Eski baþbakanlardan Ýbrahim Caferi ve Haydar el-Ýbadi de Allavi ve Maliki gibi seçimlerde aday deðil. Ýngiltere'de yaþadýðý bilinen Caferi 2014-2108 yýllarýnda Ýbadi hükümetinde Dýþiþleri Bakanlýðý da yapmýþtý.

2018 seçimlerinde aday olarak Meclise giren Ýbadi ise bu seçimde adaylýðýný koymayarak, Þii dini ve siyasi lider Ammar Hekim ile "Ulusal Devlet Güçleri" adlý koalisyona eþ baþkanlýk yapmayý tercih etti.

Ekim 2019'daki gösterilerin ardýndan koltuðunu býrakmak zorunda kalan eski Baþbakan Adil Abdulmehdi de bu seçimde adaylýk yarýþý içine girmedi. Abdulmehdi, Cumhurbaþkanlýðý Yardýmcýlýðý ve Petrol Bakanlýðý da yapmýþtý. Abdulmedi, sivil göstericilere karþý þiddet kullanýlmasýna izin verdiði yönündeki eleþtirilerin odaðýnda yer almayý sürdürüyor.

Mevcut Baþbakan Mustafa el-Kazými de seçimde ne aday oldu ne de bir parti ya da koalisyon kurarak bu yarýþa katýldý.

Kazými'nin bu kararýnýn arkasýnda ikinci dönem baþbakanlýk isteði yattýðý ifade ediliyor. Nitekim, ABD ve Ýran'ýn yaný sýra Kazými, bölge, Körfez ve Batý ülkeleri tarafýndan da desteklenen bir Baþbakan konumunda bulunuyor ve bu durumun bir dönem daha görevi sürdürmesine yardýmcý olacaðýný düþünüyor.

Ayný zamanda eski Ýstihbarat Servisi Baþkaný olan Kazými, Baðdat'ta Ýran ve Suudi Arabistan'ý masaya oturtan bir misyon da icra etti. Ýki zýt kutbu uzlaþtýrmaya çalýþan Kazými'nin bununla baþbakanlýk arzusuna eriþeceði ihtimalleri üzerinde duruluyor.

Irak'ta, Baþbakan, Cumhurbaþkaný ve Bakan olmak isteyenlerin milletvekili olma þartý bulunmuyor.

- "Allavi siyasi mevta, Maliki ise yeni seçim yasasýndan korkuyor"

Iraklý siyasi analist Ali Mümtaz, AA muhabirine, eski baþbakan ve cumhurbaþkanlarýnýn 10 Ekim'de yapýlacak seçimde aday olmamalarýný deðerlendirdi.

Mümtaz, þunlarý kaydetti:

"Ýyad Allavi, siyasi ve toplumsal olarak neredeyse iflas etmiþ ve hiçbir taban desteði kalmamýþ bir siyasetçi. Allavi, yanýndakileri bile kaybetmiþ siyasi bir mevta durumunda. Allavi'nin son siyasi dönemi 2018 seçimleriydi. Sünni Araplar artýk Muhammed Halbusi ve Hamis Hançer'in önderliðindeki yeni siyasi güçlerle yola devam edecek. Laik Sünni Araplar da Allavi'den uzaklaþmýþ görünüyor. Maliki ise kapalý liste olan eski seçim yasasýna güvenerek aday olduðu bölgeden yanýnda onlarca kiþiyi de Meclise taþýyordu. Þimdi ise bu yasa deðiþti ve seçimde aday olmak kendisi için risk anlamýna geliyor. Kaldý ki tabanda da eski gücü ve desteði kalmadý. Baþbakan Kazými ise seçimlerde aday olmayarak bir dönem daha baþbakanlýk yapmak istiyor."

- "Eski liderler, baþarýsýzlýklarýný fonladýklarý yeni kiþilerle örtmeye çalýþýyor"

Iraklý bir diðer analist Raad Haþim ise geleneksel siyasi liderlerin seçimde doðrudan aday olmama nedenlerini þöyle açýkladý:

"Eski liderler bu sefer birtakým yeni yüzleri öne sürerek seçime katýlmayý tercih etti. Ekim gösterileri de yeniden aday olmamalarýnda önemli bir faktör. Bunlar, siyaseti bilfiil içinde olmadan uzaktan yönetme arzusu ve düþüncesindeler. Geçmiþteki makam ve koltuklarýn kendilerine 'büyük ve deneyimli siyasetçi' havasý kazandýrdýðýný düþünüyorlar ve Meclis seçimlerinde aday olmak artýk kendilerine küçük geliyor."

Bu liderleri 2003 sonrasý "ilk siyasi nesil" olarak nitelendiren Haþim, söz konusu liderlerin seçimde aday gösterdikleri isimleri maddi olarak kendilerine baðladýðýný ve bu isimlerin yeni dönemde onlarýn talimatlarýný yerine getireceðini söyledi.

Maliki'nin baþbakanlýðý sýrasýnda atanan ve halen görevlerde bulunan askeri ve güvenlik komutanlarýnýn kendisine oy verme eðiliminde olduðuna iþaret edem Haþim, "Bu kiþiler, ayný zamanda elde ettikleri büyük servetleri seçimde halkýn oyunu almak için kullanýyor. Bu da Irak siyasetindeki ruminasyonun süreceði anlamýna geliyor. Bu sistem yeni genç yüzlerin siyasete girmesini engelliyor. Eski liderler, yönetimdeyken imza attýklarý acziyet ve baþarýsýzlýklarý kendilerinin fonlayarak sahaya sürdüðü yeni kiþilerle örtmeye çalýþýyor. Geleneksel siyasi liderlerin bazý dýþ ülkelerden de destekçileri var." deðerlendirmesinde bulundu.

- "Kazými, Ýran ve ABD'yi razý ederse emeline ulaþabilir"

Mevcut Baþbakan Kazými için ayrý bir parantez açýlmasý gerektiði kanaatini savunan Haþimi, þunlarý söyledi:

"Kazými, ilk nesil siyasetçilerden deðil ve ikinci dönem baþbakanlýðý için çabalýyor. Kazými; Sadr ve Hekim'in önderlik ettiði siyasi kanattan destek görüyor ve Ýran ile ABD'yi razý edebilirse bu emeline ulaþabilir. Kazými, bunun için ABD ve Ýran'a ziyaretler gerçekleþtirerek arka kapý diplomasisi yürüttü ve yürütüyor."