Sahaflığın hafızasını kaydetti
Arşivlerde geçen bir ömür... Kültür ve medeniyet tarihine katkılar sunan bir kitap aşığı... Sahip olduğu hazineyi genç nesillere de aktaran bir akademisyen... Prof. İsmail Erünsal ile sahaflık geleneğini ve ödüllü ‘Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar’ kitabını konuştuk.
Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar üzerine bilgi ve belgeye dayalı sistemli bir çalışma yapma fikri nasıl ortaya çıktı?
Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar, daha önce çalıştığım Osmanlı kütüphaneleri tarihini tamamlayan bir çalışma olarak ortaya çıktı. Sahaflık tarihine olan ilgim uzun zamandır devam ediyordu. Araştırmalarımın belli bir aşamaya gelmesi sonucunda bu konuda “Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar” başlığıyla Osmanlı Araştırmaları dergisinde bir makale yazdım. Eserin ortaya çıkmasında bu makale bir başlangıç noktası teşkil etti. Makaleden sonra araştırmalarıma devam ettim ve başta İstanbul olmak üzere Bursa ve Edirne’ye ait mahkeme sicillerini inceledim. Bu sicillerde vefat eden sahafların geride bıraktıkları eşyalarının yanısıra kitaplarının da kaydedildiği tereke adı verilen kayıtları tespit ettim. Kitabın ana malzemesini de bu tereke kayıtları oluşturdu.
-Ne zamandır bu kitap üzerinde çalışıyordunuz?
Osmanlı sahaflığı ve sahafları üzerine son on beş senedir araştırmalarımı sürdürmekteydim. Sahaflar konusunda yapılmış mevcut çalışmalar çoğunlukla birbirinin tekrarıdır ve sahhafların tarihiyle ilgili olarak verdikleri bilgi birkaç satırı geçmez. Bu sebeple bu konuya eğilme ihtiyacı hissettim ve uzun süre malzeme topladım.
-Osmanlıda sahaflık nasıl başlıyor, zaman içersinde Cumhuriyet'e kadar ne gibi dönüşümler/değişimler geçiriyor?
Osmanlılarda sahaflık Bursa Edirne ve İstanbul gibi büyük şehirlerde medreselerin kurulmasıyla ortaya çıktı ve medreselerin artışına bağlı olarak da sahafların sayısı arttı. Mesela XV. yüzyılın ilk yarısında Bursa’daki medrese sayısı 21’e ulaşmıştı. Bu medreselerin etrafındaki dükkanlarda kitap ve kırtasiyenin yanısıra kitaplar da satılmaktaydı. II. Murad döneminde devletin başkentliğini yapan Edirne’de ilim hayatında büyük bir inkişaf görüldü. Şeriye Sicilleri ile diğer bazı kaynaklardan görüldüğü üzere Edirne bir dönem Balkanlara kitap temin eden canlı bir sahaflık merkezi haline geldi. Bu bölgedeki sahaflar medrese öğrencilerine kitap sattıkları gibi, serhad illerinde de kitapların nüshalarını çoğaltıp, ahali tarafından okunmasını sağlamışlardır. Bu da sahaflığı cazip hale getirmiştir. İstanbul’da sahaflık İstanbul’un fethinden sonra Kapalıçarşı’nın kurulmasıyla gelişti ve ilk sahaf dükkanları burada açıldı. Bedesten’in içindeki bazı dükkanlar sahaflara tahsis edilmişti. Evliya Çelebi bu çarşıdaki sahaf dükkanlarının sayısının 60’a çıktığını işaret etmektedir.
-Kitabın sonunda geniş bir 'belgeler' bölümü var; bu belgelere erişme süreci nasıl geçti?
Eserde Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Arşivi ve Şeriye Sicilleri Arşivlerinde tespit ettiğim sayısız arşiv malzemesi kullanıldı. 1604-1909 tarihleri arasında, başta İstanbul olmak üzere Bursa ve Edirne’ye ait 3000 civarında mahkeme defterini tarayarak 200’e yakın sahaf terekesi tespit ettim. Sicillerin dışında bir çok arşiv vesikası da kullandım.
-Kıymetli çalışmanız Necip Fazıl Fikir Araştırma Ödülü'ne layık görüldü... Bu size neler hissettirdi?
Edebiyat ve kültür dünyamızın 20. yüzyıldaki önemli şahsiyetlerin biri olan Necip Fazıl Kısakürek adına verilen bir ödüle layık görülmem beni çok memnun etti. Gençlik ve öğrencilik yıllarımızda onun konferansları ve yayınlarıyla içiçeydik. Bir nesil, onun eserleriyle yetişti. Bu açıdan onun adına bir ödülün verilmiş olması benim için ayrıca önemlidir.
