Ýsrail'de tartýþmalý yargý düzenlemesinde gözler Yüksek Mahkeme'ye çevrildi

Netanyahu koalisyonu, kamuoyundaki hararetli tartýþmalara, güvenlik otoritelerinden gelen uyarýlara ve toplumsal tepkiye raðmen yargý düzenlemesindeki temel yasalardan birini 24 Temmuz'da Meclisten geçirdi. Koalisyondaki 64 milletvekili yasa lehinde oy kullanýrken, muhalefetteki milletvekillerinin tamamý oturumu boykot etti.

"Akla yatkýnlýk" adýyla anýlan yasa, Yüksek Mahkeme'nin hükümetin aldýðý kararlarý "kamu çýkarýna hizmet etmediði, akla yatkýn olmadýðý veya çýkar çatýþmasý doðurduðu" gerekçeleriyle bozma yetkisini elinden alýyor.

Sivil toplum kuruluþlarý, siyasi partiler, bazý milletvekilleri, emekli komutanlar tarafýndan Yüksek Mahkeme'ye yasanýn iptali için baþvurular yapýldý.

Yüksek Mahkeme, yasayý 12 Eylül'de görüþeceðini ve bu süreçte yasa hakkýnda tedbir uygulamayacaðýný duyurdu. Böylece yasa yürürlüðe girmiþ oldu.

- YÜKSEK MAHKEME, YARGI DÜZENLEMESÝNE ÝLÝÞKÝN BÝR YASAYI GÖRÜÞMEYE BAÞLADI

Ýsrail Yüksek Mahkemesi, hükümetin yargý düzenlemesi kapsamýnda Mecliste mart ayýnda onaylanan "Baþbakanýn görevden alýnmasý yetkisini Baþsavcý ve Yüksek Mahkeme'den alarak Meclis ve hükümete devreden" yasanýn iptali baþvurusunu 3 Aðustos'ta görüþmeye baþladý.

Yüksek Mahkeme'ye yapýlan baþvurularda, Baþbakan Netanyahu'nun 2020'de yolsuzluk yargýlamalarý devam ederken baþbakan olarak görevde kalabilmek için Yüksek Mahkeme ile yaptýðý "yolsuzluk davalarýný etkileyecek þekilde yasamaya müdahale etmemesi, yargý veya kolluk kuvvetlerinde görev deðiþiklikleri yapmamasýný" öngören anlaþmayý ihlal ettiði vurgulandý.

Yargýç Uzi Vogelman, 3 Aðustos'ta yapýlan oturumda, Yüksek Mahkeme'nin Temel Kanunlar'da yapýlan deðiþikliði iptal etme yetkisinin bulunduðunu söyledi.

- ÝSRAÝL'DE YÜKSEK MAHKEME'NÝN ÇALIÞMA PRENSÝBÝ

Ýsrail'de henüz geçerli bir anayasa bulunmuyor. Ülkede gelecekteki anayasanýn taslaðý olarak kabul edilen "13 Temel Kanun" bulunuyor. Yüksek Mahkeme, hükümetin aldýðý kararlarý ya da Meclisin çýkardýðý kanunlarý "Temel Kanunlara" aykýrý olduðuna hükmederek iptal edebiliyor.

Ancak Yüksek Mahkeme, bugüne kadar Temel Kanunlar'a iliþkin yapýlan yasal deðiþiklikler hakkýnda bir hüküm vermedi. Hükümet, Meclisten geçen yeni yasalarýn Temel Kanunlar'da deðiþiklikler olduðunu ve Yüksek Mahkeme'nin bunu bozma yetkisinin bulunmadýðýný iddia ediyor.

Karþýtlarýysa Meclisten geçen yasanýn yoðun toplumsal muhalefete raðmen yeterince tartýþýlmadan Mecliste az bir çoðunlukla kabul edildiðini ve ülkede bir sistem deðiþikliðine yol açan bu yasanýn iptal edilmesi gerektiðini savunuyor.

- YÜKSEK MAHKEME'NÝN KARARI KARÞISINDA HÜKÜMETÝN ALACAÐI TUTUM TARTIÞILIYOR

Baþbakan Netanyahu, hükümetin yargý düzenlemesi kapsamýnda Meclisten geçirdiði kanunlarý Yüksek Mahkeme'nin iptal etmesi durumunda nasýl hareket edeceklerine iliþkin net bir açýklama yapmaktan kaçýnýyor.

Netanyahu, ABD medyasýna verdiði röportajlarda, Yüksek Mahkeme'nin Meclisin geçirdiði kanunu iptal etmesi durumunda alacaklarý tutuma iliþkin, "Ýsrail'de hükümetler her zaman mahkemelerin verdiði kararlara saygý duymuþtur." ifadesini kullandý.

Yüksek Mahkeme'nin bugüne kadar ülkede anayasa taslaðý niteliðindeki "Temel Kanunlar'a iliþkin bir deðiþikliði bozmadýðýna" iþaret eden Netanyahu, "Yüksek Mahkeme her zaman kendisini bir anayasa olarak gördüðü Temel Kanunlar ile yükümlü kabul etmiþtir. Biz bu iki prensibin korunmasý gerektiðine inanýyoruz." görüþünü paylaþtý.

Ýsrail'de koalisyon hükümetindeki bazý bakan ve vekiller ise Yüksek Mahkeme'nin Meclisin çýkardýðý kanunlarý iptal etmesi halinde "seçmen iradesini hiçe sayacaðýný" öne sürüyor.

- "YÜKSEK MAHKEME BÝR AÇMAZLA KARÞI KARÞIYA KALACAK"

AA muhabirine konuþan Ýsrailli hukukçu Aidel Seimann, Ýsrail'in halihazýrda bir krizde olduðunu ve Yüksek Mahkeme'nin konuya iliþkin kararýnýn beklendiðini söyledi.

Ýsrail Meclisinden geçen yasanýn yürürlüðe girmesi halinde bir anayasa deðiþikliði gerçekleþeceðine dikkati çeken Seidemann, Ýsrail demokrasisinin doðasýnýn deðiþeceðini belirtti.

Seidemann, Ýsrail Yüksek Mahkemesi'nin yargý düzenlemesi kapsamýnda Meclisten geçen yasalarý görüþürken "bir açmazla karþý karþýya kalacaðýný" ifade etti.

Yüksek Mahkeme'nin Meclisin kabul ettiði kanunlarý iptal edip etmeyeceðine iliþkin kesin yanýt bulunmadýðýný dile getiren Seidemann, Yüksek Mahkeme'de 30 kadar davada taraflarý temsil ettiðini ve müvekkillerine her zaman sonucun ne çýkacaðýný bilmediðini söylediðini aktardý.

Seidemann, Ýsrail Yüksek Mahkemesi'nin "geçmiþte hükümetin bazý kararlarýna müdahale etmekten kaçýnmasýnýn bugünkü duruma yol açtýðýný" belirterek, "Ýsrail'de anayasal kriz çýkýp çýkmayacaðý en önemli mesele. Ülke bir krizde ancak daha büyüðü kapýda. Yüksek Mahkeme, Meclisin onayladýðý kanunu iptal ederse, hükümetin buna nasýl tepki vereceði önemli." diye konuþtu.

Netanyahu'nun 2020'de Yüksek Mahkeme ile yaptýðý yargýya müdahale etmeyeceði yönündeki anlaþmayý ihlal ettiðini söyleyen Seidemann, Meclisin kabul ettiði yasanýn "yargýnýn baðýmsýzlýðýný ortadan kaldýrdýðýný ve Ýsrail demokrasisi için tehdit oluþturduðunu" kaydetti.

Seidemann, Yüksek Mahkeme'nin yürütmenin kararlarýna genellikle müdahale etmediðini, ettiði zaman da bunun iyi niyetli olduðunu dile getirdi.

Söz konusu yasayla Yüksek Mahkeme'nin "hükümet hata yapsa veya kötü niyetli davransa da bunu engelleme yetkisine sahip olmayacaðýný" kaydeden Seidemann, Meclisin geçirdiði "akla yatkýnlýk" yasasýný "anayasa ve rejim deðiþikliði" þeklinde tanýmladý.

Seidemann, Meclisin anayasal deðiþiklik yapma yetkisinin bulunmadýðýnýn altýný çizerek, Ýsrail Meclisinin geçirdiði yasayla "hükümetin eskiden terör suçlarýndan hüküm giymiþ birini emniyet müdürü olarak atayabileceði, bürokraside istediði kiþiyi görevden alabileceði" deðerlendirmesinde bulundu.

- TARTIÞMALI YARGI DÜZENLEMESÝ

Ýsrail Adalet Bakaný Yariv Levin'in, 5 Ocak'ta duyurduðu "yargý reformu" Yüksek Mahkemenin yetkilerini sýnýrlandýrma ve iktidarýn yargý atamalarýnda söz sahibi olmasý gibi deðiþiklikler içeriyor.

Baþbakan Netanyahu, 27 Mart'ta, ülke çapýnda giderek artan kitlesel protestolara ve grevlere neden olan yargý düzenlemesini ertelediðini açýklamýþ ancak 2023-2024 bütçesinin mayýs sonunda Meclis'ten geçmesinin ardýndan yargý düzenlemesini tekrar gündeme getireceklerini duyurmuþtu.

Hükümet, muhalefetle müzakerelerin týkanmasýnýn ardýndan yargý düzenlemesi için yeniden düðmeye basmýþtý.

Netanyahu hükümeti, Yüksek Mahkemenin hükümet üzerindeki denetimini kaldýracak yasa tasarýsýný ülke çapýnda kitlesel protestolar ve yoðun kamuoyu tartýþmalarýna raðmen 24 Temmuz'da Mecliste muhalefetin boykot ettiði oturumda kabul etmiþti.

Hükümetin "yargý reformuna" karþý çýkan, aralarýnda savaþ pilotlarý, denizaltý subaylarý ve diðer elit birliklerin yer aldýðý binlerce Ýsrailli, gönüllü yedek askerlik görevini býrakma kararý almýþtý.

Ýsrail'de siyaset, ordu, güvenlik, ekonomi ve yargýda üst düzey görevlerde bulunmuþ isimler, hükûmetin yargý düzenlemesine karþý olduklarýný açýklamýþtý.

Netanyahu hükümetinin yargý düzenlemesi karþýtý protesto hareketi, yaklaþýk 7 aydýr gösterilerine devam ediyor.