ORSAM Kuzey Afrika Çalýþmalarý Koordinatörü Dr. Kaan Devecioðlu, Türkiye'nin Afrika modelini ve Afrika ülkeleriyle artan iþbirliðinin altýnda yatan faktörleri AA Analiz için kaleme aldý.
Türkiye, savunma sanayi alanýnda kaydettiði hýzlý ilerlemeyi Afrika'da stratejik bir avantaja dönüþtürerek bölgede önemli bir aktör haline gelmiþtir. TUSAÞ tarafýndan üretilen T-129 ATAK helikopterlerinin Nijerya'ya teslimatý ve bunun savunma iþbirliðine yansýyan etkisi, bu yükselen gücün somut bir göstergesidir. Türkiye'nin Afrika'daki bu yükseliþi, sadece savunma sanayi ihracatýyla sýnýrlý kalmýyor; ayný zamanda eðitim, teknoloji transferi ve güvenlik iþbirliði gibi alanlarý da kapsýyor.
- TÜRKÝYE'YÝ ÖNE ÇIKARAN DÖRT TEMEL FAKTÖR
Türkiye'nin Afrika'da savunma sanayi alanýnda öne çýkmasýný saðlayan dört temel faktöre dikkat çekilebilir.
Bunlardan ilki, T-129 ATAK helikopteri, Bayraktar TB2 ÝHA/SÝHA'lar, HÜRKUÞ eðitim uçaklarý ve zýrhlý kara araçlarý gibi yerli ve milli savunma ürünlerinin Türkiye'yi uluslararasý pazarda rekabetçi bir konuma taþýmasýdýr.
Ýkinci olarak Türkiye'nin Afrika ülkelerinin finansal kýsýtlamalarýný göz önünde bulundurarak uygun finansman modelleri ve teknoloji transferi seçenekleri sunduðuna dikkat çekilebilir.
Üçüncü faktör, Türkiye'nin savunma sanayi ürünlerinin terörle mücadele, sýnýr güvenliði ve asimetrik savaþlar gibi Afrika'daki spesifik güvenlik ihtiyaçlarýna yönelik tasarlanmýþ olmasýdýr. Öne çýkan dördüncü husus ise Türkiye'nin Afrika ordularýna yönelik eðitim programlarý ve teknik destekle iþbirliðini derinleþtirmesidir. Bu, yalnýzca askeri ekipman satýþýný deðil, uzun vadeli stratejik ortaklýklarý da beraberinde getiriyor.
Diðer taraftan Türkiye'nin Afrika'daki savunma sanayi iþbirlikleri Nijerya'nýn ötesine geçerek Afrika'da Libya, Somali, Etiyopya, Tunus, Cezayir, Fas, Mali, Burkina Faso, Nijer ve Çad gibi ülkelere kadar uzanýyor. Örneðin Türkiye, Libya'yla 2020 yýlýnda geliþtirdiði savunma ve güvenlik iþbirliðinin ardýndan bu ülkede göreceli istikrarýn saðlanmasýna katký saðlamýþtý. Ankara, Somali'de askeri eðitim üssü kurarak ve Somali ordusuna Bayraktar TB2 SÝHA'larý dahil olmak üzere çeþitli ekipmanlar saðlayarak, Mogadiþu yönetiminin teröre karþý savaþta ilerleme kaydetmesine destek olmuþtu. Diðer taraftan Türkiye, son yýllarda terör hareketlerinin yoðunlaþtýðý Sahel'deki Mali, Burkina Faso ve Nijer'e de desteðini artýrýyor. Dolayýsýyla Türkiye'nin Afrika'da güçlenen bu konumu, onu kýtadaki diðer aktörlerden ayýran benzersiz bir imaja sahip olmasýný saðlýyor.
- "TÜRKÝYE MODELÝ" VE KÜRESEL AKTÖRLERDEN FARKLILAÞAN YAKLAÞIMLAR
Türkiye, son yýllarda Afrika kýtasýnda geliþtirdiði özgün politikalarla, geleneksel küresel aktörlerden farklý bir ortaklýk modeli oluþturdu. Özellikle Fransa'nýn etkisinin gerilediði Batý Afrika'da ve stratejik öneme sahip diðer bölgelerde Türkiye, kalkýnma odaklý ve eþit ortaklýk prensibiyle yeni bir iþbirliði paradigmasý sunuyor. Bu yaklaþým, "Türkiye Modeli" olarak adlandýrýlabilecek bir yapýya dönüþüyor ve kýtadaki ülkeler için alternatif bir iþbirliði çerçevesi sunuyor.
Türkiye, Batý ve Doðu bloklarýnýn çýkar çatýþmalarýnýn yoðun olduðu bölgelerde, "tarafsýz ve yapýcý bir aktör" kimliðiyle dikkat çekiyor. Afrika'da özellikle Batý'nýn etkisinin gerilediði ve Çin ile Rusya gibi aktörlerin etkinliðini artýrdýðý bir dönemde Türkiye, dengeleyici bir rol oynuyor. Türkiye'nin ideolojik dayatmalardan uzak, pragmatik ve ihtiyaçlara odaklanan politikasý, bölge ülkeleri tarafýndan olumlu karþýlanýyor. Örneðin Nijerya'da Türkiye'nin özellikle altyapý yatýrýmlarý, savunma sanayi iþbirliði ve insani yardýmlarla desteklediði tarafsýz politikasý, bölgenin istikrarýna katký saðlýyor. Bu, Türkiye'nin bir "güç boþluðu" doldurma çabasýndan ziyade, yerel ihtiyaçlara yönelik yapýcý çözümler sunma arzusunu yansýtýyor.
Türkiye, Afrika ülkeleriyle iliþkilerinde yalnýzca ekonomik çýkar odaklý bir model izlemek yerine, uzun vadeli ve çok boyutlu ortaklýklar kurmayý hedefliyor. Türk Ýþbirliði ve Koordinasyon Ajansý Baþkanlýðý (TÝKA), Türk Kýzýlayý ve Maarif Vakfý gibi kurumlar aracýlýðýyla kýtada altyapý desteði, insani yardým ve eðitim projeleri yürütülüyor. Bu projeler, yalnýzca kýsa vadeli sorunlarý çözmekle kalmayarak ayný zamanda Türkiye'yi yerel halk ve yönetimlerin gözünde "güvenilir bir ortak" haline getiriyor.
Türkiye'nin Afrika'ya yönelik politikasý, Batýlý ve diðer küresel aktörlerin yaklaþýmlarýndan birçok yönüyle ayrýþýyor. Bu farklýlýklar, "Türkiye Modeli" olarak adlandýrýlabilecek özgün bir iþbirliði paradigmasýnýn temelini oluþturuyor. Bu anlamda Türkiye'nin Afrika ülkelerine eþit ortaklýk prensibi, ihtiyaç odaklý projeler geliþtirmesi, kýta ülkelerinin baðýmsýzlýðýna ve kapasite artýrýmýna odaklanmasý, sömürgeci bir geçmiþe dayanmayan tarihsel ve sosyo-kültürel baðlarý, özgün bir iþbirliði politikasýnýn zeminini hazýrlýyor. Örneðin Türkiye, Afrika ülkelerinin dýþ müdahalelere karþý daha dirençli olmalarýný saðlamak için savunma sanayi, eðitim ve saðlýk gibi alanlarda kapasite artýrýcý iþbirlikleri sunuyor. Nitekim Nijerya'ya yapýlan T-129 ATAK helikopteri teslimatý ve bu teslimatýn operasyonel kapasite üzerindeki etkisi, bu baðlamda önemli bir örneklik teþkil ediyor.
- JEOPOLÝTÝK REKABETTE YAPICI STRATEJÝ
Türkiye'nin Afrika'da sunduðu model, özellikle Fransa gibi eski sömürgeci güçlerle ve Çin gibi altyapý yatýrýmlarý üzerinden nüfuz saðlamaya çalýþan aktörlerden farklýlaþýyor. Fransa'nýn müdahaleci yaklaþýmýna karþýn Türkiye, Afrika ülkelerinin egemenlik haklarýna saygý gösteren bir iliþki modeli benimsiyor. Diðer taraftan Çin, Afrika'da sunduðu krediler ve altyapý projeleriyle genellikle "borç tuzaðý" eleþtirileriyle karþýlaþýyor. Türkiye ise daha esnek finansman modelleri ve teknoloji transferiyle, Afrika ülkelerinin ekonomik baðýmsýzlýðýný destekleyen bir yol izliyor. Son olarak, Amerika Birleþik Devletleri (ABD) ve Rusya, Afrika'daki faaliyetlerinde genellikle jeopolitik rekabeti önceleyerek yerel ihtiyaçlara daha az odaklanýyor. Türkiye ise kýtadaki askeri varlýðýný kalkýnma ve insani yardým faaliyetleriyle dengeliyor ve kýtada "güvenliðe katký saðlayan aktör" pozisyonuyla yapýcý bir strateji izliyor.
Sonuç olarak "Türkiye Modeli", Afrika ülkelerine kalkýnma, güvenlik ve baðýmsýzlýk gibi temel hedefler doðrultusunda eþit bir ortaklýk çerçevesi sunuyor. Nijerya gibi ülkelerle geliþtirilen iliþkiler, bu modelin baþarýlý bir þekilde uygulanabileceðini gösteriyor. Türkiye'nin bu politikasý, sadece ekonomik çýkarlar üzerinden deðil, ayný zamanda yerel halklarýn ihtiyaçlarýna yönelik tasarlanan insani yardým ve kalkýnma projeleriyle þekilleniyor. Bu ise kýtadaki diðer aktörlerden farklýlaþan bir strateji olarak Türkiye'yi bölgesel ve küresel ölçekte daha güçlü bir aktör haline getiriyor.
[Dr. Kaan Devecioðlu, ORSAM Kuzey Afrika Çalýþmalarý Koordinatörüdür.]*Makalelerdeki fikirler yazarýna aittir ve Anadolu Ajansýnýn editoryal politikasýný yansýtmayabilir.