Çocuklara sabýrsýz olmayý öðrettik

Ayþegül Dede; Kidsnook Masal Akademi ve Çocuk Kitabevinin kurucu ortaklarýndan ve Hadi Masal Anlatalým ile Masal Mutfakta kitaplarýnýn yazarý. Kendisi masallarýn tamamen bir bulmaca olduðunu ve çocuklarla iletiþimde çok etkili bir yöntem olduðunu söylüyor. Çocuklarla olan iletiþimde eksik olan þeyin duygu olduðunu belirten Dede’ye göre çocuðun dinleme süresini uzatmanýn yolu, dinleme rutinleri ve ritüelleri oluþturmak. Anne ve babalarýn çocuklara sabýrsýz olmayý öðrettiðine dikkat çeken Dede, toplumda farkýndalýk oluþturmak istiyor ve annelere, babalara ve öðretmenlere þunu söylüyor: “Gelin hiçbir görsel kostüm oyuncak dekor kullanmadan sadece rutinler, beden dili ve ses tonlamanýzý kullanarak çocuklarla hikâye saatleri düzenleyip onlarýn hem hayal güçlerini geliþtirin hem de sakin kalýp dinlemelerini, size odaklanmalarýný saðlayýn.”

Ýngiliz Dili ve Edebiyatý mezunu Ayþegül Dede’nin bu alana ilgisi üniversite döneminde bitirme tezi için hazýrladýðý ‘sembol dili’ çalýþmalarý ile baþlamýþ. “Çocuklarý eðlendirmek için sürekli gezdiriyoruz. Sürekli etkinlikler programlar yapýyoruz. Artýk evimizde kendi kendine sakince oyun oynayamayan çocuklarýmýz var bizim. Bu çok acý. Bu onlarýn okul ve hayat baþarýsýný etkileyecek.” þeklinde konuþan Dede hikâye anlatýcýlýðýnýn özellikle son üç yýlda daha da popüler hale geldiðini söylüyor. Dede’nin bu mesleði seçmesinde ailesinin de etkisi var: “TV baðýmlýsý bir çocuktum ve ailem bunun önüne geçmek için evden televizyonu çýkardý. Yerine müzik seti ve walkman koydu. Ve babam bize sürekli kaset aldý. Yüzlerce kasetim vardý. Ses tiyatrolarý dinlemeye baþladým. Sürekli dinliyordum. Bunlarý dinleye dinleye aslýnda þimdiki mesleðimde staj yapmýþým farkýnda olmadan. Çünkü bu çok önemlidir, iyi bir dinleyici iyi bir anlatýcý olur. Ýyi bir okuyucu da iyi bir yazar. Bunlar birbirini besler. Ben çok iyi bir dinleyiciydim. Sesimi kullanmayý da dinlerken öðrendim.”

MASALLAR TAMAMEN BÝR BULMACA

Masal dünyasý ve masallar sizin için ne anlam ifade ediyor?

Edebi tahliller ve çözümlemeler benim için gizemli bir yolculuk gibi. Çünkü bu herkesin gördüðü, okuduðu o satýrlarýn altýnda baþka anlamlar bulabilme sanatý. Sonra daha fazla sembol ve tahlil nerede bulabilirim diye düþündüm. Masallar tamamen bir bulmaca. Bu noktada evrensellik çok önemli. Ki masallar tamamen evrensel metinler. Kim tarafýndan anlatýldýðý bilinmiyor ve hepsinin ortak özelliði sonu mutlaka mutlu bitiyor. Ayný zamanda ortak bir iskelete de sahipler. Bu ortak iskelet ise toplumlara iyi gelip onlarý iyileþtirebildiði için masal günümüzde de yaþýyor. Onu evrensel yapan þey de ortak duygu dilini kullanmasý ve insanlarýn ortak korkularýyla yüzleþmelerini saðlamasý. Masal bir yolculuk, aynen bizim hayat yolculuðumuz gibi. Karþýna devler, ejderhalar çýkýyor ve sen onlarla savaþýyorsun ki gerçek hayatta da buna benzer þeyler oluyor. Aslýnda iyi ile kötünün sonsuz savaþýný ele alýyor. Masal bizi kendimize döndürüyor. Herkesin içinde iyilik ve kötülük var ve masal bize bu dengeyi gösteriyor. Mücadele etme, düþtüðünde kalkýp yola devam etme, çözüm odaklý olma, problemlerle savaþabilme becerileri gibi… Bütün bunlar evrensel mesajlar. Masallar travmatik ve korkutucu olsaydý toplum zaten bunlarý yaþatmazdý, bugüne taþýmazdý. Örneðin þu an dünyada Kýrmýzý Baþlýklý Kýz masalýný bilmeyen yok. Bu kadar yayýlabilmiþ olmasý bana çok büyülü geliyor.

ÇOCUKLARI ÝÞÝN ÝÇÝNE DÂHÝL EDÝYORUZ

Hikâye anlatýcýlýðýna nasýl baþladýnýz?

Çocuklarla olan iletiþimim ve güzel anýlarým beni hep bu alana yönlendirdi. Ve 2009’dan itibaren sýnýf içi eðitimde hikâye anlatýcýlýðý teknikleri üzerine öðretmen eðitimleri düzenlemeye baþladým. Evet, her öðretmen sýnýfýnda hikâye saati yapýyor, kitap okuyor, masal anlatýyor ama çocuklar sýkýlýyor ve keyif almýyor. Bunlarý nasýl daha keyifli bir hale getirebiliriz? Deneye deneye bir sürü þey buldum. Sonra oyunlarý baþka öðretmen ve anne babalarla paylaþmaya baþladým. Bunu nasýl yapýyoruz? Hikâyelerin içine interaktif etkileþimli oyunlar ekledik ve anlatýma çocuklarý da dâhil ettik. Çünkü çocuklar ne kadar iþin içine dâhil olurlarsa o kadar dikkatli takip edecekler.

Örneðin ses ikilemelerini çok kullanýyorum; trik trak, þapýr þupur, hor piþþþ gibi. Bu ikilemeleri çocuklarla birlikte söylüyoruz. Bazen de Dikkatli dinlemeleri için Hayvan sesleri ile ilgili masalýn baþýnda görevler veriyorum. Hikâyenin içinde o hayvanlarýn isimlerini duyunca hep birlikte sesini çýkarýyorlar. Bir diðer yöntem de ritim. Masallardaki ritmi ön plana çýkardýk. Çocuklarýn beden perküsyonu ile de dâhil olmalarýný saðlýyoruz. Bu sanki bir orkestra yönetmek gibi, önemli olan çocuklarý bu orkestranýn bir parçasý haline getirmek. Yürümek, koþmak, zýplamak veya yaðmurun yaðarken  yavaþtan hýzlýya geçiþi gibi ritimleri birlikte yapýyoruz. Bir diðer önemli nokta da soru ve cevaplar. Hikâye içinde çocuklara açýk uçlu ve kapalý uçlu sorular yöneltiyoruz. Örneðin; “sepette yiyecek neler varmýþ?” “Dereden karþýya nasýl geçmiþ?” gibi masala göre hazýrladýðýmýz sorularý kullanýyoruz. Yine hafýza oyunlarý da etkili bir yöntem. Hikâyenin içinde tekrar eden örüntüler oluþturuyoruz ve bunlarý yarým býrakýp onlarýn tamamlamasýný istiyoruz. Doðru sýrada hatýrlamak için gayret gösteriyorlar. Tüm bunlarýn sonucunda çocuklarýn dinleme sürelerinin uzadýðýný fark ettik. Yani amacýmýza ulaþmýþ olduk.

ÇOCUKLARLA ÝLETÝÞÝMDE DUYGU EKSÝK

Z kuþaðýnýn masallarla arasý nasýl?

Klasik masallarý çok seviyordum. Kafamýn içinde hikâyelerle masallarla dolu bir dünya vardý. Formasyon alarak öðretmenlik yapmaya baþladým. Öðretmenlik yaptýðým dönemde fark ettim ki hikaye anlatýcýlýðý çocukla iletiþimde muhteþem etkili bir yöntem. Hakikaten sihirli bir deðnek gibi masallar. Çocuklara vermek istediðiniz mesaj ne ise bunlarý hikayeleþtirerek verdiðinizde çocuklarýn anlamasý daha kolay oluyor. Ancak yeni nesil dediðimiz Z kuþaðý dijital çocuklar, dinlemeye hazýr çocuklar deðil. Çok fazla uyaran olan bir dünyadayýz. Ýletiþimde önce dinlememiz sonra da konuþmamýz lazým. Önce dinleyeceksin sonra anlatacaksýn. Öðretmenlik sürecimde de gördüm ki bütün ebeveynlerin ve öðretmenlerin çocuklarla bir iletiþim problemi var. Duygu eksik onlara duyguyu veremiyoruz. Ders konusunu anlatarak, renkleri sayýlarý öðreterek duyguyu veremezsin. Ancak hikayeleþtirerek duyguyu verebiliriz. Çocuklarýn duygu ile beslenmesi lazým. Sonra duyarsýz oluyorlar.

KIDSNOOK HAYAL KURULACAK GÝZLÝ BÝR KÖÞE

Biraz da Kidsnook’tan bahsedelim…           

Kidsnook “çocuk köþesi” demek. Yani gizli bir köþe gibi. Bazen kitap okumak ve hayal kurmak için saklanýrýz. Ýsteðimiz Ýstanbul’un ortasýnda çocuklar için sakin, sessiz ve gizemli bir köþe oluþturmaktý. 2012 yýlýnda anaokulu öðretmeni olan kýz kardeþim Betül ile birlikte “çocuk kitabevi” ve “masal atölyesi” fikirlerini birleþtirdik. Sosyal medyayý aktif kullanmamýzýn da etkisi ile Türkiye’de çocuk kitaplarý sektöründe ilham verici iþlere imza attýk. Bu ayný zamanda bir kadýn giriþim hikâyesi. Ýnternetin, e-kitaplarýn ve online satýþlarýn yaygýnlaþtýðý bir dönemde “çocuk kitapçýsý” açmak, akýllý telefon, whatsapp ve maillerle iletiþim kurmayý tercih ettiðimiz bir devirde “Hikâye Anlatýcýlýðý” sanatýný yayma ve yaygýnlaþtýrma adýna çalýþmalar yapmanýn sosyal sorumluluk yaný olduðuna inanýyoruz. Kidsnook’a öncelikle anaokulu ve ilkokul öðrencileri öðretmenleri ile birlikte geziye geliyorlar. Hikâye ve masal saatleri yapýyoruz. Okul öncesi dönem için ebeveynli düzenlediðimiz masal çemberlerimiz oluyor. Ayrýca öðretmen, ebeveynler için “Çocuklarla Ýletiþimde Hikâye Anlatýcýlýðý” eðitim ve seminerleri düzenliyoruz.

AÞIRI KORUMACI HELÝKOPTER ANNE VE BABALAR

Çocuk büyütmede fark ettiðiniz en büyük yanlýþ nedir?

0-3 yaþ çocuk sahibi bir annenin anneliði çantasýnýn boyuyla ölçülüyor. Ýyi bir anne isen kocaman çantan vardýr. Susarsa diye suyu, acýkýrsa diye atýþtýrmalýklarý, terlerse diye ter bezi, kirlenirse diye kýyafetleri, caný sýkýlýrsa diye oyuncaklarý, hatta ateþi çýkarsa diye ateþ ölçere kadar bir annenin çantasý ne kadar dolu ve donanýmlý ise biz o anneye o kadar ‘Sen iyi bir annesin’ diyoruz. Ve 0-3 yaþ aralýðýndaki bir çocuðu biz þuna kodluyoruz: Sen hiç sabretme, sen hiç kirli kalma, hiç canýn sýkýlmasýn… Çocuk her gün buna maruz kalýyor. Üç yaþýna gelmiþ bir çocuk sabrý öðrenememiþ oluyor. Çünkü ilmek ilmek adým adým sabýrsýzlýðý öðretmiþ oluyoruz ona. Ýsteði daha aðzýndan çýkmadan ona veriyoruz. Biz buna aþýrý korumacý helikopter anne baba modeli diyoruz. Sonra çocuklar üç yaþýna geldiðinde hiperaktivite, dikkat daðýnýklýðý, yerinde duramama gibi sorunlar meydana çýkýyor. Çocuklarýn hem okul baþarýsý hem de yaþam kalitesi düþüyor.

KOKLAMA VE TATMAYI MASALLARA KATTIK

Hadi Masal Anlatalým ve Masal Mutfakta adlý iki kitabýnýz var...

Hadi Masal Anlatalým kitabým, anne baba ve öðretmenlere yönelik bir kitap. Çocuðuma neden ve nasýl masal anlatýrým? Bunun bütün detaylarý bu kitapta yer alýyor. Masal Mutfakta kitabým çocuklar için. Ýçinde sekiz masal ve sekiz yemek tarifi bulunuyor.