Türk bilim insanlarýndan heyecanlandýran keþif: Kovid-19'a karþý 'antiviral' etkili koku molekülleri tespiti

Dünyadaki Ar-Ge laboratuvarlarý Kovid-19'a çare bulmaya çalýþýrken, ODTÜ Biyolojik Bilimler Bölümü Moleküler Biyoloji ve Genetik Programý Öðretim Üyesi Doç. Dr. Çaðdaþ Devrim Son ile kimya mühendisi parfümör Hüseyin Erdoðmuþ tarafýndan yürütülen proje, ilginç sonuçlar ortaya çýkardý.

Keþfettikleri koku molekülü karýþýmlarýnýn koklandýðýnda akciðere kadar ulaþarak koronavirüsün hastalýk yapan protein yapýsýný bozduðu yönünde veriler elde eden ve bu çalýþmalarýný uluslararasý dergilerde yayýmladýklarý makalelerle bilim dünyasýna duyuran Son ve Erdoðmuþ, çalýþmanýn sonuçlarýnýn bilim insanlarýnca klinik araþtýrmalarla daha da ileriye götürülmesini istiyor.

Doç. Dr. Son, AA muhabirine, biyoloji bölümü mezunu olduðunu ancak organik kimya ile biyokimya üzerine doktora ve doktora sonrasý çalýþmalar yaptýðýný, 2009'da Türkiye'ye dönerek ODTÜ'de öðretim üyesi olarak çalýþmaya baþladýðýný anlattý.

Erdoðmuþ'un kendisine ulaþýp koku molekülleri üzerine çalýþmalarýný aktardýðýný ve bu moleküllerin koronavirüs üzerindeki etkisine iliþkin bilimsel çalýþma için yardým istediðini belirten Son, "Ýlk baþta sadece deneme üzerine baþladýðýmýz çalýþmada sonuçlar oldukça ilginç çýktý. 200'ün üzerinde molekülü denedik ve en iyilerini seçtik. Bu molekülleri bilgisayarda test ettik ve hangilerinin koronavirüs üzerinde iyi olduðunu belirledik. Koku olarak kullanýlan doz, bu hastalýk için tedavi edici olacak mý, yeterli mi, bu bilinmiyor. Olabilir ama olmayabilir de. Bunun için klinik araþtýrma þart." dedi.

Çalýþmalarý sonucunda halihazýrda koronavirüs tedavisinde kullanýlana benzer, hatta daha etkili moleküller tespit ettiklerini bildiren Son, þöyle devam etti:

"Çalýþmamýzý bilimsel olarak gösterdik ancak toplum tarafýndan kullanýlmasý için klinik deneylerinin yapýlmasý gerekiyor. Bunlar zaten koku molekülleri olduðu için belirli dozlarda günlük kullanýmda olan moleküller. Bunlarýn insan saðlýðýna zararlarýnýn olmadýðý da biliniyor. O yüzden bu koku moleküllerinin hastalýðý önlemesi için toplu havalandýrmalarda sterilizasyon amaçlý kullanýlabilmesinin mantýklý olacaðýný düþünüyoruz. Kiþisel olarak koklayarak kullanýmýnýn yaný sýra kapalý alanlarda, asansörlerde, kargolarýn üzerine sýkarak da kullaným olabileceðini öngörüyoruz. Burada asýl sorun þu, bu koku moleküllerinin ilaç olarak verilebilmesi için klinik deneylerde doz ayarlarýnýn yapýlmasý gerekiyor. Bunun için heyecanla klinik araþtýrmalarýn yapýlmasýný talep ediyoruz."

- "ÝÞE YARARSA TOPLUMA DAÐITACAÐIM"

Parfümör Hüseyin Erdoðmuþ ise 1974'te ODTÜ Kimya Mühendisliði Bölümü'nü tamamlamasýnýn ardýndan mühendis olarak özel meraký koku molekülleri üzerine sektörde çalýþtýðýný ve 1980'den itibaren Türkiye'deki ilk sanayide kullanýlan kokularý ihraç eden firmasýný, Ýstanbul'da kurduðunu anlattý.

Koku molekülleri üzerine Ar-Ge yaptýklarýný, robotik baþta olmak üzere son teknolojileri kullandýklarýný dile getiren Erdoðmuþ, bu moleküllerin tedavi edici özellikleri üzerine özel bir kütüphane kurduðunu belirtti.

Dünya genelinde bu yöndeki araþtýrmalarýn da çok yeni olduðunu vurgulayan Erdoðmuþ, kendisinin bu alanda 30 yýllýk bilgi birikimine sahip olduðunu söyledi.

Erdoðmuþ, dünyada bütün bitkilerin bakteri ve virüslerden korunmak için doðal bir reçine ve uçucu yað salgýladýðýný, bin yýllar önce de insanlarýn bu yolla virüslerden korunmak için kokularý kullandýðýný ifade ederek, "Alerjen bilinen koku moleküllerinin antiviral aktivitelerinin bulunduðu biliniyor. Biz de doðayý taklit ederek yola çýktýk ve çalýþmada önemli sonuçlar elde ettik." dedi.

- SARS ÝÇÝN DE GELÝÞTÝRÝLMÝÞTÝ

Çin'de 2004'te çýkan SARS salgýný sýrasýnda bulunduðu bu ülkedeki çevrelerden gelen talep üzerine SARS virüsünü sadece koklamayla yok eden bir ürün geliþtirdiðini ve bunun klinik araþtýrmalarýnýn yapýldýðýný anlatan Erdoðmuþ, salgýn bittiðinde bu formülün elinde olduðunu söyledi.

Kovid-19 salgýnýndan hemen sonra ODTÜ'den Doç. Dr. Son ile ortak çalýþma yapmaya baþladýklarýný aktaran Erdoðmuþ, þöyle konuþtu:

"Tahmin ediyorum ki Kovid-19'u yenebilecek bazý moleküller yakaladýk. Biz hem ucuz hem kolay bulunur hem de stoku çok olan ham maddeleri tespit ettik. Kovid-19'a iyi geldiðini tespit ettiðimiz moleküllerin, koklandýðýnda vücutta 2 saat tesiri var. 2 saatte bir bunlarý koklamak suretiyle belki hastalýðý önleyebiliriz ama 'Teorik olarak olabilir.' diyoruz, pratik olarak klinik deneylerin yapýlmasý lazým. Yaptýðýmýz çalýþma in siliko çalýþmadýr, in vivo ve in vitro çalýþma gerekir."

Akademisyen Son ile 10 bin koku molekülü arasýndan 200'ün üzerinde doðal uçucu yaðýn içeriðinde aktif olabilecek molekülleri ve aktivasyon oranlarýný tespit ettiklerini bildiren Erdoðmuþ, "Sonra onlarý karýþtýracaðýz. Dolayýsýyla ortam kokulandýrmasýyla ya da mendile püskürtüp koklanarak belki de burundaki virüsü yok edebileceðiz. Bazen çözüm çok basit olabilir." deðerlendirmesini yaptý.

Sabunlarla virüsün üzerindeki yað tabakasýnýn etkisizleþtirilmesi gibi bir yöntemi temel aldýklarýný belirten Erdoðmuþ, þunlarý kaydetti:

"Bir anlamda etkin moleküller içeren kokularý ortama salarak ve buruna yaklaþtýrarak virüsün aklýný çelip iþ yapamaz hale getirebiliriz hipotezinden yola çýkýyoruz. Çalýþmalarýn yayýnlarýný da yaptýk. Çalýþmadan ticari bir amaç beklemiyorum. Faydalý olduðu ispatlanýrsa topluma daðýtacaðým. ABD'de klinik araþtýrma prosedürleri kolaylaþtýrýldý. Türkiye'de de klinik araþtýrmalarýn baþlatýlmasýný talep ediyoruz. Kokularý kullanarak Kovid-19 tedavisi üzerine çalýþan bilim insanlarý bulunuyor. Yurt dýþýndan klinik testleri yapabileceðini söyleyen merkezler baþvuruyor. Ancak biz bu testlerin Türkiye'de yapýlmasýný istiyoruz."