Taliban'ýn geçici hükümet yapýsý çatýrdýyor: Yaptýrým listeleri tartýþýlýyor

Taliban Sözcüsü Zabihullah Mücahid'in, Kabil'de düzenlediði basýn toplantýsýnda açýkladýðý "geçici hükümet"te 30 Peþtun, 2 Tacik ve 1 Özbek "bakan vekili" yer aldý.

Afganistan'da Peþtunlar ülke nüfusunun yarýsýný oluþturuyor ve daha çok güney vilayetlerinde yaþýyor.

En kalabalýk ikinci etnik grup ise Tacikler. Pencþir gibi baþkent Kabil'in kuzeyindeki vilayetlerde ve Tacikistan sýnýrýndaki yerleþim yerlerinde aðýrlýkta olan Tacikler, nüfusun yüzde 25 ila 30'unu oluþturuyor.

Taciklerden sonra en kalabalýk etnik yapý Hazaralar. Ülke nüfusunun yaklaþýk yüzde 10'unu oluþturan bu topluluktan sonra Özbek, Türkmen ve Beluçlar etnik kompozisyonun en önemli bileþenleri.

Ülkenin etnik dengelerinin Taliban hükümetine yansýmamýþ olmasý ve Taliban mensuplarý dýþýnda isimlere yer verilmemesi, uluslararasý kamuoyunda en fazla dikkat çeken husus oldu.

"Baþbakan Yardýmcýsý Vekili" Molla Abdulselam Hanefi Özbek, "Sýnýr ve Kabile Bakanlýðý Vekili" Molla Nurullah Nuri ile "Genelkurmay Baþkaný" Kari Fasihuddin Tacik kökenli olsalar da yine Taliban hareketinin önde gelen mensuplarý arasýnda yer alýyorlar.

Kapsayýcý bir temsilin daha sonra saðlanýp saðlanamayacaðý, Taliban'ýn ilan ettiði geçici yapýnýn ne þekilde daimi karakter kazanacaðý bilinmiyor.

Diðer taraftan, Taliban hükümetinde yer alan isimlerin birçoðu halen BM Güvenlik Konseyi'nin yaptýrýmlar listesinde bulunuyor.

Taliban'ýn ABD ile yaptýðý anlaþmanýn ilerleyen evrelerinde grubun üst düzey isimlerinin BM listesinden çýkartýlmasý öngörülmüþ ancak süreç ilerlememiþti.

Hükümette kadýnlara yer verilmesi için dýþ dünyadan gelen baskýlara karþýn daha önce de duruþunu belli eden Taliban yönetimi, beklendiði üzere herhangi bir kadýna görev vermedi. Bu husus dünya medyasýnda en fazla iþlenen konulardan biri oldu.

ABD Dýþiþleri, tümü Taliban'dan meydana gelen "hükümet"te hiçbir kadýn bulunmamasýný not ettiklerini bildirirken, Almanya Dýþiþleri Bakaný Heiko Maas da "hükümet"in kapsayýcý olmadýðýna vurgu yaparak geliþmenin iyimserlik oluþturmadýðýný ifade etti.

"HÜKÜMET" BAÞKANLIÐI ÝÇÝN MOLLA BÝRADER YERÝNE MOLLA HASAN

Son aylarda tüm diplomatik süreçlerde ve müzakerelerde Molla Abdulgani Birader'in ön plana çýkmasý, "baþbakanlýk" görevinin kendisine verileceði beklentisine yol açmýþtý.

Ancak Taliban haftalar süren iç müzakerelerin ardýndan Molla Muhammed Hasan'da karar kýldý.

Hasan, Taliban'ýn en üst karar alma organý olan Liderlik Konseyi'ne uzun süre baþkanlýk etti. Taliban'ýn kurucularýndan olan Hasan, 1996 ve 2001 arasýndaki Taliban yönetiminin ilk dýþiþleri bakaný ve daha sonra baþbakan yardýmcýlýðý görevini yürüttü.

Hasan'ýn Taliban'ýn kurucusu Molla Ömer'e yakýn olduðu biliniyor. Taliban'ýn kalesi Kandahar'dan olan Hasan, grup içinde yüksek saygý görüyor.

1996-2001 yýllarý arasýndaki Taliban hükümetindeki rolü nedeniyle Hasan, BM yaptýrýmý altýnda bulunuyor.

ABDULGANÝ BÝRADER

Birader, ABD ve diðer ülkelerle yürüttüðü diplomatik iliþkiler nedeniyle öne çýkmýþtý. Bu nedenle kurulacak hükümete Birader'in öncülük etmesi bekleniyordu. Ancak Birader, Hasan'ýn yardýmcýlýðýna getirildi.

Birader, eski hükümet döneminde savunma bakaný yardýmcýlýðý görevini yürütüyordu.

ABD iþgaliyle Taliban hükümetinin düþmesinden sonra grubun baþlattýðý saldýrýlarda Birader, önemli bir figür oldu.

Pakistan'ýn güneyindeki Karaçi kentinde 2010'da güvenlik güçlerince yakalanan Birader, ABD ile sürdürülen barýþ görüþmelerine katkýsý olacaðý düþüncesiyle eski ABD Baþkaný Donald Trump'ýn talebiyle 2018'de serbest býrakýldý.

ABD ile Taliban arasýnda imzalanan barýþ anlaþmasýna Taliban adýna Molla Birader imza atarken, müzakerelerde birçok devlet adamýyla üst düzey görüþmeler gerçekleþtirdi.

Ocak 2019'dan bu yana Taliban'ýn Doha'daki siyasi ofisinin baþkanlýðýný yürüten Birader, ABD-Taliban barýþ anlaþmasý kapsamýnda 3 Mart 2020'de Trump ile telefonda görüþerek, bir ABD baþkanýyla görüþen ilk Taliban yöneticisi oldu.

Birader, Kabil'in Taliban'ýn kontrolüne girmesinden kýsa süre sonra diðer üst düzey grup üyeleriyle kameralar karþýsýna geçmiþ, Afganistan'ý yönetirken izleyecekleri politikalara dair ilk basýn açýklamasýný yapmýþtý.

MOLLA ABDUSSELAM HANEFÝ

Geçici hükümette "baþbakan vekili" olan Molla Muhammed Hasan'ýn yardýmcýlýðýna getirilen Abdul Selam Hanefi, kabinede tek Özbek kökenli Taliban yöneticisi.

Grubun Katar'daki siyasi ofisinin sürdürdüðü müzakere ekibinde yer alan Hanefi, Kabil kontrol altýna alýndýktan sonra basýn açýklamasý yapýlmasý amacýyla kameralar karþýsýna geçmiþti.

Fakir bir aileden gelen ve küçük yaþta yetim kalan Hanefi, Taliban'ýn insan kaynaðýný oluþturan Pakistan medreselerinde yetiþti. ABD iþgali öncesi Taliban iktidarýnda Eðitim Bakaný yardýmcýlýðý görevini yürüttü.

SÝRACEDDÝN HAKANÝ

Taliban'ýn önemli kanatlarýndan olan Hakkani Grubu'nun lideri Siraceddin Hakkani "içiþleri bakaný vekili" oldu.

Pakistan-Afganistan sýnýrý boyunca Taliban'ýn ekonomik ve askeri varlýklarýný yöneten Hakkani Grubu, ülkedeki birçok bombalý eylemden sorumlu tutuluyor.

2008'de Kabil'in lüks otellerinden birine yapýlan baskýn ve dönemin Afganistan Cumhurbaþkaný Hamid Karzai'ye yönelik suikast giriþimiyle Hindistan'ýn Kabil elçiliðine yapýlan bombalý saldýrýlar, bu suçlamalardan bazýlarý arasýnda gösteriliyor.

ABD Federal Soruþturma Bürosu (FBI), daha önce Hakkani'nin tutuklanmasýný saðlayacak bilgiyi verene 5 milyon dolara kadar ödül vereceðini duyurmuþtu. Hakkani, FBI tarafýndan "küresel terörist" olarak tanýmlanmýþtý.

Öte yandan, Siraceddin Hakkani'nin amcasý Halil El-Rahman Hakkani de "Mülteciler Bakanlýðý vekilliðine" getirildi. Hakkani ailesinden 2 kiþi daha kabinede yer buldu.

MOLLA MUHAMMED YAKUB MÜCAHÝD

Taliban'ýn kurucusu Ömer'in oðlu Muhammed Yakub Mücahid, "savunma bakaný vekilliðine" getirildi. Yakup, grubun Afganistan'daki askeri operasyonlarýný yönetiyordu.

Önceki Taliban lideri Molla Mensur'un ölümünün ardýndan Taliban liderliðinin Yakub'a teklif edildiði ancak bunu yaþýnýn genç olmasý ve askeri deneyiminin eksik olmasýndan dolayý reddettiði ifade ediliyor.

31 yaþýndaki Molla Muhammed Yakup'un, babasýnýn ölümünden önce tanýnýrlýðý da düþüktü.

EMÝRHAN MUTTAKÝ

"Dýþiþleri bakaný vekilliði" görevine getirilen Emirhan Muttaki, eski Taliban yönetiminde eðitim bakanlýðý ile kültür ve enformasyon bakanlýðý yaptý.

Grubun, Katar'daki müzakere heyetinin üyesi olan Muttaki'nin örgüt içindeki ýlýmlý seslerden biri olduðu dile getiriliyor.

Muttaki, ABD'nin Afganistan'dan çekilme süreciyle ilgili yürütülen müzakerelere katýldý.

Muttaki'nin yardýmcýlýðýna ise, Þir Muhammed Abbas Stanikzai getirildi.

Önceki Taliban hükümetinde bakan yardýmcýsý olan Stanikzai, Taliban'ýn bazý ülkelere yaptýðý diplomatik ziyaretlerde de yer aldý.

KARÝ FASÝHUDDÝN

Taliban içinde "Kuzeyin Fatihi" lakabýyla bilinen Tacik kökenli "Genelkurmay Baþkaný" Kari Fasihuddin, tarihte Pencþir eyaletinin baþkenti Bazarak'a ayak basan ilk Taliban komutaný olarak biliniyor.

Taliban Askeri Komisyonu Komutan Yardýmcýsý Kari Fasihuddin, Taliban'ýn Afganistan'ýn kuzeyini ele geçirmesinde kilit rol oynadý. Fasihuddin ülkenin kuzeydoðusundaki Badahþan'dan gelen bir isim.

ÝSTÝHBARAT BAÞKANI VE 3 ÝSÝM GUANTANAMO TUTUKLUSUYDU

Taliban yönetiminde yer alan 4 üst düzey Taliban yetkilisi, Guantanamo cezaevinde tutuklu kalmýþ ve 2014'te mahkum takasýyla serbest býrakýlan isimlerden oluþuyor.

Nurullah Nuri, "Sýnýr ve Kabile Bakanlýðý vekilliði"; Hayrullah Hayýrhah, "Kültür ve Enformasyon Bakanlýðý vekilliði"; Muhammed Fazýl Mazlum ise "Savunma Bakan Yardýmcýlýðý"na getirildi.

ABD'nin bir dönem Guantanamo'da hapsettiði Abdulhak Vasýk'a ise "Ýstihbarat Direktörü vekilliði" görevi verildi.

TALÝBAN HÜKÜMETÝNÝN ULUSLARARASI TANINMA DURUMU

Taliban'ýn 15 Aðustos'ta baþkent Kabil'e girmesi ve Pencþir dahil ülkenin tümünü kontrolüne almasýnýn ardýndan uluslararasý alanda tanýnýp tanýnmayacaðý tartýþmalarý baþlamýþtý.

ABD ve Avrupa ülkeleri, vatandaþlarý ve kendileriyle iþ birliði yapan Afganlarýn tahliyesi için Taliban'la çok yakýn temaslar yürütmesine karþýn yönetimin tanýnmasýna sýcak bakmadýklarý mesajýný vermeye devam ediyor.

Taliban'la en yakýn iliþkiye sahip ülke olarak bilinen Pakistan da meseleye Afganistan'daki koþullarý ve uluslararasý konjonktürü dikkate alarak yaklaþtýðýný bildiriyor.

Taliban'ýn özellikle finansman ve altyapý yatýrýmlarý için en büyük umudu durumundaki Çin yönetimi de iyi iliþkiler kurma ve yürütme konusunda güçlü mesajlar vermesine karþýn tanýnma konusunda aceleci davranmayacaðýný gösterdi.

"Afganistan süratle toparlanmasý" gerektiðini vurgulayan Cumhurbaþkaný Recep Tayyip Erdoðan da Türkiye'nin konuya yaklaþýmýna iliþkin, "Biz burada süreci dikkatle takip etmeliyiz. Bir defa kesinlikle Taliban'ýn devlet olma veya devlet yönetme noktasýndaki duruþu nedir, bunu göreceðiz." ifadelerini kullanmýþtý.