Suikast mi kaza mý? Ýþte 3 soruda Ýran Cumhurbaþkaný Reisi'nin ölümü ve yankýlarý

Milli Ýstihbarat Akademisi Dr. Öðretim Üyesi Hakký Uygur, Ýran Cumhurbaþkaný Ýbrahim Reisi ve Dýþiþleri Bakaný Hüseyin Emir Abdullahiyan'ýn helikopter kazasýný ve olasý senaryolarý 3 soruda AA Analiz için kaleme aldý.

• OLAYIN ARKA PLANI NEDÝR?

19 Mayýs'ta Türkiye saatiyle öðleden sonra 4 civarlarýnda Ýran haber ajanslarý Cumhurbaþkaný Ýbrahim Reisi'yi taþýyan helikopterin kaza yaptýðý haberini geçti. Reisi Azerbaycan sýnýrýnda Aras nehri üzerinde iki ülke tarafýndan ortaklaþa inþa edilen Kýz Kalesi Barajýnýn açýlýþýný Azerbaycan Cumhurbaþkaný Ýlham Aliyev ile yapmak amacýyla bölgeye gelmiþti ve Hudaferin bölgesinden Tebriz'e geçerken helikopter ile yolculuk etmeyi tercih etmiþti. Reisi ve Dýþiþleri Bakaný Emir Abdullahiyan'ýn da aralarýnda yer aldýðý beraberindeki heyet 3 helikopterle hareket ederken bir süre sonra Ýranlý yetkililer Cumhurbaþkaný ve Dýþiþleri Bakanýnýn bulunduðu helikopterin sert iniþ yaptýðýný açýkladý.

Ýlk haberler Reisi ile uçakta bulunanlara eriþildiði ve herhangi bir can kaybýnýn olmadýðý yönünde olsa da ilerleyen dakikalarda bu tür haberlerin doðru olmadýðý ortaya çýktý. Reisi'nin yaný sýra Dýþiþleri Bakaný Hüseyin Emir Abdullahiyan, Doðu Azerbaycan Valisi ve Tebriz Cuma imamý helikopterde bulunan diðer isimlerdi. Cumhurbaþkanýný taþýyan helikopterin Tebriz sýnýrlarý içerisinde kalan Ozi köyü yakýnlarýndaki ormanlýk alana düþtüðü belirtildi. Ýçiþleri Bakaný Vahidi, yaptýðý açýklamada kötü hava þartlarý nedeniyle havadan arama kurtarma operasyonu yapýlamadýðýný ancak devletin tüm imkanlarýyla arama tarama faaliyetlerini sürdürdüðünü açýkladý. Ayetullah Ali Hameney de halktan dua etmesini isteyerek ülkenin iþlerinin aksamayacaðýný belirtti. Bu durum muhtemelen en kötü senaryonun gerçekleþeceðinin iþareti olarak algýlandý. Bölgeye sevk edilen onlarca kurtarma timi hava durumu ve arazinin daðlýk olmasý nedeniyle kaza yerine ulaþmakta zorlandý. Dahasý bazý arama ekiplerinin de kötü þartlar nedeniyle kaybolduklarý bildirildi. Ýran'ýn Türkiye'den talep ettiði Akýncý ÝHA'nýn da aramalara katýlmasýyla sonunda pazartesi sabahýnda enkaza ulaþýldý ve helikopterdekilerden kurtulan kimsenin olmadýðý anlaþýldý. Geliþmeleri takiben hükümet yetkililer toplanarak kriz masasý oluþturuldu. Ayný þekilde bazý haber ajanslarý Ýran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi'nin Devrim Rehberi Hameney'in ofisinde toplandýðý bildirdi.

• SUÝKAST VEYA KAZA ÝDDÝALARI NASIL OKUNMALI?

Elde herhangi bir veri, açýklama ya da üstlenme olmasa da Ýran'da gerçekleþen bu olay akýllara son dönemde iyice yükselen Ýsrail-Ýran gerilimini getirdi. Ýran'ýn 13 Nisan gecesi Ýsrail'e düzenlediði askeri angajman kurallarýný belirgin derecede yükselten hava saldýrýsýnýn ABD'nin de baskýsýyla Ýsrail tarafýndan benzer bir yükseltme ile yanýtlanmadýðý görülmüþtü. Bu olay eðer Ýsrail baðlantýlý bir sabotajsa inkarý çok kolay olacak, yalnýzca iki taraf bu olayýn arka planýndan haberdar olacak ve belki de artan gerilim bir süreliðine düþürülebilecektir.

Diðer bir senaryo da komplo teorisine yakýn olsa da ülke içi bazý siyasi gruplarýn iþin içinde yer almasýdýr. Oldukça eski bir helikopterle bozuk hava þartlarýnda daðlýk bir bölgede uçuþ kararý alýnmasý bu tür söylentileri güçlendirici etki yapýyor. Yine de Hudaferin bölgesinin sembolik önemi, Ýranlý üst düzey siyasal iletiþimci Seyyid Muhammed Merendi'nin olay sonrasý Filistin direniþi temalý bir paylaþým yapmasý da olayýn dýþ boyutlu olma ihtimalinin yabana atýlamayacaðýný düþündürüyor. Bununla birlikte iç politikada Ýbrahim Reisi'nin tamamen sahneden çýkmasýyla devrim lideri Ali Hameney'in oðlu Mücteba Hameney'in babasýnýn yerine geçme þansý oldukça yükseldi. Bu doðrultuda kendisinin önemli bir müttefiki olan mevcut Meclis Baþkaný Muhammed Bakýr Galibaf'ýn 50 gün içinde yapýlacak seçimde Cumhurbaþkaný olma þansý artmýþ oldu. Yönetimin tek tipleþmesiyle Hamaney sonrasý geçiþ senaryolarý daha bir suhulet içinde gerçekleþmiþ olur.

• BÖLGEYÝ NASIL ETKÝLER?

Eðer sýradan bir kazaysa bölgeye özel bir etkisi olmaz. Ýran Anayasasýnýn 131. Maddesine göre Cumhurbaþkaný vefatý, azli, hastalýk veya herhangi bir sebepten ötürü 2 ay süreyle görevinin baþýna dönememesi durumunda Cumhurbaþkaný Birinci Yardýmcýsý Devrim Rehberi'nin onayla Cumhurbaþkanlýðý yetkisine haiz olur. Cumhurbaþkaný (C. Birinci Yardýmcýsý), Meclis Baþkaný ve Yargý Erki Baþkanýndan oluþan 3 kiþilik þura, 50 gün içerisinde yeni Cumhurbaþkanýný seçmek üzere ülkeyi erken seçime götürmekle mükelleftir. Bu þekilde yeni Cumhurbaþkaný seçilir. Ýran'ýn bilinen iç ve dýþ politikalarý devam eder ki zaten Ýran'da temel siyasetlerin belirlenmesi anayasa tarafýndan Cumhurbaþkanýnýn deðil, Devrim Liderinin uhdesine verilmiþtir. Eðer ortada bir sabotaj varsa bile bu durum büyük ihtimalle açýklanmayacaðýndan yine bölgesel geliþmeleri çok fazla etkilemeyebilir. Ancak 7 Ekim sonrasý zaten son derece gergin ve kýrýlgan olan bölgesel dengeler içinde Ýran da Ýsrail'e aðýrlaþtýrýlmýþ bir cevap vermeye kalkarsa ülke içinde ya da üçüncü bir ülkede Ýsrail hedeflerine karþý çok farklý bir eylem görebiliriz. Ancak burada da temel husus bu eylemin de inkar edilebilir mahiyette olmasý gerektiðidir. Yine de en azýndan þu an için sabotaj ihtimaline dair henüz herhangi bir belirti veya iþaret olmadýðýnýn altýnýn çizilmesi gerekiyor.