Nadir toprak elementleri savaþýnda son perde! Endonezya Türkiye'ye örnek olabilir
Küresel ekonomik savaþlarda nadir toprak elementlerinin öne çýktýðýný belirten uzmanlar, Çin'in nadir toprak metalleri içeren ürünlere ihracat kýsýtlamasý getirmesinin ekonomik savaþlarýn en güncel örneði olduðunu kaydetti. Çin'in ihracat yasaðý getirdiði daha ileri teknolojilerin kullanýlmasý ya da bu teknolojilerin Türkiye'de geliþtirilmesi gerektiðini söyleyen uzmanlar, 'Dünyadaki nikel cevherleri açýsýndan en büyük kaynaða sahip Endonezya'nýn iþlenmemiþ nikel cevherlerinin ihracatýný yasaklamasý sonrasýnda, Çin dahil diðer geliþmiþ ülkeler Endonezya'da metalik nikel üretim tesisi kurmak için milyarlarca dolarlýk yatýrým yaptý. Benzer bir politika metalik NTE'lerin üretimi için de uygulanabilir' dedi.
Türkiye Madenciler Derneði (TMD) Çevre Koordinatörü Dr. Caner Zanbak, AA muhabirine, þu an dünya gündemini oluþturan Orta Doðu'daki sorunlarýn, Ukrayna-Rusya ile Filistin-Ýsrail arasýndaki çatýþmalarýn ve uluslararasý terör geliþmelerinin yaný sýra "askeri güç kullanýlmayan ekonomik savaþlara" da dikkat edilmesi gerektiðini söyledi.
Japonya'nýn Çin balýkçý teknelerini esir almasý gerekçesiyle 2010'larýn baþýnda Çin'in nadir toprak elementleri (NTE) ihracatýný yasaklamasýyla tetiklenen küresel hammadde ticareti çekiþmelerinin geliþmiþ ülkeler arasýnda devam ettiðine dikkati çeken Zanbak, 10 Ekim 2022'de ABD yönetiminin çip endüstrisine milyarlarca dolar sübvansiyon verirken, Çin'in yarý iletken endüstrisini sekteye uðratmaya yönelik bir dizi kapsamlý kural yayýnladýðýný aktardý.
Zanbak, bilgi iþlem gücü yüksek yapay zeka çiplerinin Çin'e akýþýný yavaþlatacak ABD uygulamalarýnýn yaný sýra, bu tür çiplerin üretiminde dünya liderlerinden Hollanda'nýn da üretim ekipmanlarýnýn Çin'deki çip üreticilerine ihracatýna yönelik önemli kontroller getirdiðini hatýrlattý.
Son bir yýlda, ABD ile ticari sürtüþmeye bir çözüm bulunamayýnca, dünyanýn bir numaralý NTE cevher üreticisi ve iþleyicisi Çin'in NTE cevherlerini çýkarmak ve ayýrmak için halihazýrda uygulanan teknoloji yasaðýna ilaveten ek kýsýtlamalar getirdiðini ifade eden Zanbak, þöyle devam etti:
"Özellikle son beþ yýldýr, geliþmiþ ülkeler tarafýndan küresel iklim deðiþikliðiyle mücadele kapsamýnda uygulanan 'yeþil ekonomik/teknolojik büyüme' politikalarý sebebiyle uluslararasý sürtüþmeler hýzla artýyor. Çin'in nadir toprak metalleri içeren mýknatýslarýn imalatýna yönelik teknoloji ihracatýný 'ulusal güvenliðin ve kamu çýkarýnýn korunmasýný' gerekçe olarak göstererek yasaklamasý, ekonomik savaþlarýn en güncel örneðidir."
Zanbak, belirli NTE elementlerinin saflaþtýrýlmýþ metalik formlarýnýn yeni nesil enerji üretim ve motor gücü saðlamada kullanýlan daimi mýknatýslarýn imalatýnda en önemli hammadde konumunda olduðunu vurgulayarak, "NTE'ler konusunda hammadde konsantrelerinin yaný sýra, bu hammaddeleri iþleme teknoloji transferinin yasaklanmasý, yeþil enerji üretimi ve yeni nesil elektrikli araçlarýn üretimi konusunda global pazarlarda büyük rakipler olacaðý bilinen AB ve ABD'yi adeta bir panik içine sokmuþ durumda." deðerlendirmesinde bulundu.
Çin'in uyguladýðý bu tür ihracat yasaklamalarýnýn sadece NTE'lerle sýnýrlý olmadýðýna iþaret eden Zanbak, "Aðustosta bilgisayar çiplerinin hammaddeleri olan galyum ve germanyum, 1 Aralýk'tan bu yana da çeþitli grafit türlerini ve samaryum-kobalt mýknatýslar, neodimyum-demir-bor mýknatýslarla seryum mýknatýs ihracatý ve NTE kalsiyum oksiborat üretimine yönelik teknolojiler de Çin Ticaret Bakanlýðý'nýn 'Ýhracatý Yasaklanmýþ ve Kýsýtlanmýþ Teknolojiler Kataloðu'na eklenmiþ durumda. Söz konusu kataloðun belirtilen amaçlarý arasýnda Çin'in ulusal güvenliði ve kamu çýkarýnýn korunmasý yer alýyor." diye konuþtu.
- NTE CEVHERLERÝNÝN KATMA DEÐERÝ YÜKSEK HAMMADDELERE DÖNÜÞTÜRÜLMESÝ ÞART
Zanbak, Eskiþehir'in Beylikova ilçesinde kurulan tesisin, NTE cevherlerini "oksit" kimyasallarý türüne dönüþtüreceðini belirterek, NTE oksitlerinden metalik elementlerin elde edilebilmesi için Çin'in þu anda ihracat yasaðý getirdiði daha ileri teknolojilerin kullanýlmasý ya da bu teknolojilerin Türkiye'de de geliþtirilmesi gerektiðini söyledi.
Çin'in bu konudaki ihracat kýsýtlamalarýnýn hammadde tedariki açýsýndan Türkiye'nin imalat sektörüne önemli bir etkisinin olmayacaðýný aktaran Zanbak, þunlarý kaydetti:
"Beylikova'daki tesis geliþtirildiðinde, bu deðerli 'ara mamul' geliþmiþ ülkelerin peþinde koþacaklarý bir kritik/stratejik hammadde niteliði kazanacaktýr. Bu nedenle, Beylikova'da üretilecek NTE oksitlerinin sadece bir ara mamul olarak ihracatý yerine, Çin dahil geliþmiþ ülkelerin Türkiye'de daha yüksek katma deðerli 'metalik NTE' üretimine yönelik stratejik iþ birlikleri geliþtirmesinde yarar var."
Zanbak, benzer bir durumun iki yýl önce yeþil enerji üretim ve tüketimi açýsýndan önemli bir hammadde olan nikel konusunda Endonezya'da yaþandýðýna deðinerek, "Dünyadaki nikel cevherleri açýsýndan en büyük kaynaða sahip Endonezya'nýn iþlenmemiþ nikel cevherlerinin ihracatýný yasaklamasý sonrasýnda, Çin dahil diðer geliþmiþ ülkeler Endonezya'da metalik nikel üretim tesisi kurmak için milyarlarca dolarlýk yatýrým yaptý. Benzer bir politika metalik NTE'lerin üretimi için de uygulanabilir." dedi.
Gün geçtikçe geliþmiþ ülkelerin kritik hammadde temini konusundaki ihtiyaçlarýnýn katlanarak artacaðýna dikkati çeken Zanbak, her ne kadar geri kazanýma aðýrlýk verilse de katlanarak artacak ihtiyaçlarýn, doðal kaynak olan ülkelerdeki madencilik sektörü tarafýndan saðlanmak zorunda olduðuna iþaret etti.
Zanbak, maden cevheri çeþitliliði açýsýndan oldukça zengin olan Türkiye'nin potansiyeline deðinerek, "Ülkenin kritik hammaddeleri mümkün olduðunca ham cevher ihracatý yerine 'katma deðeri yüksek' hammaddeler olarak ihraç etme politikasý takip etmesinde yarar var." diye konuþtu.
