Ýran, Türkiye ve Rusya'dan ortak tutum! Astana görüþmelerinde Suriye'deki gayrimeþru öz yönetim teþebbüsleri reddedildi

Kazakistan'da Türkiye, Rusya ve Ýran'ýn garantörlüðünde oluþturulan Astana formatýndaki Suriye konulu 22. Yüksek Düzeyli Toplantý sona erdi.

Dýþiþleri Bakanlýðýndan yapýlan yazýlý açýklamaya göre, bölgesel geliþmelerin Suriye'ye yansýmalarýnýn deðerlendirildiði toplantýda sahadaki güvenlik, insani ve ekonomik durum ile terörle mücadele çabalarý ele alýndý.

Astana'da 11-12 Kasým'da düzenlenen toplantýda, Suriye'deki ihtilafýn kapsamlý çözümünün tek yolu olan siyasi sürecin canlandýrýlmasý imkanlarý üzerinde duruldu.

Astana formatýndaki Suriye konulu görüþmelere ev sahipliði yapan Kazakistan Dýþiþleri Bakan Yardýmcýsý Alibek Bakayev, Suriye sürecinde tüm taraflarýn ayný masada olduðu genel oturumda garantör ülkeler Türkiye, Rusya ve Ýran'ýn görüþmelere iliþkin ortak bildiriyi okudu.

Bildiride, Suriye krizinin kalýcý çözümünde Astana Süreci'nin öncü rolüne vurgu yapýldý.

GAZZE VE LÜBNAN ÇAÐRISI

Ýsrail'in Gazze'de devam eden toplu katliamlarý ve canice saldýrýlarý ile Lübnan ve Batý Þeria'daki saldýrýlarýnýn sert kýnandýðý ve derin kaygýlarýn belirtildiði bildiride, "Gazze'de acil ve kalýcý bir ateþkesin saðlanmasý ve bölgeye insani yardýmlarýn engelsiz þekilde ulaþtýrýlmasýný teminen BM Güvenlik Konseyi baþta olmak üzere uluslararasý topluma çaðrýda bulunuldu." ifadeleri kullanýldý.

Bildiride, Lübnan'da acil ateþkes çaðrýsýnda bulunularak, "BM Güvenlik Konseyi'nin 1701 sayýlý kararýnýn uygulanmasý gerekliliðinin altý çizildi ve toplu sivil ölümlerin yaný sýra büyük çaplý altyapý yýkýmýna uðrayan Lübnan'a acil insani yardým ulaþtýrýlmasýnýn lüzumu vurgulandý. Ýsrail silahlý kuvvetleri tarafýndan UNIFIL'in kasýtlý olarak hedef alýnmasýna dair kaygýlar dile getirildi." denildi.

Suriye topraklarýna Lübnan'dan göçe zorlanan yüz binlerce insanýn kabul edilmesine yönelik çabalara dikkati çekilen bildiride, Ýsrail'in eylemlerinin bölge genelindeki olumsuz yansýmalarýný önlemek üzere istiþarelere devam edilmesine karar verildi.

Orta Doðu'da þiddetin týrmanmasýnýn Suriye'deki duruma olumsuz etkisinin kabul edildiði bildiride, Lübnan'dan Suriye topraklarýna geçmek zorunda býrakýlanlara dair BM Mülteciler Yüksek Komiserliðinin (BMMYK), BM teþkilatlarý ve tüm insani yardým aktörlerinin bir acil durum mukabelesi geliþtirmelerinin aciliyeti vurgulandý.

SOYKIRIMCI ÝSRAÝL ENDÝÞESÝ

Ýsrail tarafýndan ihtilafýn bölge geneline yayýlmasýna dair büyük kaygýlarýn beyan edildiði bildiride, Ýsrail'in, 1 Nisan 2024'te Ýran'ýn Þam'daki Büyükelçiliðinin konsolosluk bölümüne ve Ýran topraklarýna yönelik saldýrýlarý da kýnandý.

Bildiride, özellikle, Ýsrail'in bu baðlamda aldýðý tüm karar ve eylemleri geçersiz sayan ve bunlarýn hiçbir hukuki etkisi olmadýðýný deðerlendiren BM Güvenlik Konseyi'nin 242 ve 497 sayýlýlar baþta olmak üzere tüm kararlarýnýn hükümleri dahil, evrensel olarak tanýnan uluslararasý hukuk kararlarýna uyulmasý ihtiyacý yeniden teyit edildi.

Suriye'deki krizin sonuçlarýnýn aþýlmasý için elveriþli koþullarýn yaratýlmasý ve istikrarýn saðlanmasý için çabalarýn artýrýlmasý gerektiðine iþaret edilen bildiride, þunlar kaydedildi:

"Terörle mücadele edilmesi, Birleþmiþ Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliðinin (BMMYK) katýlýmýyla Suriyelilerin güvenli, gönüllü ve onurlu geri dönüþü için uygun koþullarýn oluþturulmasý, siyasi sürecin canlandýrýlmasý ve tüm Suriyelilere insani yardýmýn engelsiz aktarýlmasýnýn saðlanmasý için Türkiye ile Suriye arasýndaki iliþkilerin karþýlýklý saygý, iyi niyet ve iyi komþuluk iliþkileri temelinde yeniden tesis edilmesine yönelik çabalarýn sürdürülmesinin önemi vurgulandý. Ýki ülkenin de birliði, toprak bütünlüðü ve egemenliðine saygý prensibine tam baðlýlýk temelinde Türkiye ile Suriye arasýnda iletiþimin devamýnýn önemi teyit edildi."

Taraflarýn, 25 Nisan 2023'te Moskova'da yapýlan Savunma Bakanlarý toplantýsýnda ve 10 Mayýs 2023'te düzenlenen Dýþiþleri Bakanlarý toplantýsýnda alýnan kararlarýn takibi mahiyetindeki Rusya, Ýran, Suriye ve Türkiye'nin dörtlü format çerçevesindeki çabalarýný memnuniyetle karþýladýðý belirtilen bildiride, bu formatta iletiþimin sürdürülmesinin önemi de vurgulandý.

BÝRLÝKTE ÇALIÞMA KARARLILIÐI ÝFADE EDÝLDÝ

Taraflarýn, terörizmin tüm þekil ve tezahürleriyle mücadele etme, Suriye'nin egemenliði, toprak bütünlüðünü zayýflatan ve sýnýr ötesi saldýrýlar ile sýzmalar dahil olmak üzere, komþu ülkelerin milli güvenliðini tehdit eden ayrýlýkçý gündemlere karþý durma konularýnda birlikte çalýþmaya devam etme yönündeki kararlýlýklarý ifade edilen bildiride, "23 Ekim 2024 tarihinde Ankara'da TUSAÞ binasýna yönelik gerçekleþtirilen saldýrý dahil olmak üzere, terörist gruplarýn eylemleri ve Suriye'nin muhtelif bölgelerinde, farklý isimlerle faaliyet gösteren ve sivil tesisleri hedef alarak sivil kayýplara neden olan terörist gruplar kýnandý. Suriye'nin kuzeyine dair alýnan tüm kararlarýn bütünüyle tatbik edilmesinin lüzumuna dikkati çekildi." denildi.

Ýdlib Gerginliði Azaltma Bölgesi'ndeki (ÝGAB) durumun ayrýntýlý olarak gözden geçirildiði ve Ýdlib'e iliþkin tüm anlaþmalarýn tam olarak uygulanmasý suretiyle sahada sükunetin korunmasý gerekliliðinin altýnýn çizildiði bildiride, "Üçüncü taraflarýn mevcut durumu daha da istikrarsýzlaþtýrabilecek yýkýcý faaliyetlerine mahal verilmemesine iþaret edildi. ÝGAB içinde ve dýþýnda sivillere tehdit oluþturan terör gruplarýnýn varlýðý ve faaliyetlerine iliþkin ciddi endiþeler dile getirildi. Ýnsani durum dahil olmak üzere, ÝGAB içindeki ve çevresindeki durumun sürdürülebilir þekilde normalleþmesini saðlamak için daha fazla çaba gösterilmesi konusunda mutabakata varýldý." ifadelerine yer verildi.

Suriye'nin kuzeydoðusundaki gayrimeþru öz yönetim teþebbüsleri dahil olmak üzere, terörle mücadele ve yerel seçim giriþimi kisvesi altýnda sahada yeni gerçeklikler yaratýlmasýna dair her türlü teþebbüsün reddedildiði kaydedilen bildiride, "(Ülkeler) Suriye'nin birliðini zayýflatmayý amaçlayan ve Fýrat'ýn batýsýndan da gerçekleþen sýnýr ötesi saldýrýlar ve sýzmalar dahil olmak üzere komþu ülkelerin ulusal güvenliðini tehdit eden ayrýlýkçý gündemlere karþý koyma kararlýlýklarýný yeniden teyit etti." ifadeleri kullanýldý.

Bildiride, Arap aþiretleriyle çatýþmalara da neden olan zorla silah altýna alma, barýþçýl gösterilerin bastýrýlmasý, eðitim alanýndaki ayrýmcý uygulamalar ve müfredat dayatma ile siyasi eylemlere, gazetecilere, toplanma hakkýna ve seyahat hürriyetine getirilen kýsýtlamalar dahil olmak üzere ayrýlýkçý gruplarýn Fýrat'ýn doðusunda sivillere yönelik her türlü zulmü karþýsýnda derin endiþe duyulduðunun altý çizildi.

"SURÝYE'DE ASKERÝ ÇÖZÜM OLAMAZ"

Herhangi bir ülkenin, bireysel etnik ve inanç nüfus gruplarýnýn terörist ve ayrýlýkçý isteklerinin körüklenmesi ve bahsi geçenlerin silahla donatýlmasýna dönük her türlü çabasýnýn kýnandýðý bildiride, "Ülkeler, Suriye'de askeri çözüm olamayacaðýna dair kanaatlerini ifade etti ve ihtilafýn BM Güvenlik Konseyi'nin 2254 sayýlý kararýyla uyumlu, BM'nin kolaylaþtýrýcýlýðýnda, Suriyelilerin öncülüðünde ve sahipliðinde, uygulanabilir ve kalýcý bir siyasi sürecin ilerletilmesine yönelik taahhütlerini yeniden teyit etti." denildi.

Bildiride, Suriye Anayasa Komitesi'nin Suriye'de siyasi çözümün teþvik edilmesindeki önemli rolünün altý çizildi ve Suriyeli taraflarýn yapýcý yaklaþýmýný saðlayarak komitenin çalýþmalarýna bir an önce yeniden baþlamasý ve Yazým Komisyonu'nun 9. turunu gerçekleþtirmesi çaðrýsýnda bulunuldu.

Bu baðlamda, sürdürülebilir ve etkili iþleyiþini saðlamak için Suriyeli taraflar ile kolaylaþtýrýcý konumundaki BM Genel Sekreteri'nin Suriye Özel Temsilcisi Geir O. Pedersen'le sürekli angajman yoluyla Komite'nin çalýþmalarýný destekleme konusundaki taahhütlerin yeniden teyit edildiði aktarýlan bildiride, Anayasa Komitesi'nin faaliyetlerini bürokratik ve lojistik engeller olmaksýzýn yürütmesi ihtiyacý vurgulandý.

Toplantý yeri sorununun aþýlmasý dahil, Komite'nin çalýþmalarýný kesintisiz þekilde yürütmesi için tüm gerekli koþullarýn derhal saðlanmasý çaðrýsýnda bulunulan bildiride, komitenin çalýþmalarýnda, bir anayasa reformu hazýrlanmasý ve yazýmý görevini yerine getirebilmesi için Usul Kurallarý ve Temel Çalýþma Ýlkelerine riayet etmesi gerektiðine dair taraflarýn inancý beyan edildi.

Suriye'deki insani duruma dair ciddi endiþelerin vurgulandýðý bildiride, "Suriye Arap Cumhuriyeti hükümeti tarafýndan BM insani kuruluþlarýnýn Türkiye ile olan Bab al-Hawa (Cilvegözü), Bab al Salam (Öncüpýnar) ve Al Rai (Çobanbey) sýnýr geçiþ noktalarýný kullanabilmelerini saðlayan iznin uzatýlmasýnýn altý çizildi. Suriye'nin kuzeybatýsýna yönelik BM sýnýr ötesi ve çizgi ötesi yardýmlarý dahil olmak üzere, BM tarafýndan onaylanan tüm usul ve yöntemlerle tüm Suriyelilere kesintisiz insani yardým ulaþtýrýlmasýnýn sürdürülmesinin önemi vurgulandý." ifadelerine yer verildi.

Ýnsani yardýmlarýn ulaþtýrýlmasýnýn önündeki engellerin kaldýrýlmasý ve ayrýmcýlýk, siyasileþtirme veya ön koþul gözetmeksizin ülke genelindeki tüm Suriyelilere yönelik insani yardýmlarýn artýrýlmasýnýn gereði vurgulanan bildiride, "Suriye'deki insani durumun iyileþtirilmesi ve siyasi çözüm sürecinde ilerleme saðlanmasýný desteklemek amacýyla uluslararasý toplum, Birleþmiþ Milletleri ve insani kuruluþlarý, temel altyapý varlýklarý olan su ve elektrik tedarik tesisleri, sanitasyon, saðlýk, eðitim, okullar, hastanelerin restorasyonu ile uluslararasý insancýl hukuka uygun mayýn temizleme faaliyetleri dahil erken toparlanma ve dayanýklýlýk projelerinin hayata geçirilmesi suretiyle tüm Suriyelilere yönelik yardýmlarýný artýrmaya çaðrýldý." ifadeleri kullanýldý.

Bildiride, mültecilerin ve yerlerinden edilmiþ kiþilerin Suriye'deki ikamet yerlerine güvenli, onurlu ve gönüllü geri dönüþlerinin kolaylaþtýrýlmasý, geri dönüþ haklarý ile bu süreçte desteklenme haklarýnýn teminat altýna alýnmasý ihtiyacý vurgulanarak, "Suriyelilerin gönüllü ve onurlu geri dönüþleri için Suriye'de gerekli koþullarýn oluþturulmasýna yönelik çalýþmalarýn sürdürülmesinin önemine dikkat çekildi." denildi.

Bir sonraki Üçlü Zirve'nin Rusya'da yapýlmasýna iliþkin mutabakatýn not edildiði aktarýlan bildiride, Astana formatýndaki Suriye konulu 23. görüþmelerin 2025 yýlýnýn ilk yarýsýnda gerçekleþtirilmesinin kararlaþtýrýldýðý belirtildi.

SURÝYE KONULU 22. GÖRÜÞME

Kazakistan'ýn baþkenti Astana'da iki gün süren görüþmelerde Türkiye'yi Dýþiþleri Bakanlýðý Suriye Ýkili Ýliþkiler Genel Müdürü Büyükelçi Ýhsan Mustafa Yurdakul'un baþkanlýðýndaki heyet temsil etmiþti.

Rus heyetine Rusya Devlet Baþkaný Vladimir Putin'in Suriye Özel Temsilcisi Aleksandr Lavrentiyev, Ýran heyetine Ýran Dýþiþleri Bakaný Siyasi Ýþler Danýþmaný Ali Asgar Hacý baþkanlýk etmiþti.

Þam yönetimi Dýþiþleri Bakan Yardýmcýsý Ayman Raad, muhalefet ise Ahmet Tuma baþkanlýðýndaki heyetlerle katýlmýþtý. Toplantýlarda, Birleþmiþ Milletler (BM) Suriye Özel Temsilcisi Geir O. Pedersen baþkanlýðýndaki heyetin yaný sýra BM Mülteciler Yüksek Komiserliði ve Uluslararasý Kýzýlhaç temsilcileri de bulunuyor. Görüþmelerde, Ürdün, Lübnan ve Irak'tan gözlemciler de yer almýþtý.