Açýk hava müzesi kayýsý kenti: Malatya
Kayýsý diyarý, müzeler þehri, Doðu Anadolu’nun incisi Malatya... Geçmiþin deðerlerini solumak isteyenler için önemli bir durak. Fotoðraf Makinesi Müzesi, Radyo ve Gramofon Müzesi, Hayvanat Bahçesi, Levent Vadisi, Somuncu Baba Türbesi, Malatya Ulu Camii ile birçok tarihi yapýsý ve doðal güzellikleri içinde barýndýran Malatya’da bir tur atmaya ne dersiniz?
Star Gazetesi tarafýndan geleneksel hale gelen Þehir Buluþmalarý kapsamýnda geçen çarþamba günü Malatya’yý ziyaret ettik. Müzeleri, sanat merkezleri, çarþý ve pazarlarý, þehir içinde gezerken size eþlik eden daðlarý, tarihi yapýsý, kerpiç evleri ve kayýsýdan yapýlan çeþitli ürünlerle dolu tezgâhlarý ile görülmeye deðer bir memleket. Malatya’da dolaþtýktan sonra anladýk ki burasý bir kaç günde gezilebilecek bir yer deðil.
Malatya Malatya bulunmaz eþin
Gönülleri coþturur Ay’la Güneþ’in
Aman Aman Aman Kernek’li misin
Kernek’e de gelmeye yeminli misin
Malatya’yý baþtan baþa çiçek bürümüþ
Malatya’nýn gençleri almýþ yürümüþ
Aman Aman Aman Kernek’li misin
Kernek’e de gelmeye yeminli misin
Bir eþi daha var mýdýr Malatya’nýn bilemem ama biz tarihi M.Ö. 8000 yýlýna dayanan bu þehre hayran kaldýk. Çaðlar boyunca önemli merkezlerden biri olan þehir; Hitit, Pers, Roma, Bizans, Emevi, Abbasi, Memlûklu, Selçuklu Devleti ve Osmanlý Devleti’ne ev sahipliði yaptý. Selçuklu Devleti zamanýnda parlak bir devir yaþayan Malatya, bu dönemin iki þehzade þehrinden biriydi. Bu medeniyetlere ait birçok esere ev sahipliði yapan kent; Arapgir, Battalgazi, Darende, Hekimhan ve Pütürge gibi ilçelerindeki doðal güzellikleri ve tarihi yapýlarý ile gezilip görülmesi gereken þehirlerinden biri. Ayrýca Malatya’nýn yöresel yemeklerini de mutlaka tatmalýsýnýz. Son dönemde müzeler þehri olarak da yükselmeye baþlayan Malatya, Asya ve Avrupa’nýn en büyük Fotoðraf Makinesi Müzesi ile yakýn zamanda açýlacak olan neredeyse 100 yýllýk bir radyo ve gramofon serüvenine þahit olacaðýnýz Türkiye’nin tek Radyo ve Gramofon Müzesi ile tam bir sanat merkezi. Malatya’yý anlatmak zor olsa da yörenin mutlaka görülmesi gereken yerlerini sizler için derledik.
HAYVANAT BAHÇESÝ
Doðu Anadolu’nun ilk hayvanat bahçesi olma özelliði taþýyan ve geçtiðimiz günlerde ziyarete açýlan Hayvanat Bahçesi, her yaþtan vatandaþý aðýrlýyor. Doðal Yaþam Parký ve Hayvanat Bahçesi, yeþil alanlarý, kafeleri ve peyzaj çalýþmalarý ile de ailelerin vakit geçirebileceði güzel bir açýk hava alaný. Hayvanat bahçesinde 31 türde 508 hayvan yer alýyor.
ÞÝRE PAZARI
Dünyanýn kayýsý baþkenti Malatya ayný zamanda dalbastý kirazý, viþnesi, dutu, kavunu, üzüm çeþitleriyle de ünlü. Bu ürünlerin hepsini birden bulacaðýnýz Þire Pazarý ise kayýsý tüccarlarýnýn öteden beri uðrak yerlerinden biri. Þehir merkezinde bulunan pazar tüm renkleri ve canlýlýðýyla sizi karþýlýyor. Günde ortalama 50-60 ton satýþýn yapýldýðý pazarda hasat vakti 200 tonun üzerinde bir alýþveriþ var. Kayýsý pekmezinden kayýsý pestiline hatta kayýsý çikolatasýna kadar kayýsý ile ilgili her ürünü burada bulmak mümkün.
FOTOÐRAF MAKÝNESÝ MÜZESÝ
Müzeler þehri olma yolunda hýzla ilerleyen Malatya, Asya ve Avrupa’nýn en büyük Fotoðraf Makinesi Müzesi’ne ev sahipliði yapýyor. Müzede 2023 fotoðraf makinesi ile birçok aksesuar var. En eski makine 1876 tarihli Fransýz yapýmý. Müzenin sorumlusu ve koleksiyoner Baki Tamer Selçuk’a göre müzenin en özel makinesi 1895 yýlýnda üretilen ilk yerli yapým olan makine. Burada 1960’lý yýllara kadar üretilen körüklü makineler, kutu makine modeller, casus ve dedektif makineler, dürbün makineler, press makineler, panoramik makineler, su altý makine modellerini birarada görmek mümkün. Benim en çok dikkatimi çeken ise casus makineleri oldu. Topuk kamera ve Fransýzlarýn ürettiði dolma kalem þeklindeki fotoðraf makinelerinin o dönemin þartlarýnda üretilmiþ olmasý hayret verici. Ayrýca 2. Dünya Savaþý’nda kullanýlan uçak kamerasý da sergilenen ürünler arasýnda.
SANAT MERKEZÝ
Sanat Sokaðý’nda yer alan Sanat Merkezi’nde çaðdaþ sanatlarýn yaný sýra kaybolmaya yüz tutmuþ geleneksel sanatlar da icra ediliyor. Haftanýn her günü açýk olan Sanat Merkezi’nde 5500 kursiyer eðitim alýyor. Ebru, çini, hat gibi sanatlarýn da içinde bulunduðu 26 atölyenin yaný sýra konservatuar ve tiyatro grubu da bu merkezde faaliyet gösteriyor. 4 yaþýndan 76 yaþýna kadar kursiyere ücretsiz eðitim veriliyor. Yýl genelinde sergiler oluyor. Tiyatro týrlarý Malatya’nýn ilçelerini, okullarýný, köylerini geziyor. Derslere devam eden kursiyerler yaptýklarý ürünlerden de gelir elde ediyor.
RADYO GRAMOFON MÜZESÝ
Yakýn zamanda açýlacak olan Türkiye’nin en büyük Radyo ve Gramofon Müzesi’nde geçmiþe bir yolculuk sizi bekliyor. Üretilen ilk radyo alýcýlarýndan mikrofonlarýn tarihsel sürecine, gramofonlardan pikaba geçiþ serüvenine kadar devam eden seyri yýllara göre burada görmek mümkün. Müzede birbirinden kýymetli 703 adet eserin yaný sýra Malatya radyosu köþesi de var. Eserlerin kronolojik olarak sýralandýðý müzedeki radyolarýn en eskisi 1920 model el yapýmý bir radyo iken, en eski laterna ise 1890 yýlýna ait. Fransýz radyolar için ayrý bir yer hazýrlanmýþ. Sanatsal bir havasý var Fransýz radyolarýnýn. Kullaným amaçlarýna göre, mini seyyar radyolar, kamp radyolarý, promosyon radyolarda müzede yer alýyor.
BAKIRCILAR ÇARÞISI
Bölgenin eski çarþýlarýndan biri. Ustalarýn hünerli ellerinde þekillenen bakýrlarýn yer aldýðý çarþýda tüm zorluðuna raðmen geleneksel sanatlar yaþatýlýyor. Ancak, 50 yýldýr burada çalýþan ustalar bakýra olan ilginin azalmasýndan þikâyetçi. Süleyman usta dertli “Bizden sonra bu mesleði sürdürecek kimse yok” diyor.
MALATYA KÜLTÜR EVÝ
Malatya Kültür Evi gündelik yaþamdan kesintiler içeren ve þehri anlatan bir yapý. Ýçerisinde; Malatya halkýnýn yemeðini, evini anlatan Gündelik Yaþam Odasý; koyun yününü ip haline getiren bir kadýnýn balmumu heykeli, yöresel giysilerin ve nazardan koruyan çengelin yer aldýðý Yöresel El Ýþlemeleri Odasý; halý üzerine iþlenen þekillerin anlamlarýnýn anlatýldýðý Halý Dokuma Odasý; Mutfak/Kiler; kükürtlenerek ya da gün ýþýnda kurutularak hazýrlanan kayýsýnýn yer aldýðý Kayýsý Odasý; Malatya’da bu zaman kadar çýkmýþ yerel gazetelerin sergilendiði Basýn Odasý; Malatyalý ses sanatçýlarýn isimleri ve bilgilerinin yer aldýðý Malatya Ses Sanatçýlarý Odasý; usta oyuncu Kemal Sunal’ýn balmumu heykelinin, film afiþlerinin yer aldýðý Kemal Sunal Odasý ile yine Malatyalý sanatçý Ahmet Kaya’nýn balmumu heykeli ile ilk konser afiþi ile biletinin yer aldýðý Ahmet Kaya Odasý yer alýyor.
MALATYA’DA NE YENÝR?
Zýrh Kebabý: Kebap severler Malatya’ya gelmiþken Bakýrcýlar Çarþýsý’nda Zýrh Kebabý yemeden gitmesin. Katký maddesi olmadan sadece et ve tuz ile yapýlýyor.
Analý Kýzlý: Malatya bulgurla yapýlan yemekleri ile meþhur bir þehir. Ýrili ufaklý bir lezzet þöleni olan Analý Kýzlý’da içli köfte gibi hazýrlanan büyük parçalarýn yanýna kýzý olarak adlandýrýlan küçük bulgur toplarý yer alýyor.
Kayýsý tatlýsý: Kayýsý diyarý Malatya’dan kayýsý tatlýsý yemeden gitmek olmaz. Kurutulmuþ kayýsýdan hazýrlanan hafif ve oldukça lezzetli bir tatlý.
Kiraz Yapraðý Sarmasý: Baþka bir yerde yiyemeyeceðiniz Malatya’nýn yöresel lezzetlerinden biri. Bulgurla sarýlan kiraz yapraklarý ayran içerisinde üzerine tereyað ve soðan yakýlarak servis ediliyor.
GÖRMEDEN GÝTMEYÝN
Levent Vadisi: Onlarca maðara, kaya mezarý ve doðal seyir terasý ile adeta bir açýk hava müzesini andýrýyor.
Somuncu Baba Tanýtým Merkezi: Darende Ýlçesindeki Somuncu Baba Külliyesi bünyesinde faaliyet gösteren müze, 2005 yýlýnda açýldý. Siyah beyaz fotoðraflardan ev eþyalarýna kadar müzede sergilenen eserler Malatya’daki sosyal ve kültürel deðiþimini de ortaya koyuyor.
Malatya Ulu Cami: 1224 yýlýnda Anadolu Selçuklu hükümdarý I. Alâeddin Keykubad tarafýndan yapýlan cami mihrap önü kubbesi, eyvaný ve avlusu ile Anadolu’da tektir.
Millet Han: Arapgir ilçesinde bulunan han 1887-88 yýllarýnda inþa edildi. Uzun yýllar ticaret merkezi olarak kullanýlan han 2011 yýlýnda restore edildi.
