Ýran Cumhurbaþkanlýðý seçimlerinde ''Türk'' faktörü! Beklenmedik sonuçlar doðabilir

Ýran uzmaný, gazeteci Ali Asgar Çabuk, Ýran'da 28 Haziran'da yapýlacak Cumhurbaþkanlýðý seçiminde öne çýkan 5 aday arasýndaki yarýþta güncel durumu AA Analiz için kaleme aldý.

Ýran Cumhurbaþkaný Ýbrahim Reisi'nin helikopter kazasý sonucu hayatýný kaybetmesinin ardýndan kazaya iliþkin baþlatýlan soruþturma süreci devam ediyor. Yeniden yapýlacak Cumhurbaþkanlýðý seçimleri ise Reisi'nin ölümü ve mirasýnýn gölgesinde þekilleniyor. Ýran genelinde Reisi ve kazada hayatlarýný kaybeden diðer isimler için 5 gün boyunca farklý þehirlerde düzenlenen cenaze merasimleri ve bu merasimlerde yapýlan konuþmalar, Ýran siyasetinde Reisi'nin mirasýný kimin devam ettireceðine dair sorulara yol açtý.

-ANAYASAYI KORUYUCULAR KONSEYÝNDEN GEÇEN ADAYLAR

Ýran'da 28 Haziran'da gerçekleþecek olan 14'üncü dönem Cumhurbaþkanlýðý seçimleri için Anayasayý Koruyucular Konseyinin 80 aday adayý hakkýnda baþlattýðý inceleme süreci tamamlandý. Cumhurbaþkaný adaylarýnýn "yetkinliklerini" inceleyen Anayasayý Koruyucular Konseyi toplamda 74 ismi veto ederken 6 aday için Cumhurbaþkanlýðý yarýþýna izin verdi.

Reisi'nin mirasýnýn gölgesinde baþlayan Cumhurbaþkanlýðý seçimlerinde, Anayasayý Koruyucular Konseyinin adaylýklarýný kabul ettiði isimler kadar veto kararlarý da seçim denklemini etkileyecektir. Konsey, aldýðý karar doðrultusunda radikal ve ýlýmlý muhafazakarlardan 5 isme ve Reformist Cephe'den 1 isme Cumhurbaþkanlýðý adaylýðý için izin verdi.

Ýran Ulusal Güvenlik Konseyi eski Genel Sekreteri ve Ýran Lideri Ayetullah Ali Hamaney'in ayný konsey içerisindeki temsilcisi Said Celili, Meclis Baþkaný Muhammed Bakýr Kalibaf, eski Ýçiþleri ve Adalet Bakaný Mustafa Purmuhammedi, Tahran Belediye Baþkaný Ali Rýza Zakani ve Þehitler-Gaziler Vakfý Baþkaný Emir Hüseyin Kadýzadehaþimi, Muhafazakar Cephe içerisinde adaylýðý kabul edilen isimler oldu. Reformist Cephe'de ise Tebriz Milletvekili ve eski Saðlýk Bakaný Mesud Pezeþkiyan'ýn adaylýðý kabul edildi.

Üyeleri doðrudan Hamaney tarafýndan atanan Anayasayý Koruyucular Konseyinin Cumhurbaþkanlýðý adaylarý için aldýðý kararlarda, geçmiþ yýllara göre ülkedeki "meþruiyet" tartýþmalarýný ciddiye aldýðýný görüyoruz. Adaylarýn doðrudan "devrime ve Ýslami deðerlere baðlýlýklarýný" ve "Velayet-i Fakih" makamý ile iliþkilerini inceleyen ve denetleyen bu yapý, bu kez aldýðý kararlar ile ülke siyasetini iç ve dýþ tehditler doðrultusunda yeniden þekillendirmek istediðini gösterdi.

- 5 MUHAFAZAKAR ADAYA KARÞI REFORMÝST ADAY PEZEÞKÝYAN

Konsey, Reisi'nin kabinesinden hiçbir bakanýn Cumhurbaþkanlýðý adaylýðýna izin vermezken meþruiyet tartýþmalarýna son vermek adýna Reformist Cephe'yi Mesut Pezeþkiyan'da birleþtirdi ve muhafazakar tabaný 2 önemli güç dengesi olan Said Celili ve Kalibaf arasýnda bir seçim yapmaya zorladý. Ayný zamanda Ýran Türkü olan Tebriz Milletvekili Pezeþkiyan, reformist lider Muhammed Hatemi döneminde Saðlýk Bakanlýðý görevinde bulunan ve söylemleri ile ülkenin farklý kesimlerinden oy alma potansiyeline sahip bir isim.

Pezeþkiyan'ýn adaylýðýnýn kabul edilmesi Ýran siyasetinde þimdiden heyecana yol açarken Reformist Cephe'de tek desteklenen ve ismi konuþulan aday oldu. Pezeþkiyan'ýn ülkede baþörtüsü eylemleri sonrasý þekillenen yeni muhalefeti ve eski Cumhurbaþkaný Hasan Ruhani sonrasý sandýða küskün reformistleri yeniden sandýða çekebileceði umut ediliyor.

Reisi'nin seçildiði 2021 yýlýndaki seçimlerde yüzde 48 bandýnda kalan katýlým oraný bu kez yüzde 50'nin üzerine çýkartýlmak isteniyor. Pezeþkiyan faktörü özellikle Ýran Türklerini sandýða çekmek ve toplumdaki "küskünler" grubu ile devleti yeniden barýþtýrmak adýna etkili olabilecek bir isim. Ancak birçok deðiþkeni içerisinde barýndýran Ýran siyaseti beklenmedik sonuçlar doðurabilir. Pezeþkiyan, ya 2021 seçimlerine Reformist Cephe'den aday olan Abdülnasýr Himmeti gibi seçim yarýþýný kaybedecek ya da 2013 yýlýnda reformistlerin muhafazakarlardan transfer ettikleri Hasan Ruhani gibi Cumhurbaþkanlýðýný kazanacak.

Pezeþkiyan, adaylýðý sonrasý Reformist Cephe'den istediði desteði bulurken, baþlattýðý ilk seçim kampanyasý ile bu güçlü desteði almasý sorgulamalara neden oldu. Adaylar ilk televizyon programlarýna çýkarak stratejilerini ve programlarýný kamuoyu ile paylaþtý. Pezeþkiyan'ýn seçim kampanyasýnda bir tür ikili denge kurmaya çalýþtýðýný görüyoruz ve bu son derece riskli bir seçim yolu. Kampanya klibini arka planda yer alan "çaðrý müziði" ile baþlatan Pezeþkiyan ilk açýklamalarýnda politikalarýný Reisi'nin yolunda ve Hamaney'in belirlediði çizgide devam ettireceðini söyledi.

Þüphesiz Pezeþkiyan'ýn ilk stratejisi Muhafazakar Cephe'de Celili ve Kalibaf rekabeti ile bölünme ihtimali olan ýlýmlý muhafazakarlarýn oylarýna talip olmak. Ancak bu strateji þimdiden reformist kanatta tepkilere neden oldu ve Pezeþkiyan'ýn küskünler arasýnda sorgulanmasýna yol açtý. Çatýþmadan uzak kalmaya çalýþan Pezeþkiyan devam ettireceði stratejiye baðlý olarak yüksek bir profil sergileyebilir. Onu Cumhurbaþkaný yapacak temel deðiþken, 2021'de yüzde 48 olan katýlým oranýnýn yüzde 50 üzerine çýkmasýný saðlamak olacaktýr.

- MUHAFAZAKAR CEPHE'DE CELÝLÝ VE KALÝBAF'IN REKABETÝ

Muhafazakar Cephe içerisinde 5 adayýn yer almasý ve Reisi sonrasý Cumhurbaþkanlýðý için önlerinin açýldýðýný düþünen Celili ve Kalibaf'ýn rekabeti, seçimlerde muhafazakar adaylarýn hangi isim lehine adaylýktan çekilecekleri ve reformist aday Pezeþkiyan'ýn izleyeceði seçim kampanyasýna baðlý olarak küskünlerin ne karar verecekleri, 28 Haziran seçimlerinin deðiþkenlerini oluþturuyor. Adaylar geçtiðimiz günlerde devlet televizyonunda 5 ayrý tartýþma programlarýna çýktý. Seçim kampanyalarý ise baþladý.

Ýran'ýn þahin kanadýný temsil eden ve "süper devrimci" olarak görülen radikal muhafazakar Celili ile Kalibaf arasýndaki rekabet ise taraflarýn üzerinde anlaþacaðý bir siyasi pazarlýk neticesinde tabanlarýný kanalize edebilir. Muhafazakar Cephe tek bir isim üzerinden seçimlere katýlmýyor. Fazla vakit geçmeden 5 muhafazakar adayýn bir isim üzerinde anlaþarak tabanlarýný ikna etmeleri gerekecek.

Ýran kamuoyunda hakim görüþ seçim rekabetinin Kalibaf ile Pezeþkiyan arasýnda yaþanacaðý yönünde. Ancak 14'üncü dönem Cumhurbaþkanlýðý seçimleri mahiyeti itibarýyla 2013 seçimlerine benziyor ve karþýmýzda 3 kutuplu bir yarýþ var. Kalibaf'ýn Pezeþkiyan'ýn karþýsýna çýkmak için Celili engelini aþmasý gerek ve bu durum Muhafazakar Cephe'de þimdiden baþlayan siyasi pazarlýklarýn nasýl sonuçlanacaðýna baðlý. Her iki isim de Reisi kabinesi ile yollarýna devam edecekleri mesajýný veriyor. Celili, Reisi'nin yürütmeden sorumlu yardýmcýsý Muhsin Mansuri'yi kampanya sorumlusu yaptý. Öte yandan Celili ve ekibi Reisi hükümetinin bir paydaþý olarak biliniyor ve Ýran Meclisi içerisinde güçlü bir konuma sahip. Bu nedenle Celili'nin adaylýktan çekilmesi ancak Kalibaf hükümetinde "paydaþ" olma konumunu devam ettirmesi ve belki Meclis Baþkanlýðýný sahiplenmesi ile mümkün olabilir.

Aksi bir durum Muhafazakar Cephe'de oylarýn bölünmesine ve katýlýmýn yüksek olmasýna baðlý olarak Cumhurbaþkanlýðý koltuðunun Reformist Cephe'ye gitmesine neden olacaktýr. Seçimlere katýlým oranýna dair Ýranlý Öðrenciler Anket Ajansýnýn (ISPA) 8-9 Haziran tarihlerinde yaptýðý anket çalýþmasý, toplumun yüzde 44'ünün sandýða gideceðini, yüzde 15'nin kararsýz olduðunu ve yüzde 28'inin seçimlere katýlmayacaðýný öngörüyor. Anayasayý Koruyucular Konseyinin 6 adayý açýklamadan önce paylaþtýðý bu oranlar, 28 Haziran'a giden süreç içerisinde deðiþebilir ve katýlým oranýný yükseltebilir.

*Makalelerdeki fikirler yazarýna aittir ve Anadolu Ajansýnýn editöryal politikasýný yansýtmayabilir.