30 Eylül 2016 Cuma
Ýsmet Ýnönü'nün Lozan telgraflarý Ýngilizlerin elinden geçmiþ
Ýsmet Ýnönü'nün tercih ettiði ve Türkler tarafýndan kullanýlan Doðu Telgraf hattý Ýngiltere’nin denetimi altýnda olduðundan, deþifre edilen telgraflar Ýngilizlere Türk heyetinin pazarlýk konumunu deðerlendirme fýrsatý vermiþti.
1
/
21
Lozan görüþmeleri esnasýnda da Ýnönü'nün Ýstanbul'a yolladýðý telgraflar deþifre edilmiþ ve neticesinde Lord Curzon Ýsmet Ýnönü'den istediði tüm tavizleri almýþtý.
2
/
21
Ýsmet Ýnönü'nün tercih ettiði ve Türkler tarafýndan kullanýlan Doðu Telgraf hattý Ýngiltere’nin denetimi altýnda olduðundan, deþifre edilen telgraflar Ýngilizlere Türk heyetinin pazarlýk konumunu deðerlendirme fýrsatý vermiþti.
3
/
21
Türk heyetinin Ankara ile yaptýðý çok gizli telgraf görüþmelerini ele geçiren Ýngiliz haberalma servisi bu telgraflarý Lord Curzon’a ulaþtýrdý. Böylelikle Ýngilizlerin görüþmeler boyunca Türklerin ne düþündüklerini ve ne yapmak istediklerini daha iyi deðerlendirilmesini saðladý.
4
/
21
Curzon, ele geçirilip Ýngiliz Dýþiþleri Bakanlýðý’na aktarýlan Türk telgraflarýný düzenli bir þekilde inceleyerek, Lozan’da Ýsmet Paþa ve Ankara’da Türk Hükümeti’nin karþý karþýya bulunduðu zorluklarý öðreniyordu.
5
/
21
Müzakereler süresince Türkiye'nin hamlelerini önceden bilen Ýngilizler, çok özel bir istihbarat sistemi kurmuþ. Mustafa Armaðan 2012 yýlýnda yazdýðý yazýyla bu konuya deðinmiþti.
6
/
21
ÝNGÝLÝZLERÝN TELGRAF ÇALMA VE ÇÖZME EKÝBÝ Lozan'ýn karþý taraftan bilgi çalmaya dönük operasyonlarý üzerinde duran nadir bir Ýngilizce araþtýrmaya göre Ýngilizler, Ýstanbul'a yerleþtirdikleri özel yetiþtirilmiþ telgraf çalma ve çözme ekibi sayesinde Türk hükümetinin Lozan'a çektiði telgraflarý bizimkilerden önce yakalýyor, çözüyor ve Lozan'daki ekibimizin eline ulaþmadan önce Londra'ya ulaþtýrýyorlar.
7
/
21
Gereken emirler verildikten sonra Lozan'da müzakere masasýna, bizim elimizdeki kozlarý bilerek oturuyorlardý. Bir diplomatýn dediði gibi bunun, briç masasýnda karþýsýndakinin elindeki kartlarý bilerek oynamaktan farký yoktu. (K. Jeffrey-A. Sharp, 'Lord Curzon and the use of secret intelligence at the Lausanne Conference', The Turkish Yearbook, 1993.)
8
/
21
RAUF ORBAY DEHÞETE DÜÞMÜÞ Bu ahlaksýzca oyunun farkýnda olmayan Türk tarafý, müzakerelere girip çýkýyorlardý ama telgraflaþmalarý kendilerinden önce okumuþ rakipleriyle ayný masada oturduklarýndan bihaberdiler. Zamanýn Baþbakaný Rauf Orbay, yýllar sonra Londra Büyükelçiliði sýrasýnda bu oyunu öðrenince dehþete düþmüþtü.
9
/
21
Ýngiltere, 1. Dünya Savaþý'nýn hemen ardýndan bir Kod ve Þifre Okulu açmýþ ve mezunlarýn bir kýsmýný Ýstanbul'da kurduðu kablosuz dinleme merkezinde istihdam etmiþ olmasý tesadüf deðildi.
10
/
21
ÝSMET PAÞA'YI SIKIÞTIRIYORLARDI Curzon ve Rumbold Türk tarafýnýn kafasýndan nelerin geçtiðini bilerek hareket ediyor ve ortamý germek istediklerinde geriyor, gevþetmek istediklerinde de gevþetiyorlardý. Mesela bir keresinde azýnlýklar konusunda Curzon, Ýsmet Paþa'nýn üstüne gidiyor, sýkýþtýrýyordu.
11
/
21
Rumbold onu uyardý: 'Ýsmet'in ellerinin bu konuda Ankara tarafýndan baðlanmýþ olduðunu hissediyorum. Gizli kaynaklardan edindiðim bilgiye göre eðer biz Montagna Formülü'nde ýsrar edersek masayý ve konferansý terk edecek. Vatandaþlarýmýz için bazý garantiler almamýz yeterli. Konferans kesilirse bunu kamuoyumuzun anlayýþla karþýlayýp karþýlamayacaðýndan emin deðilim.' Curzon, bunun üzerine tutumunu deðiþtirecektir.
12
/
21
Ýngilizler ele geçirilen telgraflardan þunu da net olarak anlamýþlardý: Ýsmet, Ankara'dakilere oranla uzlaþmaya daha yatkýndý ve ýlýmlý bir tavýr sergiliyordu. Ancak Ankara çok sertti.
13
/
21
GÝZLÝ HABERALMA SERVÝSÝ Gizli Haberalma Servisi (SIS) de bunu doðruluyordu. Haziran 1923'te Rumbold, Curzon'a þöyle yazýyordu: 'Malum gizli kaynaklardan edinilen bilgilere dikkat ederseniz Ýsmet'in kendi hükümetiyle giderek daha büyük bir müþkülat içine girmekte olduðunu görürsünüz.'
14
/
21
Ýngilizler Lozan'da bir baþarýsýzlýk veya eli boþ dönme halinde Meclis'in delegelerden ve hükümetten hesap soracaðýný bile tespit etmiþlerdi. 30 Ocak 1923'te Rumbold þöyle yazýyordu Henderson'a:
15
/
21
'Kötü bir anlaþmayla geri dönerlerse BMM onlarý düþürecek, hiçbir þey imzalamadan dönecek olurlarsa bu defa boþu boþuna zaman kaybettirdikleri ve para harcadýklarý için suçlanacaklar.'
16
/
21
Lord Amery ise Curzon'a Türklerin halý satýcýlarýna benzediðini, tam kapýdan çýkarken müþterinin verdiði fiyata razý olduklarý uyarýsýnda bulunuyordu.
17
/
21
Makalenin yazarlarý Jeffrey ve Sharp, Lozan'ýn, 1. Dünya Savaþý'ný bitiren antlaþmalarýn en uzun ömürlüsü oluþunu, Ýngiliz gizli haberalma servisinin bir baþarýsý olarak deðerlendiriyor. Onlarýn gayreti sayesindedir ki Ýngilizler, Türk tarafýnýn elindeki kozlarý ve tezleri önceden öðrenmiþ ve sonuçta ortaya 'gerçekçi' bir antlaþma metni çýkmýþtýr.
18
/
21
Lozan’ýn seçimi Türkleri istihbarat açýsýndan da dezavantajlý bir konuma getirdi. Ýngiliz istihbarat görevlilerince tutulan birçok rapor, Türklerin bakýþ açýsý konusunda çok ayrýntýlý bilgiler vermekteydi. Ama konferanstaki en önemli katký ‘Ýngiliz Haberalma Servisi’ tarafýndan gerçekleþtirildi.
19
/
21
Türk heyetinin Ankara ile yaptýðý çok gizli telgraf görüþmelerini ele geçiren Ýngiliz haberalma servisi bu telgraflarý Lord Curzon’a ulaþtýrdý. Böylelikle Ýngilizlerin görüþmeler boyunca Türklerin ne düþündüklerini ve ne yapmak istediklerini daha iyi deðerlendirilmesini saðladý.
20
/
21
Uluslararasý iliþkilerde istihbaratýn çok büyük yararý olduðuna inanan Winston Churchill, politikalarýný belirlerken istihbarat raporlarýna ayrýca önem verdiðini ifade etmiþtir. Bu konuda týpký Churchill gibi düþünen Curzon þöyle diyordu; “Yabancý hükümetlerin þifresi kýrýlan telgraflarý, onlarýn politikalarýný ve eylemlerini deðerlendirmede kuþkusuz bizim en kýymetli bilgi kaynaðýmýzdýr'
21
/
21
