Dýþ ticarette görülen iyileþme cari dengeye büyük ölçüde yansýyacak

TCMB'nin blog sayfasý Merkezin Güncesi'nde, "Parasal sýkýlaþtýrma dönemlerinde Türkiye'de cari denge" baþlýklý bir analiz yayýnlandý.

Analizde, "2023 Haziran ayýnda baþlayan ve politika faizinin kademeli olarak yüzde 8,5 seviyesinden Nisan 2024 itibarýyla yüzde 50 seviyesine getirildiði son parasal sýkýlaþtýrma süreci de enflasyonun yaný sýra aralarýnda dýþ ticaret ve cari dengenin bulunduðu çeþitli makroekonomik göstergeleri etkilemekte. Bu blog yazýsýnda son dönemde uygulanan parasal sýkýlaþtýrma adýmlarýnýn dýþ ticaret ve cari denge üzerindeki etkilerini betimsel olarak inceliyoruz." bilgisi verildi.

Ýncelenen sýkýlaþtýrma dönemlerinin bir haftalýk repo faizinin en düþük ve en yüksek deðerlerinin farkýna göre tanýmlandýðý, söz konusu referans sýkýlaþtýrma dönemlerinden ilkinin 2018'in üçüncü çeyreði ile 2019'un ikinci çeyreði arasýndaki bir yýllýk döneme denk geldiði belirtilen analizde, bu dönemde politika faizinin Mayýs 2018'deki yüzde 8 seviyesinden oldukça hýzlý bir artýþla Eylül 2018'de yüzde 24 seviyesine ulaþtýðýna ve Temmuz 2019'a kadar bu seviyede kaldýðýna iþaret edildi. Analizde þu ifadelere yer verildi:

"Referans aldýðýmýz ikinci sýkýlaþtýrma dönemi ise 2020 yýlýnýn son çeyreði ile 2021 yýlýnýn üçüncü çeyreði arasýndaki bir yýllýk dönemi kapsýyor. Bu dönemde de politika faizi Aðustos 2020'deki yüzde 8,25 seviyesinden kademeli bir artýþla 2021 yýlýnýn mart ayýnda yüzde 19 seviyesine ulaþarak Eylül 2021'e kadar bu seviyede kalmýþtý. 2018 yýlýnda baþlayan sýkýlaþtýrma döneminde politika faizindeki toplam artýþ 1600 baz puan olurken 2020 yýlýnda baþlayan dönemdeki artýþ 1075 baz puan olmuþtu. Ýçinde bulunduðumuz dönemde ise Haziran 2023'ten bu yana politika faizindeki toplam artýþ 4150 baz puana ulaþtý."

- "PARASAL SIKILAÞTIRMA, DIÞ TÝCARETTE REEL DENGELENMEYÝ DE BERABERÝNDE GETÝRÝYOR"

Analizde, ihracat geliþimine bakýldýðýnda, ele alýnan ilk sýkýlaþtýrma döneminde nominal olarak ihracatýn istikrarlý seyrini devam ettirdiði, miktar olarak da ýlýmlý bir artýþ sergilediði belirtilerek, 2020'de baþlayan sýkýlaþtýrma döneminde salgýn sonrasý uluslararasý ticaretin toparlanmasýyla birlikte hem nominal hem de reel ihracatýn güçlü bir artýþ kaydettiðinin net bir þekilde görüldüðü bildirildi.

Söz konusu dönemler ithalat bazýnda incelendiðinde 2018'de baþlayan ilk referans sýkýlaþtýrma döneminde ithalatýn hem nominal hem de reel olarak öncelikle belirgin ve hýzlý biçimde gerilediði, bunu takiben toparlansa da uzun süre sýkýlaþma öncesi seviyesinin altýnda kaldýðý ifade edilerek þu deðerlendirmede bulunuldu:

"Bununla beraber 2020 yýlýnda baþlayan ikinci referans sýkýlaþtýrma döneminde, ithalat tarafýnda beklenen düþüþü nominal ithalat verilerinde izleyemiyoruz. Diðer taraftan, 2021 yýlýnda dolar cinsinden ithalat fiyatlarý, salgýn sonrasý küresel talepteki toparlanmanýn da etkisiyle bir önceki yýla kýyasla yüzde 24,2 oranýnda yüksek bir artýþ göstermiþti. Buradan hareketle söz konusu fiyat etkileri dýþlandýðýnda, ithalatýn ilgili dönemde miktar bazýnda azaldýðý görülüyor. Bu durum, para politikasýnýn ithalat talebi üzerindeki etkilerinin miktar bazýnda (diðer bir deyiþle reel düzeyde) yorumlanmasýnýn da önemini vurguluyor."

"Ýçinde bulunduðumuz sýkýlaþma dönemine odaklanýldýðýnda ise ihracatýn, dýþ talebin de desteðiyle nominal olarak gücünü koruduðu görülürken miktar bazýnda ýlýmlý bir artýþ eðilimi göze çarpýyor." ifadesi kullanýlan analizde þu bilgiler verildi:

" Ýthalat tarafýnda parasal sýkýlaþmanýn talebi kýsýtlayýcý etkilerinin görülmesiyle birlikte 2023 yýlýnýn ikinci yarýsýndan 2024 yýlýnýn ilk çeyreðine uzanan süreçte nominal ve reel ithalatýn beklendiði üzere belirgin biçimde azaldýðý görülüyor. Kýsacasý, içinde bulunduðumuz sýkýlaþtýrma döneminde, önceki sýkýlaþtýrma dönemlerinde olduðu gibi ihracat miktarýndaki artýþýn sürdüðünü, ithalat miktarýnda ise sýkýlaþan parasal ve finansal koþullarla uyumlu olarak bir düþüþ gerçekleþtiðini görüyoruz. Bu görünüm, önceki dönemlere benzer þekilde parasal sýkýlaþtýrmanýn dýþ ticarette reel dengelenmeyi de beraberinde getirdiðine iþaret ediyor."

- DIÞ TÝCARETTE GÖRÜLEN ÝYÝLEÞME CARÝ DENGEYE DE BÜYÜK ÖLÇÜDE YANSIYACAK

Analizde, verilerin ilgili sýkýlaþtýrma dönemlerinde dýþ ticaret dengesinde milli gelire oran olarak belirgin bir iyileþme yaþandýðýný ortaya koyduðu belirtilerek, "Dýþ ticaret dengesi cari dengenin önemli bir kýsmýný oluþturduðundan, parasal sýkýlaþtýrma dönemlerinde dýþ ticaret dengesinde görülen bu türden somut bir iyileþme cari dengeye de büyük ölçüde yansýyacak." denildi.

Cari dengenin diðer bir önemli alt bileþeni olan hizmet ticaretinin seyrinin de bu dönemlerde cari dengede beklenen iyileþmenin düzeyinde belirleyici bir unsur olduðu vurgulanan analizde, þunlar kaydedildi:

"Nitekim referans olarak aldýðýmýz ve iç talebin kýsýtlandýðý iki parasal sýkýlaþtýrma döneminde, turizm gelirlerinin sürüklediði hizmetler dengesi, cari dengedeki iyileþmeye önemli katký sunmuþtu. Son sýkýlaþtýrma dönemini içeren 2023 yýlýnýn ikinci yarýsýnda ise hizmetler dengesi güçlü görünümünü sürdürmekle birlikte milli gelire oranla bir miktar gerilemiþ. Söz konusu iki alt ticaret kaleminin öncülüðünde geliþen cari dengenin toplamdaki seyrine bakacak olursak, ilgili iki referans sýkýlaþtýrma döneminde de belirgin iyileþmeler göze çarpýyor. 2018 yýlýnda baþlayan ilk dönemde cari denge kuvvetli bir iyileþme göstermiþ ve bunun sonucunda açýðý kapatmakla kalmamýþ, fazla verir hale gelmiþti. 2020 yýlýnda baþlayan parasal sýkýlaþma döneminde de benzer nitelikte bir toparlanma yaþandý. Bu dönemde, 2021 yýlýnda ithalat fiyatlarýnda izlenen yüksek artýþlara raðmen dýþ ticaretteki reel dengelenme ile hizmetler dengesindeki iyileþmenin desteðiyle cari açýðýn milli gelire oranýnda önemli ölçüde azalma kaydedildi. "

Analizde, parasal sýkýlaþtýrma sürecinde hizmetler dengesinin milli gelire oranýndaki gerilemeye raðmen mal ticareti tarafýnda 2023'ün ikinci yarýsýnda baþlayan ve 2024'ün ilk çeyreði itibarýyla devam eden ve miktar endekslerinin ima ettiði reel dengelenmenin de desteðiyle cari dengenin eðiliminde önemli bir iyileþme saðlandýðýnýn görüldüðü belirtilerek, "Mevcut veriler, iyileþmenin yýlýn ilk çeyreðinde de sürdüðünü ve cari açýðýn milli gelire oranýnýn yüzde 2,7'ye gerilediðini gösteriyor. 2024 yýlýnýn ikinci yarýsýnda, parasal aktarýmýn gecikmeli etkilerinin devreye girmesiyle, iç talepte belirginleþen dengelenmeyle birlikte cari dengedeki iyileþmenin devam edeceðini öngörüyoruz. Burada, reel kurda beklenen deðerlenmenin cari denge üzerindeki olumsuz etkisinin, iç talepteki dengelenme neticesinde fazlasýyla telafi edileceðini tahmin ediyoruz." ifadesi kullanýldý.