AA muhabirinin derlediði bilgilere göre, Baþbakan Adnan Menderes ile arkadaþlarýnýn idamýnýn üzerinden 61 yýl geçti.

Aydýnlý çiftçi bir ailenin çocuðu olarak dünyaya gelen Menderes, siyasete 1930'da Serbest Cumhuriyet Fýrkasýnýn bir kolunu organize ederek baþladý. Partinin kendini feshetmesinden sonra CHP'ye geçen Menderes, 1931 seçimlerinde Aydýn milletvekili seçildi.

Ýsmet Ýnönü ile 'Çiftçiyi Topraklandýrma Kanunu' görüþmeleri sýrasýnda görüþ ayrýlýðýna düþen Menderes, parti içi muhalefetten dolayý 1945 yýlýnda CHP'den ihraç edildi.

Adnan Menderes, CHP'den birlikte ihraç edildikleri arkadaþlarý Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile 7 Aralýk 1945'te Demokrat Partiyi (DP) kurdu.

DP, 14 Mayýs 1950'deki seçimlerde büyük bir baþarýya imza atarak yüzde 52,7 oyla 420 milletvekili çýkardý. CHP ise ayný seçimde yüzde 39,4 oy ile 63 milletvekili çýkarabildi.

TBMM Baþkanlýðýna Refik Koraltan, Cumhurbaþkanlýðýna DP Genel Baþkaný Celal Bayar seçilirken yeni hükümet ise Adnan Menderes baþbakanlýðýnda kurularak 22 Mayýs'ta göreve baþladý. Köprülü, bu kabinede Dýþiþleri Bakaný oldu.

Adnan Menderes'in 10 yýllýk baþbakanlýðý döneminde Türk iç ve dýþ politikasýnda büyük deðiþimler yaþandý.

Birinci Menderes Hükümeti'nin ilk icraatý 'fazla masraf olduðu' gerekçesiyle devlete ait otomobilleri satmak oldu. Menderes döneminde paralara mevcut cumhurbaþkanýnýn resminin basýlmasý uygulamasý kaldýrýldý.

Bu uygulamayla Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk Cumhurbaþkaný Mustafa Kemal Atatürk'ün resimleri tekrar paralara basýlmaya baþlandý.

Menderes Hükümeti, Arapça ezan okuma yasaðýný kaldýrarak dini özgürlüklerin önünü açtý. Eðitim ve öðretim kurumlarýndan laiklik adýna kaldýrýlan din eðitimi de Menderes döneminde, dördüncü sýnýftan itibaren velinin isteðine baðlý olarak yeniden verilmeye baþlandý.

- Türkiye, 1952'de NATO'ya tam üye kabul edildi

Menderes Hükümeti, 25 Temmuz 1950'deki Bakanlar Kurulu toplantýsýnda Kore'ye askeri bir kuvvet gönderilmesine karar verdi.

Türk askerinin Kore'deki baþarýsý Türkiye'nin NATO'ya üye olmasýnda etkili oldu. Türkiye tarafýndan NATO'ya girmek için ilk baþvuru 11 Mayýs 1950'de yapýlmýþtý. Adnan Menderes Hükümeti döneminde ise Türkiye, 1952'de NATO'ya tam üye kabul edildi. Devletin ekonomik hayata müdahalesini yoðun þekilde eleþtiren Menderes, iktidara geldiði ilk günden itibaren ekonomide liberal bir politika izledi. Menderes'in politikalarýyla ekonomide kalkýnma dönemine giren Türkiye'de, serbest piyasa ekonomisine geçiþe hýz verildi.

Ýthalata getirilen kýsýtlamalarý kaldýran Menderes hükümeti tarafýndan kredi faizleri düþürülerek özel sektörün daha fazla kredi kullanýmý teþvik edildi. Gelen kredilerin özellikle tarým alanýnda kullanýlmasý önerilirken tarýmda makineleþme çalýþmalarý baþladý.

Yabancý sermaye giriþini teþvik etmek amacýyla yasal mevzuat hazýrlanarak KÝT'lerin özel sektöre devri öngörüldü.

Ülkede yeni sanayi tesisleri, 1954 yýlýnda Türkiye Vakýflar Bankasý kuruldu. Bu dönemde Türkiye'nin gayrisafi milli hasýlasý yýlda ortalama yüzde 9 büyüdü.

- Darbenin ayak sesleri: '6-7 Eylül olaylarý'

2 Mayýs 1954'te yapýlan genel seçimlere katýlým, hiçbir kanuni zorlama olmamasýna raðmen yüzde 88,63 gibi oldukça yüksek oranda gerçekleþti. DP, yüzde 56 oy oranýyla Cumhuriyet tarihinin en yüksek oyunu aldý ve Meclisteki milletvekili sandalyelerinin yüzde 93'ünü kazandý.

Demokrat Parti'nin 1954'te kazandýðý bu zaferin ardýndan, Kýbrýs'ta yaþanan sorunlar tüm aðýrlýðýyla hissedilmeye baþlandý.

Kýbrýs konusunun müzakere edilmesi için 29 Aðustos 1955'te gerçekleþtirilen Londra Konferansý'ndan, Türkiye'de yaþanan '6-7 Eylül olaylarý' nedeniyle bir sonuç alýnamadý.

'Atatürk'ün Selanik'teki evinin bombalandýðý'na iliþkin haberlerle baþlayan '6-7 Eylül Olaylarý', sýkýyönetim ilan edilerek ancak bastýrýlabildi. Olaylar bastýrýlana kadar Ýstanbul'da Rumlara ait çok sayýda kilise, okul, iþ yeri yaðmalandý, yakýldý. Binlerce Rum, uzun yýllardýr yaþadýklarý topraklardan ayrýlmak zorunda kaldý.

DP, 27 Ekim 1957'de yapýlan genel seçimlerde yüzde 9,3'lük kayýpla yüzde 47,30 oy aldý. Menderes, seçimlerin ardýndan parti içinde öz eleþtiriye giderek seçim sonuçlarýný teþkilatýn yeterince çalýþmamasýna, basýnda yer alan yalan haberlere baðladý.

- 27 Mayýs 1960 askeri darbesi

Türk Silahlý Kuvvetleri içindeki bazý general ve subaylarýn oluþturduðu 38 kiþilik Milli Birlik Komitesi, Demokrat Partinin ülkeyi gitgide bir baský rejimine ve kardeþ kavgasýna götürdüðü gerekçelerini ileri sürerek 27 Mayýs 1960'ta sabaha karþý yönetime el koydu.

Darbeciler, TBMM ve Anayasa'yý feshetti ve siyasi faaliyetleri askýya aldý. Cumhurbaþkaný Celal Bayar, Baþbakan Adnan Menderes, DP'li milletvekilleri, hükümet üyeleri, Genelkurmay Baþkaný Orgeneral Rüþtü Erdelhun ile bazý üst düzey kamu görevlileri gözaltýna alýndý.

Adnan Menderes, ayný gün yurt gezisi kapsamýnda bulunduðu Kütahya'da Albay Muhsin Batur tarafýndan gözaltýna alýnarak Ankara'ya götürüldü ve daha sonra diðer tutuklu DP üyeleriyle Yassýada'da hapsedildi.

Menderes ve diðer DP üyeleri, bulunduklarý Yassýada'da kurulan Yüksek Adalet Divaný tarafýndan yargýlanmaya baþladý. Menderes ve hükümet üyelerinin yargýlandýðý davalar, Yassýada Spor Salonu'nda görüldü.

Celal Bayar'ýn '1 numaralý' sanýk olduðu davada, dönemin Baþbakaný Menderes ise onun yanýndaki sandalyede oturdu. Türk halký, 'demokrasi getireceðini iddia ederek demokrasiyi yargýlayan' davalarý 'Yassýada Saati' programýyla radyodan takip etti.

Mahkeme sürecinde sanýklara kötü muamele edildiði de gündeme geldi.

Darbecilerin, 'Düþükler Yassýada'da' ismiyle sanýklarý küçük düþürmek amacýyla çektikleri film de dönemin kabul edilemez görüntüleri arasýna girdi.

- 592 sanýktan 288'i için idam istendi

Yassýada'daki sözde yargýlamalar, 14 Ekim 1960'ta baþlayýp 15 Eylül 1961'de karara baðlandý.

Toplam 19 dosyada toplanan davalar 'anayasayý ihlal' davasýyla birleþtirildi. Tutuklular 'vatana ihanet, Meclis iç tüzüðünün deðiþtirilmesi, Kýrþehir'in ilçe yapýlmasý, CHP'nin mallarýna el koymak'tan suçlu bulundu. Yassýada duruþmalarýnda 6-7 Eylül olaylarýndan da DP sorumlu tutuldu.

592 sanýktan 288'i için idam istendi. Kararý açýklayan Yüksek Adalet Divaný, 15 sanýðý idam cezasýna çarptýrdý.

Eski Cumhurbaþkaný Celal Bayar, eski Baþbakan Adnan Menderes, eski Dýþiþleri Bakaný Fatin Rüþtü Zorlu, eski Maliye Bakaný Hasan Polatkan'ýn idam kararlarý oy birliðiyle alýndý. Eski TBMM Baþkaný Refik Koraltan, eski TBMM Baþkanvekilleri Agah Erozsan, Ýbrahim Kirazoðlu, eski Tahkikat Komisyonu Baþkaný Ahmet Hamdi Sancar, eski Tahkikat Komisyonu üyeleri Nusret Kiriþçioðlu, Bahadýr Dülger, eski bakan Emin Kalafat, eski milletvekilleri Baha Akþit, Osman Kavrakoðlu, Zeki Erataman ile eski Genelkurmay Baþkaný Rüþtü Erdelhun hakkýndaki idam kararlarý ise oy çokluðuyla alýndý.

- Bazý isimler affedildi

Aralarýnda eski bakan, eski milletvekilleri, Tahkikat Komisyonu üyeleri, Ýstanbul Valisi ile Ýstanbul Belediye Baþkanýnýn da bulunduðu 31 sanýk hakkýnda ise müebbet hapis cezasý verildi. Sanýklardan 92'si 6 yýl ile 20 yýl arasýnda aðýr hapis, 94'ü 5 yýl aðýr hapis cezasýna çarptýrýldý. Bazý sanýklar kýsa süreli hapis cezasýna çarptýrýlýrken bazýlarý beraat etti.

Birçok yabancý ülke lideri, idamlarýn durdurulmasý için Cemal Gürsel baþkanlýðýndaki Milli Birlik Komitesi'ne defalarca çaðrýda bulundu. Bunun üzerine Komite, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüþtü Zorlu dýþýndakilerin idam cezasýný affetti. Celal Bayar'ýn cezasý yaþ haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi.

Fatin Rüþtü Zorlu ve Hasan Polatkan, 16 Eylül 1961'de sabaha karþý idam edildi. Menderes ise 17 Eylül 1961'de saðlýk muayenesini yapan doktor heyetinden 'saðlam' raporu alýnmasýnýn ardýndan, Ýmralý Adasý'na götürüldü. Ýlk durak, komutanýn odasý oldu. Ýdam kararý yüzüne okundu. Menderes'in dilinden 'Allah milletimize zeval vermesin.' cümlesi döküldü. Ýdam sehpasýna gitmeden önce din görevlisi ile birkaç dakika konuþtu. Ardýndan beyaz gömlek giydirildi.

Menderes'in idam sehpasýna çýkarýldýktan sonraki son sözleri, 'Hayata veda etmek üzere olduðum þu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Bu anda karýmý ve çocuklarýmý þefkatle anýyorum...' oldu. Menderes, 17 Eylül'de saat 13.21'de Ýmralý Adasý'nda idam edildi.

- Ýtibarlarý iade etti

TBMM tarafýndan 11 Nisan 1990'da kabul edilen bir kanunla Adnan Menderes ve onunla idam edilen arkadaþlarýnýn itibarlarý iade edildi. Ayný kanun uyarýnca Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüþtü Zorlu'nun naaþý, 17 Eylül 1990'da Ýmralý'dan alýnarak devlet töreniyle Ýstanbul Vatan Caddesi'nde yaptýrýlan anýt mezara taþýndý. Cumhuriyet tarihinin en karanlýk dönemlerinden birine ev sahipliði yapan Yassýada ise Demokrasi ve Özgürlükler Adasý olarak yeniden doðdu.

Yassýada'nýn ismi 2013'te 'Demokrasi ve Özgürlükler Adasý' olarak deðiþtirildi. 2015'te de yeniden düzenleme faaliyetlerine baþlanarak kültür ve kongre merkezi haline getirilmesine karar verildi.

Cumhurbaþkaný Recep Tayyip Erdoðan'ýn talimatýyla baþlatýlan proje kapsamýnda Yassýada, 60 yýl sonra 'Demokrasi ve Özgürlükler Adasý'na dönüþtü. Demokrasi ve Özgürlükler Adasý, 27 Mayýs 1960 darbesinin 60. yýlýnda Yassýada, demokrasi ve milli iradeyi yansýtacak müze, kütüphane, konferans salonu ve Demokrasi Feneri gibi birçok sembol yapýyla yenilenerek özel bir törenle halka açýldý.