Çocuk yayýncýlýðý dünyaya açýldý
“TEDA desteðiyle yabancý dillere çevrilen Türkçe çocuk kitaplarý, özellikle Türkiye ile coðrafi, tarihi ya da kültürel bir yakýnlýk bulunan ülkelerde yoðunluk kazandý.” diyen Dr. Kübra Güran Yiðitbaþý, yayýncý ve yazarlarýn TEDA projesi gibi yurt dýþýna açýlýmý kolaylaþtýracak desteklere ihtiyaç duyduklarýný söylüyor.
Türk dizilerinin tüm dünyada izlenir olmasý hepimizi gururlandýrýyor. Ancak sessiz ve derinden yol alan bir damar daha var: Çocuk yayýncýlýðý. Uluslararasý kitap fuarlarýnda boy göstermeye baþlayan yayýncýlarýmýz, bizim kahramanlarýmýzý dünya çocuklarýnýn beðenisine sunuyor. Ticari olarak iþtah açýcý görünen bu alanda nitelikli ve evrensel eserler verilebilmesi için nasýl bir yol haritasý izlenmeli? TEDA kapsamýnda yapýlan çalýþmalar çocuk yayýncýlýðýný nereden nereye taþýyabilir? TEDA tecrübesi üzerine yaptýðý çalýþmayý Çocuk Yayýnlarý ve Dýþa Açýlým adýyla kitaplaþtýran Marmara Üniversitesi Ýletiþim Fakültesi Dekan Yardýmcýsý Dr. Kübra Güran Yiðitbaþý’na sorduk.
Yakýn zamana kadar Türkiye’deki çocuk yayýncýlýðý çok içine kapalýydý ve çeviri kitaplarýn hâkimdi sektörde. Nasýl oldu da böyle bir ivme kazandý?
Yayýncýlarýn ekonomik öncelikler, çocuk ve genç nüfusun geniþ bir pazar oluþturmasý, siyasî, psikolojik etkenler, ahlâki kaygýlar gibi nedenlerle çocuk yayýncýlýðýna yöneldiklerini söylemek mümkün. Ders kitabý üretenlerin bir kýsmýnýn, ders kitaplarýnýn ücretsiz verilmesi sonrasý altyapýlarýný bu yöne kanalize etmesi de çocuk kitabý bu artýþýn bir nedeni. Asýl alaný çocuk yayýncýlýðý olmayanlarýn maddi sýkýntýlarý aþmak için bu alana girmesiyle; yayýncýlarýn çocuk kitaplarýný gelir kapýsý olarak gördüðü de anlaþýlýyor. Kitabýn çocuk üzerindeki etkisinin yayýncýlar ve anne babalarca fark edilmesi de önemli bir etken. Yayýncýlýk sektöründeki aktörlerin ortak görüþü de nicelik olarak çocuk kitaplarý sayýsýnýn son 10 yýlda hýzla arttýðý yönünde.
Nicelik kadar nitelikte de iyileþme var mý?
Elbette nitelik açýsýndan da iyileþme görülüyor. Ancak nicelik olarak bu kadar yüksek oranda bir üretim olmasýna karþýn, nitelik yönünden çocuk kitabý yayýnlarýnýn içerik olarak çeþitlendirilmesi, dünyada çocuk yayýncýlýðýnda iþlenen güncel konularýn takip edilmesi; çocuk yayýncýlýðýnýn her geçen gün deðiþen çocuk gerçekliði, beklenti, ilgi ve ihtiyaçlarýna; çizim, resimleme, içerik trendlerine göre geliþtirilmesi gerekiyor. Bu baðlamda çocuk kitaplarýna sadece ticari bir faaliyet olarak bakýlýrsa bu çocuklara yapýlacak büyük bir haksýzlýk. Onlarýn biçimsel ve içeriksel olarak en nitelikli kitaplarla buluþmalarýný saðlamak ve dünyadaki diðer çocuklara da ulaþmayý amaç edinen kitaplar üretmek artýk ilk hedefimiz olmalý.
Kitabýnýzda TEDA Projesi ile yerli çocuk yayýncýlýðýnýn yurtdýþýna açýlmasýný inceliyorsunuz. En dikkatinizi çeken sonuç ne oldu?
Yayýncý ve yazarlarýn yurt dýþýna açýlýmý kolaylaþtýracak TEDA ve benzeri projelere olan ihtiyacý benim açýmdan en dikkat çekici sonuçlardan biri. YATEDAM da bir diðer önemli proje olarak yayýncýlara uluslararasý boyutta destek veren önemli bir rehberlik projesi ve sürekli hale getirilebilir.
Ortak tarih ve deðerlerimizden ötürü iletiþim halinde olduðumuz pek çok millet ve ülkeye telif satýþlarýnýn çok yeni olmasý geç kalmýþlýk duygusu yaratsa da Türkçe çocuk kitaplarýna olan ilginin açýkça gözleniyor olmasý önemli bir sonuç. Kýsacasý; uluslararasý tanýtým ve iletiþim anlamýnda kolaylaþtýrýcý bir adým atýldýðýnda yurt dýþýnda pek çok ülkeye ulaþmanýn mümkün olmasý ve Türkiye’ye duyulan sempati iyi deðerlendirilmesi gereken bir imkan. En önemlisi de geleneðimizde yer alan masal ve hikâyelerin bugünün çocuðuna hitap edecek özgün bir dille yazýlarak yeniden çocuklarla buluþturulmasýna duyulan ihtiyaç.
Türkçe çocuk yayýnlarý en çok hangi ülkelerde karþýlýk buluyor?
TEDA desteði kapsamýnda, yabancý dillere çevrilen Türkçe çocuk kitaplarý, özellikle Türkiye ile coðrafi, tarihi ya da kültürel bir yakýnlýk bulunan ülkelerde yoðunluk kazandý. Almanya, Ýran, Arap ülkeleri, Bulgaristan, Azerbaycan, Makedonya ve Macaristan Türkçe çocuk kitaplarýnýn en çok telif satýþlarýnýn yapýldýðý ülkeler. Kültürler arasýnda benzerlik olduðundan Arap yayýncýlar Türkiye’de kitap yayýnlamaya iliþkin olumlu bir yaklaþýma sahip. Resimlemelerle, giyim kuþam noktasýnda belli kültürel normlara dikkat edilerek çalýþýlmasý da Arap ülkelerinde ilgi görmeyi saðlayan diðer bir faktör. Arap yayýncýlar genel olarak Türkçe çocuk kitaplarýnda dini ve ahlaki deðerleri konu edinen, teknoloji ve kullanýmýný anlatan kitaplarý önemsiyor.
Alýcýlar hangi kriterleri gözetiyor?
Yabancý yayýncýlarýn Türkçe çocuk kitaplarýndaki tercih kriterleri ve öncelikleri yayýnevleri ve ülkeler açýsýndan farklýlýk gösteriyor. Butik çalýþan küçük yayýnevleri açýsýndan kitabýn özgünlüðü ilk kriter olabiliyorken, çok satan kitaplarý tercih eden yayýnevleri de var. Genel olarak her ülkenin çocuk okuruna hitap edebilecek evrensel konular yayýncýlara cazip geliyor. Yabancý yayýncýlar telifini satýn almak için kendi yazarlarýnda bulunmayan ve uzmanlýk gerektiren içeriðe ulaþmayý da önemsiyor. Ýnsanlarýn yaþam biçimi ve deðerlerine yer verilen, çocuklarýn kiþiliklerini geliþtiren hikâyeler de tercih sebebi.
Bizim kahramanlarýmýzdan hangileri evrensel ölçekte ilgi görüyor?
TEDA projesi kapsamýnda çevirisi yapýlan kitaplarda kullanýlan ana karakterlerin akýllý, meraklý ve duyarlý, esprili, yaramaz, hayalperest yardýmsever gibi özellikleriyle ön plana çýktýðýný görüyoruz. Araþtýrmamýzda Nasrettin Hoca, Keloðlan gibi kültürel karakterlerimizin yer aldýðý masallarýn yaný sýra deðerler üzerine yazýlmýþ öykülerin de yabancýlar tarafýndan önemli oranda tercih edildiðini ortaya koyduk. 2018 yýlýnýn en çok izlenen filmlerinden biri TRT Çocuk kanalýnda yayýnlanan Rafadan Tayfa’nýn sinema versiyonu olmuþ. Artýk Rafadan Tayfa’daki gibi karakterlere çocuk kitaplarýnda da yer vererek hatta farklý medyalarda ayný hikaye ve karakteri yaygýnlaþtýrarak evrensel boyuta taþýmak gerekiyor.
Günümüzde dünya üzerinde yaþanan sorunlarýn çocuklara anlatýmý ve konu edilmesi de çocuk kitaplarý seçiminde yayýncýlarýn tercihlerini etkiliyor. Çocuklara yönelik savaþ, mülteciler ve ölüm ve kayýp konularýný iþleyen kitaplarda bir artýþ gözlemleniyor ve bunun da dünyada yaþanan gerçek olaylarý çocuklara uygun bir dil ile anlatma çabasý ve sorumluluðundan kaynaklandýðý söylenebilir.
Çocuk yayýncýlýðýnýn geliþmesinde uluslararasý fuarlar nasýl bir rol oynuyor?
Çocuk edebiyatýnda kültürel çeþitliliði saðlamak için dünyanýn dört bir yanýndaki çocuk kitaplarý yayýncýlarýný bir araya getiren uluslararasý kitap fuarlarý önemli bir imkân. Frankfurt, Sharjah, Abu Dhabi ve Bolonya Kitap Fuarlarý, yayýncýlara kitaplarýný uluslararasý pazarlarda sunmak için fýrsat veriyor. Özellikle Bolonya Kitap Fuarý sadece çocuk kitaplarýna odaklanýyor. Bu anlamda kritik öneme sahip olan uluslararasý fuarlara Türkiye’deki çocuk kitaplarý yayýncýlarýnýn daha sýk ve daha hazýrlýklý katýlým saðlamasý önemli. Araþtýrma kapsamýnda görüþülen yayýncýlarýn verdiði cevaplar deðerlendirildiðinde yüz yüze kurulan iletiþim ile yayýncýlarýn aralarýnda güven tesis edildiði ve yayýn politikasý, hitap ettiði hedef kitle, yayýnevinin vizyonu gibi noktalar da açýklýk kazandýðýndan telif alýþ veriþinin kolaylaþtýðý anlaþýlýyor.
