Ýslam Ýþbirliði Teþkilatý-Arap Birliði Zirvesi'nin sonuç bildirisinde Türkiye detayý

Suudi Arabistan'ýn baþkenti Riyad'da düzenlenen, Arap ve Ýslam ülkeleri liderlerinin katýlým saðladýðý ÝÝT-Arap Birliði Olaðanüstü Ortak Zirvesi sonrasý ortak bildiri yayýnlandý.

Ortak bildiride þu ifadelere yer verildi:

"Bizler, Suudi Arabistan Kralý Selman bin Abdulaziz Al Suud'un daveti ve Veliaht Prens Muhammed bin Selman'ýn baþkanlýðýnda bir araya gelen Arap Birliði ve Ýslam Ýþbirliði Teþkilatý üyesi ülkelerin devlet ve hükümet baþkanlarý olarak, Suudi Arabistan'ýn ev sahipliðinde, Filistin Devleti'nin talebi ve bazý üye ülkelerin çaðrýsýyla ve Suudi Arabistan Veliaht Prensi'nin istiþareleri sonrasýnda bugün Riyad þehrinde toplanmýþ bulunmaktayýz.

Filistin meselesinin merkeziliðini ve Filistin halkýnýn vazgeçilemez meþru ulusal haklarýný elde etmesi için verdiðimiz sarsýlmaz desteði vurguluyoruz. Bu haklarýn baþýnda, 4 Haziran 1967 sýnýrlarýna dayalý, baþkenti Doðu Kudüs olan baðýmsýz ve egemen bir devlete sahip olma hakký ile mültecilerin dönüþ ve tazminat hakký gelmektedir. Ýlgili uluslararasý kararlar, özellikle 194 sayýlý karar çerçevesinde bu haklarýn inkar edilmesi veya zayýflatýlmasýna yönelik her türlü giriþime karþý duruyoruz.

Ýþgal altýndaki Doðu Kudüs'ün Filistin Devleti'nin ebedi baþkenti olarak tam egemenliðini teyit ediyoruz ve Ýsrail'in Kudüs'ü Yahudileþtirmeyi amaçlayan veya iþgalini kalýcý hale getirmeye yönelik karar ve uygulamalarýný, uluslararasý hukuk ve BM kararlarý uyarýnca geçersiz, hükümsüz ve gayrimeþru olarak kabul ediyoruz. Kudüs-ü Þerif'in Arap ve Ýslam dünyasý için kýrmýzý çizgi olduðunu vurguluyor, Doðu Kudüs'ün Arap ve Ýslami kimliðinin korunmasý ile buradaki kutsal Ýslami ve Hristiyan mekanlarýn dokunulmazlýðýnýn savunulmasýnda mutlak bir dayanýþma içinde olduðumuzu beyan ediyoruz."

Zirvenin 38 maddelik ortak bildirisinin tam metni þöyle:

"1- Kasým 2023'te Riyad'da düzenlenen olaðanüstü ilk ortak zirvede alýnan kararlara baðlýlýðýmýzý yineliyor, Gazze ve Lübnan'a yönelik acýmasýz Ýsrail saldýrganlýðýna karþý durma ve bu saldýrýnýn siviller üzerindeki, özellikle çocuklar, kadýnlar, yaþlýlar ve silahsýz siviller üzerindeki yýkýcý insani etkilerini sonlandýrmak için çalýþma kararlýlýðýmýzý teyit ediyoruz. Uluslararasý toplumla koordineli olarak, Ýsrail'in uluslararasý hukuku ve insani hukuku ihlal ederek bölgesel ve uluslararasý barýþ ve güvenliði tehlikeye atmasýna son vermeye yönelik çabalarý sürdüreceðiz. Ayrýca Mayýs 2024'te Bahreyn'de düzenlenen 33. Arap Zirvesi ve Gambiya'da düzenlenen 15. Ýslam Zirvesi'nde alýnan kararlarý bir kez daha teyit ediyoruz.

2- Bölgede yaþanan gerginliðin tehlikelerine, bunun bölgesel ve uluslararasý sonuçlarýna dikkati çekiyor ve Gazze'de bir yýlý aþkýn süredir devam eden Ýsrail saldýrganlýðýnýn Lübnan'a yayýlmasý, Irak, Suriye ve Ýran'ýn egemenliðinin ihlal edilmesi nedeniyle Birleþmiþ Milletlerin etkisiz kalmasýndan ve uluslararasý meþruiyetin yetersizliðinden endiþe duyduðumuzu belirtiyoruz.

3- Birleþmiþ Milletler Genel Kurulu'nun, sivillerin korunmasýna iliþkin tüm ilgili kararlarýnýn uygulanmasýnýn ve hukuki ve insani yükümlülüklere ayrýca Güvenlik Konseyi kararlarýna baðlý kalýnmasýnýn önemine vurgu yapýlmaktadýr. Güvenlik Konseyi'nin, Birleþmiþ Milletler Þartý'nýn 7. bölümü uyarýnca baðlayýcý bir karar alarak iþgalci güç olan Ýsrail'i, Gazze Þeridi'nde ateþkesi saðlamaya ve tüm bölgelere derhal yeterli insani yardým ulaþtýrýlmasýný temin etmeye zorlamasý gerektiði ifade edilmektedir.

Buna ek olarak, insani yardýmlarýn geniþ kapsamlý, güvenli ve engelsiz bir þekilde hemen ulaþtýrýlmasýný talep eden 2735 (2024), 2728 (2024), 2720 (2023) ve 2712 (2023) sayýlý Güvenlik Konseyi kararlarýnýn uygulanmasý ve ateþkes çaðrýsýnda bulunan 2728 sayýlý kararýn hayata geçirilmelidir. Ayrýca, Filistin halkýnýn kendi kaderini tayin hakký, ulusal baðýmsýzlýk ve mültecilerin geri dönüþ hakký dahil olmak üzere devredilemez haklarýný kullanma hakkýný teyit eden kararlara vurgu yapýlmaktadýr.

Birleþmiþ Milletler'in Filistin meselesine dair sürekli sorumluluðu olduðu ve bu sorunun tüm boyutlarýyla çözülmesi gerektiði hatýrlatýlmakta; 10 Mayýs 2024 tarihli Birleþmiþ Milletler Genel Kurulu kararýyla uluslararasý toplumun geniþ desteðini alan Filistin Devleti'nin tam üyeliðe uygun olduðunun altý çizilmekte ve Güvenlik Konseyi'nden, Filistin Devleti'ne Birleþmiþ Milletler'de tam üyelik saðlanmasý için bir karar almasý talep edilmektedir. Ayrýca üye devletlere, bu kararýn benimsenmesi için gerekli desteði saðlamalarý yönünde çaðrýda bulunulmaktadýr.

4- Mýsýr ve Katar'ýn, ABD ile iþ birliði içinde Gazze'de derhal ve kalýcý bir ateþkes saðlama, Ýsrailli ve Filistinli esirlerin serbest býrakýlmasý konusundaki çabalarýný desteklediðimizi teyit ediyoruz. Ýsrail hükümetinin müzakerecilerin saðladýðý anlaþmalardan geri adým atarak bu çabalarýn baþarýsýz olmasýndan sorumlu olduðunu vurguluyoruz.

5- Uluslararasý Adalet Divaný'nýn 19 Temmuz 2024 tarihli istiþari görüþündeki Ýsrail iþgalinin sona erdirilmesine, iþgalin etkilerinin kaldýrýlmasýna ve zararlarýn tazmin edilmesine yönelik tüm hükümlerinin uygulanmasý için uluslararasý topluma çaðrýda bulunuyoruz.

6- Ýsrail iþgal güçlerinin mevcut saldýrýnýn baþlangýcýndan bu yana, Gazze ve iþgal altýndaki tüm Filistin topraklarýnda binlerce Filistinli vatandaþý, çocuklar, kadýnlar ve yaþlýlar dahil, zorla kaybetmesini kýnýyoruz. Üye ülkeleri, kaçýrýlanlarýn akýbetini ortaya çýkarmak ve serbest býrakýlmalarýný saðlamak için her düzeyde çaba göstermeye davet ediyoruz.

7- Ýsrail ordusunun Gazze'de iþlediði soykýrým suçu kapsamýnda ortaya çýkan toplu mezarlar, iþkence, infaz, zorla kaybetme, yaðmalama ve özellikle Gazze'nin kuzeyinde son haftalarda yaþanan etnik temizlik suçlarýný þiddetli þekilde kýnýyoruz. Bu suçlara dair delillerin saklanmasýný önlemek ve faillerinin yargýlanmasýný saðlamak amacýyla Güvenlik Konseyi'nden baðýmsýz ve güvenilir bir uluslararasý soruþturma komitesi kurmasýný talep ediyoruz.

8- Ýsrail'in Lübnan'a yönelik süregelen saldýrganlýðýný ve Lübnan'ýn egemenliðinin ihlal edilmesini þiddetle kýnýyor, ateþkesin derhal saðlanmasýný, BM Güvenlik Konseyi'nin 1701 (2006) sayýlý kararýnýn tam olarak uygulanmasýný talep ediyor ve Lübnan ile bu saldýrýya karþý dayanýþma içinde olduðunu teyit ediyoruz.

Sivillerin öldürülmesini, yerleþim bölgelerinin sistematik olarak tahrip edilmesini, kiþilerin zorla yerinden edilmesini ve UNIFIL'e yönelik saldýrýlarý þiddetle kýnýyoruz. Lübnan'ýn anayasal kurumlarýnýn ülkenin tamamýnda egemenlik yetkisini kullanmasýný destekliyoruz.

Lübnan'ýn birliði ve istikrarýnýn garantörü olarak görülen Lübnan Silahlý Kuvvetleri'ni desteklediðimizi teyit ediyor, Cumhurbaþkaný seçimi ve hükümetin anayasaya uygun olarak hýzla oluþturulmasýnýn önemini vurguluyoruz.

9- Ýsrail'in Lübnan'daki BM barýþ gücü personeline yönelik kasýtlý saldýrýlarýný açýkça kýnýyor, bunun BM Þartý'na aykýrý olduðunu ve Güvenlik Konseyi'ni Ýsrail'e bu konuda sorumluluk yüklemeye davet ediyoruz.

10- Filistinli vatandaþlarýn kendi topraklarýnda veya baþka yerlere zorla göç ettirilmesini 'savaþ suçu ve uluslararasý hukukun açýk bir ihlali' olarak kabul ediyor ve buna karþý ortak bir duruþ sergileyeceðimizi belirtiyoruz.

11- Ýsrail'in toplu cezalandýrma politikasýný kýnamak ve Gazze Þeridi'ndeki sivillere yönelik kuþatma ve açlýðý bir silah olarak kullanmasýna karþý çýkmak; uluslararasý toplumu saldýrýnýn neden olduðu insani felaketi sona erdirmek için acil pratik adýmlar atmaya davet ediyoruz.

Bu kapsamda Ýsrail'in Gazze Þeridi'nden tamamen çekilmesi ve Gazze ile arasýndaki tüm sýnýr kapýlarýný açmasý istenmektedir. Ayrýca, iþgalci güç sýfatýyla taahhütlerine uygun olarak Gazze'ye güvenli, hýzlý ve koþulsuz insani eriþimi saðlama yönündeki tüm engelleri kaldýrmasý talep edilmektedir. Bu baðlamda, Refah Sýnýr Kapýsý'ndan (güney) ve Salahaddin (Philadelphi) Koridoru'ndan Ýsrail'in derhal çekilmesi ve Refah Sýnýr Kapýsý'nýn yönetimi için Filistin Ulusal Yönetimi'nin geri dönmesi çaðrýsý yapýlmaktadýr.

12- Ürdün'ün ev sahipliðinde, Mýsýr ve Birleþmiþ Milletler ile birlikte 11 Haziran 2024'te düzenlenen Gazze Acil Ýnsani Müdahale Konferansý'nýn sonuçlarýnýn uygulanmasý için çaba gösterilmesi ve Gazze'ye yeterli insani yardýmý saðlama çabalarý çerçevesinde, Kahire'nin ev sahipliðinde 2 Aralýk 2024'te düzenlenecek insani konferans için gerekli desteðin toplanmasý için çalýþýlmasý gerektiðini vurguluyoruz.

13- Uluslararasý toplumu, Ýsrail'in uluslararasý hukuka saygý göstermesini saðlamak için etkin þekilde harekete geçmeye çaðýrýyoruz.

14- Birleþmiþ Milletler Genel Kurulu'nun 18 Eylül 2024'te kabul ettiði, Ýsrail iþgalinin yasa dýþýlýðýný onaylayan Uluslararasý Adalet Divaný'nýn hukuki görüþünün sonuçlarýný içeren 24/10 sayýlý kararýný memnuniyetle karþýlýyoruz.

15- Kudüs þehriyle ilgili olarak uluslararasý meþruiyet kararlarýna, yasal ve tarihi statüsüne baðlý kalma konusunda tüm dünya ülkelerini, yasama organlarýný, uluslararasý kurumlarý ve örgütleri Kudüs'ün ayrýlmaz bir parçasý olan 1967'de iþgal edilen Filistin topraklarý üzerindeki kararlara saygý göstermeye çaðýrýyoruz.

16- Kudüs þehrindeki Ýslami ve Hristiyan kutsal mekanlarýný hedef alan Ýsrail'in saldýrgan politikalarýný ve kentin Arap-Ýslam ve Hristiyan kimliðini deðiþtirmeye yönelik adýmlarýný sert bir þekilde kýnýyor, uluslararasý toplumu Ýsrail'e bu saldýrýlarýný durdurmasý için baský yapmaya çaðýrýyoruz.

Mescid-i Aksa'ya yönelik saldýrýlarýn, ibadet özgürlüðünün engellenmesinin ve Ýsrailli yerleþimcilerin kutsal mekaný ihlal edip içeride tahribatta bulunmalarýnýn sürmesinin tehlikelerine dikkat çekiyor, Mescid-i Aksa'nýn yasal ve tarihi statüsünü deðiþtirme giriþimlerini kýnýyoruz.

144 bin metrekarelik tüm alanýyla Mescid-i Aksa'nýn yalnýzca Müslümanlara ait bir ibadet yeri olduðunu ve Kudüs Vakýflarý ve Mescid-i Aksa iþlerinden sorumlu Ürdün Vakýflar Bakanlýðýnýn, Mescid-i Aksa'nýn yönetiminden tek yetkili kurum olduðunu vurguluyoruz.

17- BM Güvenlik Konseyi'nin, Ýsrail'i bölgedeki barýþ ve güvenliði tehdit eden bu yasadýþý politikalarý durdurmaya zorlayacak bir karar almasýný talep etmek, Kudüs þehriyle ilgili Birleþmiþ Milletler kararlarýný uygulamasýný istemek ve iþgalci güç olan Ýsrail'in Kudüs'ü sözde baþkenti olarak tanýyan herhangi bir tarafýn bu eylemini yasadýþý ve sorumsuz bir adým olarak kýnamak.

Ayrýca, Kudüs þehrinin yasal statüsünü deðiþtirmeye yönelik herhangi bir adýmýn yasadýþý kabul edilmesi ve uluslararasý hukukun ve ilgili Birleþmiþ Milletler kararlarýnýn ciddi bir ihlali olarak deðerlendirilmesi gerektiðini vurgulamak; bu adýmlarýn derhal iptal edilmesi ve geri çekilmesi için çalýþýlmalýdýr.

Ayný þekilde, Kudüs'ün mevcut yasal ve tarihi statüsünü etkileyen adýmlar atan herhangi bir devleti bu yasadýþý adýmlardan geri adým atmaya çaðýrmak ve Kudüs halkýnýn topraklarýnda kalmasýnýn saðlanmasýnýn önemini vurgulamak; bu kapsamda, Fas Kralý VI. Muhammed baþkanlýðýndaki Kudüs Komitesi'nin idari kolu olan Kudüs-ü Þerif Beytülmal'ýný desteklemeye davet ediyoruz.

18- Ýsrail'in Birleþmiþ Milletler Genel Kurulu ve ilgili tüm kuruluþlara katýlýmýný askýya almak için uluslararasý destek toplama çalýþmalarýna baþlamak; bu karar taslaðýný Birleþmiþ Milletler Genel Kurulu'na sunmaya yönelik hazýrlýklara giriþmek. Bu tasarý, Ýsrail'in Birleþmiþ Milletler Þartý'ný ihlal etmesi, uluslararasý güvenliði ve barýþý tehdit etmesi, Birleþmiþ Milletler üyeliðinden kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmemesi ve 19 Temmuz 2024 tarihli Uluslararasý Adalet Divaný'nýn tavsiye niteliðindeki kararýna dayanarak hazýrlanacaktýr.

19- Tüm ülkelerden Ýsrail'e silah ve mühimmat ihracatýnýn veya naklinin yasaklanmasýný talep etmek, Türkiye Cumhuriyeti'nin ve 18 ülkeden oluþan ana ekibin önerdiði ve Ýslam Ýþbirliði Teþkilatý ve Arap Birliði'nin yaný sýra 52 ülke tarafýndan imzalanan giriþime katýlmalarý için ülkeleri teþvik etmek. Silah sevkiyatýnýn durdurulmasý amacýyla, Birleþmiþ Milletler Güvenlik Konseyi'ne, BM Genel Kurul Baþkanýna ve BM Genel Sekreteri Antonio Guterres'e ortak bir mesaj göndermek ve tüm ülkeleri giriþime imza atmaya davet etmek.

20- Ýsrailli sivil ve askeri yetkililer hakkýnda, Filistin halkýna karþý iþledikleri mahkeme yetkisi kapsamýndaki suçlardan dolayý, Uluslararasý Ceza Mahkemesi'nin acilen tutuklama emirleri çýkarmasý çaðrýsýnda bulunmak.

21- BM Güvenlik Konseyi ve uluslararasý toplumu, iþgal altýndaki Batý Þeria'da iki devletli çözümü baltalayan ve bölgede adil ve kapsamlý barýþýn saðlanmasý fýrsatlarýný yok eden Ýsrail'in yasa dýþý týrmanýþýný durdurmak için gerekli kararlarý almaya, yaptýrýmlar dahil olmak üzere harekete geçmeye davet etmek.

Ayrýca bu sömürgeci politikalarýn suç sayýlmasý, iþgalci gücün herhangi bir Filistin topraðýný geniþlemek amacýyla zorla ilhak etmesini kýnamak, bunu Filistin halkýnýn tarihi ve hukuki haklarýna yönelik sistematik bir saldýrý ve BM Þartý, uluslararasý hukuk ilkeleri ve ilgili BM kararlarýnýn ihlali olarak deðerlendirmek.

22- Filistin topraklarýný gasbeden Ýsraillilerin Filistin vatandaþlarýna ve mülklerine karþý sistematik olarak artan, iþgalci hükümetin desteði ve silahlandýrýlmasýyla gerçekleþtirilen terör eylemlerinin þiddetle kýnanmasý ve;

Filistin halkýna ve mülklerine karþý iþlenen suçlar nedeniyle yerleþimcilerin hesap vermesi,

Ýsrailli yerleþimcilerin ve Yahudi yerleþim hareketlerinin terörist gruplar olarak sýnýflandýrýlmasý ve ulusal ve uluslararasý terör listelerine alýnmasý, BM ve özellikle Güvenlik Konseyi'nde Ýsrail ve yerleþimcilerin iþledikleri suçlardan dolayý hesap sorulmasý,

Ýþgal altýndaki Filistin topraklarýnda yer alan yerleþim ürünlerinin ve bu bölgelerde çalýþan þirketlerin boykot edilmesi, Haziran 2023'te Ýnsan Haklarý Konseyi tarafýndan yayýmlanan veritabanýndaki þirketlerin kara listeye alýnmasý,

Ýþgal altýndaki Filistin topraklarýnda, Doðu Kudüs dahil, bulunan yerleþimcilerin her türlü giriþinin engellenmesi, ikamet yerlerinin kontrol edilmesi için Filistin Devleti ile iþ birliði içinde özel mekanizmalar geliþtirilmesi,

Arap Birliði ve Ýslam Ýþbirliði Teþkilatý genel sekreterliklerinin, Filistin Devleti ile iþ birliði içinde bu gruplarýn listesini hazýrlamasý ve üye ülkelere duyurmasý istenmektedir.

23- Etkin uluslararasý aktörleri, 4 Haziran 1967 sýnýrlarýna dayalý, baþkenti Kudüs olan baðýmsýz bir Filistin devletini kurma ve iþgalin sona erdirilmesini amaçlayan belirli adýmlar ve zamanlamalara sahip, iki devletli çözüm temelinde ve kabul edilmiþ referanslar ile 2002 Arap Barýþ Giriþimi doðrultusunda uluslararasý bir plan baþlatmalarý çaðrýsýnda bulunulmaktadýr.

24- Bölgede barýþý saðlayacak adil ve kapsamlý bir çözümün, ilgili BM kararlarý ve 2002 Arap Barýþ Giriþimi doðrultusunda, Ýsrail'in 4 Haziran 1967 hattýna kadar olan tüm Arap topraklarýný iþgalini sonlandýrmadan saðlanamayacaðýný vurgulamak.

25- Filistin Devleti'ni tanýyan ülkelere teþekkür etmek, diðer ülkeleri bu adýmý atmaya davet etmek ve Suudi Arabistan baþkanlýðýndaki Arap-Ýslam Bakanlar Komitesi tarafýndan, Arap ve Ýslam ülkeleriyle iþ birliði içinde ve Avrupa Birliði ve Norveç Krallýðý'nýn desteðiyle Eylül 2024'te New York'ta baþlatýlan ve Riyad'da ilk toplantýsýný gerçekleþtiren "Ýki Devletli Çözümün Uygulanmasý için Uluslararasý Koalisyon"a destek çaðrýsýnda bulunmak.

26- Filistin Devleti'nin Birleþmiþ Milletlere tam üye olarak katýlmasý için uluslararasý desteðin artýrýlmasý ve bu yönde devam eden deðerli çabalarý nedeniyle Arap ve Ýslam örgütlerinin Birleþmiþ Milletler Güvenlik Konseyi üyesi olan Cezayir Cumhuriyeti'nin desteklenmesi.

27- Ýsrail hükümetindeki bazý bakanlarýn aþýrý saðcý ve ýrkçý nefret söylemlerini kýnamak ve uluslararasý toplumdan bu söylemlere karþý uluslararasý kanunlar çerçevesinde hesap sorulmasýný talep etmek.

28- Ýþgalci Ýsrail makamlarýnýn ve temsilcilerinin Birleþmiþ Milletler ve Genel Sekreterine yönelik devam eden saldýrýlarý kýnanmakta, ayrýca uluslararasý komiteler ile Ýnsan Haklarý Yüksek Komiserlik Ofisi üyelerinin ve özel raportörlerin Filistin Devleti topraklarýna giriþlerinin yasaklanmasý ve El Halil'deki (Batý Þeria'nýn güneyi) Uluslararasý Geçici Mevcudiyet Misyonu'nun çalýþmalarýnýn sona erdirilmesi kýnanmaktadýr.

29- Ýsrail Parlamentosu'nun (Knesset) UNRWA çalýþanlarýnýn dokunulmazlýðýnýn kaldýrýlmasý ve bu kurumun Filistin topraklarýnda çalýþmasýnýn yasaklanmasý gibi ýrkçý ve yasa dýþý yasalarý kýnamak; bu yasalarýn geçersiz ve hükümsüz olduðunu belirterek Ýsrail'in uluslararasý hukuka uymasýný saðlamak için BM üye ülkelerini yaptýrým uygulamaya davet etmek; UNRWA'ya siyasi ve finansal destek saðlanmasýný talep etmek.

30- Filistin halkýna ve Filistin Devleti'ne tüm siyasi ve diplomatik destek ile uluslararasý korumanýn saðlanmasý, Filistin ulusal birliðinin gerçekleþtirilmesi, Filistin Devleti'nin Gazze Þeridi de dahil olmak üzere iþgal altýndaki tüm Filistin topraklarýnda etkin bir þekilde sorumluluklarýný üstlenmesi, Gazze'nin Batý Þeria ve Kudüs ile birleþmesi için çalýþmak ve ekonomik yardýmlar için uluslararasý toplumu harekete geçmeye çaðýrmak; Ýsrail'in el koyduðu Filistin vergi gelirlerinin serbest býrakýlmasýný talep etmek.

31- Filistinliler arasýndaki birlik için Mýsýr Cumhuriyeti'nin çabalarýna destek olmak ve Filistin hükümetinin sorumluluklarýný yerine getirebilmesi için gerekli mekanizmalarý oluþturmak, Filistin Kurtuluþ Örgütü'nün Filistin halkýnýn tek meþru temsilcisi olduðunu yeniden vurgulamak.

32- Lübnan hükümetine acil insani yardým saðlama çabalarýný sürdürmek, Lübnanlý mültecilerin krizle mücadele etmesine destek olmak ve dost ülkelerden Lübnan ekonomisine destek saðlamalarýný talep etmek.

33- Suriye Arap Cumhuriyeti topraklarýna yönelik artan Ýsrail saldýrganlýðýnýn, sivilleri hedef almasý, sivil binalarý ve altyapýyý yok etmesi ve ülkenin egemenliðini ihlal etmesi de dahil olmak üzere, þiddetle kýnanmasý; bunun, uluslararasý hukuka ve ilgili Birleþmiþ Milletler kararlarýna yönelik aðýr ihlaller ve suçlar teþkil ettiðinin vurgulanmasý ve Ýsrail'in iþgal ettiði Suriye'deki Golan topraklarýndan çekilmesinin gerekliliðinin altýnýn çizilmesi.

34- Ýlk Arap-Ýslam ortak zirvesinde alýnan karar doðrultusunda Suudi Arabistan baþkanlýðýnda kurulan ortak Arap-Ýslam Bakanlar Komitesine, çalýþmalarýný sürdürme, çabalarýný yoðunlaþtýrma ve saldýrýlarý durdurmak için çalýþmalarý Lübnan'ý da kapsayacak þekilde geniþletme görevinin verilmesi; ayrýca komitenin düzenli raporlar sunmasý ve bu raporlarýn iki genel sekreterlik tarafýndan üye ülkelere daðýtýlmasý.

35- Savaþý ve Ýsrail iþgalini sona erdirme çabalarýna uluslararasý destek saðlamak için diðer aktörler de sürece dahil edilmeli.

36- Deniz yollarýnda uluslararasý hukuka uygun þekilde seyir güvenliðinin saðlanmasý gerekiyor.

37- Filistin davasýna destek saðlamak amacýyla Riyad'da Arap Birliði, Ýslam Ýþbirliði Teþkilatý ve Afrika Birliði'nin üçlü bir anlaþma imzalamasýný memnuniyetle karþýlýyor, Afrika Birliði'nin Filistin davasýna yönelik tutarlý duruþunu takdir ediyoruz.

38- Arap Birliði Genel Sekreteri (Ahmed Ebu Gayt) ve Ýslam Ýþbirliði Teþkilatý Genel Sekreterine (Hüseyin Taha) bu kararýn uygulanmasýný takip etmek ve bu konuda liderlere düzenli raporlar sunmak için koordinasyon saðlamakla görevlendirildi."

Suudi Arabistan Kralý Selman bin Abdülaziz'in talimatlarý doðrultusunda 11 Kasým 2023'te Riyad'da düzenlenen ÝÝT-Arap Birliði Ortak Zirvesinin devamý niteliðindeki zirveye Cumhurbaþkaný Recep Tayyip Erdoðan, Filistin Devlet Baþkaný Mahmud Abbas, Lübnan Baþbakaný Necib Mikati ve Katar Emiri Þeyh Temim bin Hamed Al Sani baþta olmak üzere çok sayýda Arap ve Müslüman ülke lideri katýldý.

ÝÝT-Arap Birliði Olaðanüstü Ortak Zirvesi'nin ilk toplantýsý, Ýsrail'in Filistin halkýna yönelik saldýrganlýðýný ele almak üzere Suudi Arabistan'ýn baþkenti Riyad'da gerçekleþtirilmesi öngörülen Arap Birliði Zirvesi ile 8. Olaðanüstü Ýslam Zirvesi'nin tek çatý altýnda birleþtirilmesi sonucunda 11 Kasým 2023'te Riyad'da yapýlmýþtý.