12 Eylül darbesi neden ve nasýl oldu? Demokrasiye kara leke vuran 12 Eylül darbesinin nedenleri ve sonuçlarý

Türkiye demokrasi tarihine kara leke olarak geçen 12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden tam 43 yýl geçti. Binlerce kiþinin örgüt üyesi olmak suçundan yargýlandýðý, yüzlerce kiþiye ise iþkence edilen süreçte Anayasayý kaldýran darbeciler, ardýndan TBMM'yi laðvederek antidemokratik faaliyetlerine hýz verdi. Peki 12 Eylül darbesi neden ve nasýl oldu? Ýþte Türkiye demokrasisine vurulan kara leke 12 Eylül darbesinin nedenleri ve sonuçlarý

12 EYLÜL DARBESÝ NEDEN OLDU?

12 Eylül 1980 darbesinin üstünden 43 yýl geçmesine raðmen geride býraktýðý acýlar ilk günkü tazeliðini koruyor. Darbenin etkileri Türk siyasi tarihinde uzun yýllar hissedildi.

12 Eylül 1980 gecesi Türk Silahlý Kuvvetleri tarafýndan saat 03.00'te TRT, PTT ve diðer iletiþim dairelerine el konularak saat 04.00'te radyolardan tüm ülkeye duyuruldu.

Ýlk bildiride, "Giriþilen harekâtýn amacý; ülke bütünlüðünü korumak, millî birlik ve beraberliði saðlamak, muhtemel bir iç savaþý ve kardeþ kavgasýný önlemek, devlet otoritesini ve varlýðýný yeniden tesis etmek ve demokratik düzenin iþlemesine mâni olan sebepleri ortadan kaldýrmaktýr." ifadeleri yer aldý. Ýþte 12 Eylül darbesi tarihçesi...

DEMOKRASÝNÝN UNUTULMAYAN KARA LEKESÝ 12 EYLÜL DARBESÝNÝN SONUÇLARI

Takvimler 12 Eylül 1980 tarihini gösteriyordu. Cuma günü saat sabaha karþý 3'tü. Türkiye bir gecede alt üst oldu. Dönemin Genelkurmay Baþkaný Orgeneral Kenan Evren, yýllarca tartýþýlacak askeri darbeyi duyurdu.

Darbecilerin ilk hedefi Türkiye'nin demokratik kurumlarýydý...

Türkiye için bir karanlýk dönemin sonu, bir diðerinin ise baþlangýcý oldu. Kenan Evren ve kuvvet komutanlarýndan oluþan darbeciler, önce anayasayý rafa kaldýrdý.

Türkiye Büyük Millet Meclisi laðvedildi. Ülke genelinde sýký yönetim ilan edildi.

Dönemin siyasi liderleri Süleyman Demirel, Bülent Ecevit, Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeþ sürgüne gönderildi. Bu isimlere yasak konuldu. Siyasi partilerin kapýsýna kilit vuruldu.

Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kýzýlay dýþýndaki dernekler kapatýldý.

ÝDAMLAR VE DÝÐER CEZALAR

Takvimler 9 Ekim 1980'i gösterdiðinde sol görüþlü Necdet Adalý ile ülkücü Mustafa Pehlivanoðlu idam edildi.

Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüðü gerekçesiyle hüküm giyen 17 yaþýndaki Erdal Eren'e de idam cezasý verildi. Eren'in idam hükmü, Yargýtay tarafýndan 2 kez iptal edilmesine raðmen Milli Güvenlik Konseyince onaylanan kararla ve yaþý büyütülerek 13 Aralýk 1980'de Ankara Ulucanlar Cezaevi'nde infaz edildi.

"ASMAYALIM DA BESLEYELÝM MÝ?"

Kenan Evren'in Eren için söylediði "Asmayalým da besleyelim mi?" ifadesi, darbecilerin insan haklarý ihlali konusunda sýnýr tanýmayacaklarýnýn itirafý oldu.

Darbe sonrasý devlet yöneticilerinin emri ile anarþist ilan eden 1 milyon 683 bin kiþi fiþlendi,

Devlet Güvenlik Mahkemesi tarafýndan açýlan 210 bin davada 230 bin kiþi yargýlandý.

7 bin kiþi için idam cezasý istendi ve 517 kiþiye idam cezasý verildi. Haklarýnda idam cezasý verilenlerden 50'si asýldý (26 siyasi suçlu, 23 adli suçlu, 1'i Asala terör örgütü militaný). Ýdamlarý istenen 259 kiþinin dosyasý Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne gönderildi.

71 bin kiþi Türk Ceza Kanunu'nun 141, 142 ve 163. maddelerinden yargýlandý,

98 bin 404 kiþi örgüt üyesi olmak suçundan yargýlandý.

388 bin kiþiye pasaport verilmedi. 30 bin kiþi sakýncalý olduðu için iþten atýldý.

14 bin kiþi vatandaþlýktan çýkarýldý.

30 bin kiþi siyasi mülteci olarak yurtdýþýna gitti.

300 kiþi kuþkulu bir þekilde öldü. 171 kiþinin iþkenceden öldüðü belgelendi.

937 film sakýncalý bulunduðu için yasaklandý.

23 bin 677 derneðin faaliyeti durduruldu.

3 bin 854 öðretmen, üniversitede görevli 120 öðretim üyesi ve 47 hâkimin iþine son verildi.

Ayný dönem 400 gazeteci için toplam 4 bin yýl hapis cezasý istendi. Gazetecilere 3 bin 315 yýl 6 ay hapis cezasý verildi. 31 gazeteci cezaevine girdi. 300 gazeteci saldýrýya uðradý. 3 gazeteci silahla öldürüldü.

12 EYLÜL DAVASI

2010 yýlýnda darbecilerin yargýlanmasý için yapýlan referandumda % 58 evet oyu çýktý ve 13 Eylül 2010 sabahýndan itibaren 12 Eylül'ün sorumlularý hakkýnda suç duyurularý yapýlmaya baþlandý.

12 Eylül 2010 tarihinde sonuçlanan referandum sonrasýnda deðiþtirilen yasalar çerçevesinde 1980 yýlýnda gerçekleþtirilmiþ olan ihtilalden maðdur olanlarýn ilgililere dava açma hakký doðdu. Bunun sonucunda referandum tarihinin ilk gününden itibaren savcýlýða binlerce suç duyurusunda bulunuldu. Bütün bu suç duyurularý toplanýp Ankara Cumhuriyet Baþsavcýlýðý tarafýndan 07.04.2011 yýlýnda ilk soruþturma açýldý. Darbenin üzerinden geçen 31 yýl sonunda açýlabilen ilk soruþturma oldu.

Darbenin o tarihte yaþayan isimleri Kenan Evren ile Tahsin Þahinkaya hakkýnda aðýrlaþtýrýlmýþ müebbet hapis cezasý verildi. Evren ve Þahinkaya'nýn orgeneral rütbeleri de söküldü.

Dava sonucunda Kenan Evren ve Tahsin Þahinkaya, 765 sayýlý TCK'nýn "Devlet kuvvetleri aleyhine cürümler" baþlýklý 146. maddesi uyarýnca aðýrlaþtýrýlmýþ müebbet hapis cezasýna çarptýrýldýlar.

Davanýn Yargýtay süreci devam ederken Kenan Evren 10 Mayýs 2015'te 98 yaþýnda, Þahinkaya ise 9 Temmuz 2015'te 90 yaþýnda öldü.

Eski Hava Kuvvetleri Komutaný emekli Orgeneral Tahsin Þahinkaya'nýn, Kenan Evren'den iki ay sonra, 90 yaþýnda ölmesiyle Yargýtay aþamasýndaki dava düþtü.