Ýsrail'e silah gönderen ülkelere kötü haber! Soykýrým suçundan sorumlu tutulabilirler

Ýsrail'e silah ve diðer askeri teçhizat desteði saðlayan baþta ABD ve Almanya olmak üzere çoðunluðu batýlý üçüncü devletler, uluslararasý hukuk bakýmýndan, Ýsrail'in Gazze'de iþlediði suçlardan sorumlu tutulabilir.

"Batý'nýn Ýsrail'e silah desteði" baþlýklý dosya haberin dördüncü bölümünde AA muhabiri; devletlerin uluslararasý hukukun açýkça ihlal edildiði bölgelere silah sevkiyatýndan kaçýnýlmasýna iliþkin uluslararasý hukuk bakýmýndan yükümlülüklerini, uluslararasý sözleþmeler ve mahkeme kararlarý üzerinden derledi.

Ýsrail'e silah veren Hollanda, Ýngiltere, ABD, Kanada Danimarka ve Almanya'da hükümetler, Gazze'deki suçlar sebebiyle kendi yerel mahkemelerinde açýlan davalarla karþý karþýya bulunurken, Ýsrail'e saðladýðý maddi destek sebebiyle Nikaragua'nýn, Uluslararasý Adalet Divaný (UAD) nezdinde Almanya'ya karþý açtýðý dava ile üçüncü ülkelerin de silah destekleri sebebiyle Ýsrail'in iþlediði suçlardan sorumlu tutulabileceðini gösteriyor.

Yerel mahkemelerdeki davalar ve UAD kararlarý; Kanada, Ýspanya ve Hollanda gibi ülkelerin Ýsrail'e silah ihracatýna iliþkin politikalarýnda deðiþikliðe neden olurken; ABD, Almanya ve Ýngiltere'nin, UAD kararlarýna raðmen Ýsrail'e silah desteðinde ciddi deðiþikliklere gitmediði görülüyor.

ÜÇÜNCÜ DEVLETLERE ÝÞTÝRAKTEN DAVA AÇILABÝLÝYOR

UAD, Bosna Hersek'teki Srebrenitsa Soykýrýmý'na iliþkin 26 Þubat 2007'de verdiði kararda, "soykýrým iþlenmesi için iþbirliði yapmak" ve "soykýrýma iþtirak etmek" suçlarýnýn kiþilerin cezai sorumluluðunun yaný sýra devletlerin uluslararasý sorumluluðunu kapsadýðýný belirtiyor.

Ýsrail'in Gazze'deki soykýrým suçu ve Filistin topraklarýndaki diðer ihlallerine iþtiraki sebebiyle Nikaragua'nýn Almanya'ya karþý UAD'de açtýðý dava ile artýk doðrudan soykýrým suçunu iþleyen devletin yaný sýra bu suçun iþlenmesine katký saðlayan, iþtirak eden ve hatta soykýrýmýn önlenmesi yükümlülüðüne aykýrý hareket eden devletlerin sorumluluðu uluslararasý mahkemelere taþýnabiliyor.

Ýsrail'in sürdürdüðü soykýrýma raðmen bu suçu iþlemesini kolaylaþtýran askeri yardýmlarýn devam etmesi, soykýrýmýn önlenmesi için gerekli özen ve yükümlülüðün yerine getirilmemesi, silah gönderen devletlerin, "soykýrýma yardým eden devlet" olarak anýlmasý için gerekli þartlarýn oluþtuðunu gösteriyor.

UAD KARARI GEREÐÝ, SÝLAH SEVKÝYATININ SONLANDIRILMASI GEREKÝYOR

UAD, 2007 tarihli Bosna Soykýrýmý'na iliþkin kararýnda, soykýrýmýn gerçekleþebileceðine dair "ciddi bir tehlikeden" haberdar olunmasý durumunda, devletlerin bu soykýrýmý önleme yükümlülüðünün devreye girdiðini belirtiyor.

UAD'nin, 26 Ocak 2024 ve 28 Mart 2024'teki Gazze'deki soykýrýma iliþkin tedbir kararlarýnda, Ýsrail'den, Soykýrým Suçunun Önlenmesi ve Cezalandýrýlmasý Sözleþmesi'nin (Soykýrým Sözleþmesi) 2. maddesi kapsamýndaki yükümlülüklerini yerine getirmesi için mümkün olan tüm tedbirleri derhal almasýna hükmetmesi ve son olarak soykýrým riski oluþturduðu gerekçesiyle Refah'taki askeri saldýrýlarýný ve tüm eylemlerini derhal durdurmasý yönünde 24 Mayýs 2024'teki müteakip emri üçüncü ülkeler açýsýndan önem teþkil ediyor.

SOYKIRIMA DESTEK OLMAMA YÜKÜMLÜLÜÐÜ

Divan, Srebrenitsa Soykýrýmý kararýnda, Soykýrým Sözleþmesi'ne taraf olan devletlere, "soykýrým fiillerinin iþleneceðine dair ciddi tehlikenin farkýnda olduðu veya olmasýnýn beklendiði" durumlarda da silah gönderme de dahil olmak üzere söz konusu soykýrýma "destek olmama" görevi yüklüyor.

UAD'nin 26 Ocak'taki kararýnda Gazze'de açýkça soykýrým riski bulunduðunu belirtmesi, üçüncü devletler için muhtemel soykýrým riskinin "bilinmediði veya farkýnda olunmadýðý" þeklindeki gerekçeleri ortadan kaldýrýyor.

SOYKIRIMI ÖNLEME YÜKÜMLÜLÜÐÜ

Divan'ýn 26 Ocak'ta Gazze'de "muhtemel bir soykýrým riski" bulunduðuna hükmetmesi, üçüncü devletler açýsýndan, destek vermemenin yaný sýra söz konusu soykýrýmý "önleme yükümlülüðü" de doðuruyor.

Devletlerin Ýsrail'e silah sevkiyatýný sürdürmesi UAD kararlarýnda hükmedilen "soykýrýma destek olmama" yükümlülüðünü ihlal etmeleri anlamýna geliyor.

Bunun yanýnda, UAD'nin Gazze'deki soykýrýma iliþkin kararý olmasaydý dahi, üçüncü devletlerin, silah alan devletlerin söz konusu silahlarý ne þekilde kullanacaðýna iliþkin tüm bilgi edinme yollarýný kullanmasý ve bunun ýþýðýnda silah gönderme kararýný deðerlendirmesi noktasýnda gerekli özeni gösterme yükümlülüðü gereði yine de Ýsrail'e silah sevkiyatýný durdurmasý gerekiyor.

ÝSRAÝL'E SÝLAH GÖNDERÝLMESÝ SÝLAH TÝCARETÝ ANLAÞMASI'NA AYKIRI

Uluslararasý silah ticaretinin yasal çerçevesini düzenleyen 2013 tarihli Birleþmiþ Milletler Silah Ticareti Antlaþmasý'nýn (ATT) 6(3) Maddesi silahlarýn soykýrým, insanlýða karþý suçlar veya savaþ suçlarýnýn iþlenmesinde kullanýlacaðýna dair bilgi sahibi olmasý halinde söz konusu ülkeye silah sevkiyatýný yasaklýyor.

Gazze'deki soykýrým ve diðer ihlallere iliþkin UAD kararlarý ve Uluslararasý Ceza Mahkemesindeki soruþturma dikkate alýndýðýnda, silah gönderen ülkelerin, Ýsrail'in bu silahlarý soykýrým, insanlýða karþý suçlar veya savaþ suçlarýnda kullanacaðýna iliþkin bilgi sahibi "olduðu veya olmasý gerektiðini" gösteriyor.

Dünyada 130 ülkenin imzalayýp, 114 ülkenin onaylayýp tarafý olduðu ATT'nin 7 maddesi ise silah sevkiyatýnýn onaylanmasýndan evvel, söz konusu sevkiyat kapsamýndaki teçhizatýn uluslararasý insancýl hukuk ihlalinin gerçekleþtirilmesi veya kolaylaþtýrýlmasý için kullanýlýp kullanýlamayacaðýna dair gönderen ülkelerin deðerlendirme yapmasýný emrediyor.

SEVKÝYATIN SONLANMASI ÝÇÝN ÝSRAÝL'ÝN ÝHLALLERÝNÝN KESÝN ÝSPATI GEREKMÝYOR

ATT'nin 6 maddesinde, silah sevkiyatýný yasaklayan durumun oluþmasý için belirtilen suçlarýn iþlendiðine iliþkin kesin ispat aranmazken, bu suçlarýn iþlenebileceðine dair gönderen ülkelerin bilgi sahibi "olmasý" ya da "olmasýnýn beklenmesi" yeterli görülüyor.

ATT'nin 6 ve 7. maddeleri soykýrým veya diðer suçlarýn kesin þekilde iþlenip iþlenmediðine bakýlmaksýzýn, sadece iþlenebileceðine iliþkin bilgi sahibi olunmasý durumunda devletlere silah sevkiyatýný durdurma yükümlülüðü getiriyor.

Bu bakýmdan Ýsrail'e silah gönderen ülkelerin, "Ýsrail'in ihlallerinin mahkemelerce kesinleþmediði", "ihlallerin silahlarýn haricindeki sebeplerle gerçekleþtiði" ya da "silahlarýn ihlallere doðrudan katký saðlamadýðý" þeklindeki savunmalarýnýn kabul edilmesi beklenmiyor.

DEVLET SORUMLULUÐUNA ÝLÝÞKÝN GENEL KURALLAR

ATT'nin yaný sýra devletlerin uluslararasý sorumluluðuna iliþkin teamül kurallarý ve genel prensipler bulunuyor.

Bu teamül kurallarý ve genel prensipler, özellikle ATT'ye taraf olmayan ülkeler açýsýndan da baðlayýcý olurken; silah gönderen devletlerin, silahlarý kullanan devletlerin suçlarýndan sorumlu tutulmasýna iliþkin ATT'ye göre daha yüksek bir eþik ortaya koymasýyla öne çýkýyor.

Devlet sorumluluðu kurallarý açýsýndan, Ýsrail'in iþlediði suçlar ile üçüncü ülkelerin Ýsrail'e silah göndermesi ya da gönderilmesine aracýlýk etmesi arasýnda "açýk baðlantý" bulunmasý, silahlarýn Ýsrail'in ihlallerine "önemli ölçüde" katký saðlamasý ve ihlaller ile silah desteði arasýnda "nedensellik baðý" kurulmasý gerektiðini öngörüyor.

ATT'ye nazaran devlet sorumluluðu kurallarý, "silah desteði" ile "Ýsrail'in ihlalleri" arasýnda sýký nedensellik baðý ararken, bu durumun Alman avukatlar tarafýndan Nikaragua'nýn UAD'de açtýðý davada Almanya'nýn sorumluluktan kurtulmasý için kullanýlmasý dikkati çekiyor.

Ýsrail'e silah gönderilmesi, devlet sorumluluðunun yaný sýra Uluslararasý Ceza Mahkemesi Roma Statüsü Madde 25(3)(c) uyarýnca savaþ suçlarý ve insanlýða karþý suçlarýn iþlenmesine yardým ve yataklýk etmekten dolayý bireysel cezai sorumluluða yol açabiliyor.

NÝKARAGUA, ALMANYA'NIN ÝSRAÝL'E VERDÝÐÝ ASKERÝ DESTEÐÝ DURDURMASI ÝÇÝN UAD'DE DAVA AÇTI

Nikaragua, 1 Mart 2024'te, Ýsrail'e verdiði askeri, siyasi ve maddi desteði durdurmasý için Almanya aleyhine UAD'de dava açmýþtý.

Nikaragua, Berlin yönetimini Gazze'de soykýrým riskini bilmesine raðmen Ýsrail'e silah saðlamayý sürdürmekle suçlamýþtý.

Ýsrail'in güvenliðini varlýk sebebi olarak gören Almanya'nýn uluslararasý hukuka uyma ve soykýrýma destek olmama yükümlülüðü bulunduðunu kaydeden Nikaragua, buna karþýn, Almanya'nýn Ýsrail'e silah göndererek Gazze'deki soykýrýmý kolaylaþtýrdýðý suçlamasýnda bulunmuþtu.

Divan, her ne kadar Nikaragua'nýn Almanya aleyhine istediði tedbirlere hükmetme yetkisini kullanmasýný gerektirecek bir durum olmadýðýný aktarsa da, kararda "Mahkeme, tüm devletlere silahlý çatýþmanýn taraflarýna silah transferiyle ilgili uluslararasý yükümlülüklerini hatýrlatmanýn özellikle önemli olduðunu düþünmektedir. Tüm bu yükümlülükler, söz konusu sözleþmelere taraf bir devlet olarak, Ýsrail'e silah tedarik eden Almanya'ya aittir." ifadelerini kullanmýþtý.

Divan, uluslararasý hukuku ihlal eden devletlere silah gönderen üçüncü ülkelerin de söz konusu ihlaller sebebiyle uluslararasý sorumluluðu doðabileceði uyarýsýnda bulunarak, Ýsrail'e silah gönderen devletlere uluslararasý hukuktaki sorumluluklarýný hatýrlatmýþtý.