Dillere destan yazlýk saray

Geçen hafta bahsetmiþtim Sultan Aziz’in av köþkünden. Onunla ayný alaný paylaþan bir kasrý anlatacaðým bu hafta size. Adile Sultan’ýn kasrý, týpký sahibi gibi çok özel bir eser. Adile Sultan, adý günümüze dek gelmiþ, her daim anlatýlacak hikaye ve eserlere sahip, padiþahlarla beraber yaþamýþ önemli bir sultandýr. II. Mahmud’un kýzý, Sultan Abdülaziz’in kardeþi, II. Abdülhamid’in halasýdýr. Sadrazam Mehmed Ali Paþa’nýn eþi Adile Sultan, divaný olan tek padiþah kýzýdýr. Yaþadýðý yapýlar, dillere destandýr.

Türbe ziyaretlerine çok önem veren Adile Sultan, tasavvufa ilgisi nedeniyle Nakþibendi tarikatýna girer. Yaþadýðý köþk ve yalýlarý da adeta birer ibadethaneye çevirdiði anlatýlýr. Günümüzde  Mimar Sinan Üniversitesi’nin bulunduðu Fýndýklý Sarayý da Adile Sultan ile anýlan yapýlardan biridir. Meclis-i Mebusan binasý ve Güzel Sanatlar Akademisi olarak kullanýlan Fýndýklý Sarayý, Sultan’a evlilik sonrasý ikamet için tahsis edilir. Tophane Müþiri Mehmed Ali Paþa ile dillere destan bir düðünle evlenir. Düðün, 19’uncu yüzyýlýn muhteþem saray düðünlerindendir. Hocam Prof. Dr. Semavi Eyice, düðün eðlencelerinden birinin “Bir yabancýnýn Ýstanbul’a ilk defa getirdiði balonla göðe yükselmesi” olduðunu anlatýr.

‘Valide Baðý’nýn hikayesi

Tarihle iç içe olan Üsküdar’ýn en eski alanlarýndan Valide Baðý Korusu, semtin çok önemli kültürel deðerlerindendir. 354 bin metrekare alandaki koru, Adile Sultan Kasrý’nýn yaný sýra, Sultan Aziz’in Av Köþkü, Haydarpaþa Lisesi, Validebað Öðretmen Huzurevi, Validebað Hastanesi ve Anadolu Saðlýk Meslek Lisesi’ne de ev sahipliði yapar. Þehrin nefes aldýðý ender alanlardan alan koru, doðal bitki örtüsü ile dikkat çeker.

Validelere, dönemlerinin en önemli kadýnlarýna ait olan korunun Valide Baðý (Validebað) adýný almasý da tesadüf olmaz. Önce III. Selim, annesi Mihriþah Valide Sultan için bir bað köþkü yaptýrýr koruya. Sultan Abdülmecid, Bezmialem Valide Sultan’a hediye eder tüm bölgeyi. Valide Sultan’ýn korusuna çok önem verdiði, yurtiçi ve yurtdýþýndan özel bitkiler getirdiði bilinir. Bulgaristan’dan kara dünya üzümü ve Ödemiþ’ten Ýzmir siyahýnýn yaný sýra 206 farklý armut türü, 98 elma, 13 tür viþne, 15 tür muþmula, 11 tür incir ve 11 tür dut fidesi yetiþtirilir.

Haluk Þehsuvaroðlu, Altunizade Ailesi’nden aldýðý bilgilerle yazdýðý yazýsýnda “Bu geniþ arazi ve köþkün, Altunizade Ýsmail Paþa’nýn tasarrufuna geçtiðini” ifade eder. Arazinin kaderi mi bilinmez ama Sultan Aziz önce annesi Pertevniyal Valide Sultan’a hediye eder. Koru daha sonra Sultan Aziz’in kýz kardeþi Adile Sultan’a geçer. 1853 yýlýnda Balyan Kalfa tarafýndan inþa edilen kasýr, bodrum kat üzerine inþa edilen iki katlý bir yapýdýr. Merdivenleri, kubbeli tavaný ve bezemeleriyle gerçekten çok güzel bir bina olan yapýnýn cümle kapýsýnýn sað tarafýnda bir ‘araba kapýsý’ bulunurmuþ. Bu kapý günümüze ulaþmaz.

NADÝDE ESERLERLE SÜSLÜ

Nadide Avrupa eþyalarýyla döþeli bu kasýrda, kýymetli vazolar, mozaikli ve kapaklarýnda insan tasviri olan dolaplar bulunurmuþ. Gördeskari seccadeleri, som yaldýzlý Arapkari kumaþ kaplý mobilyalarý, amber aðacýndan elvan çiçekli kumaþ kaplý sandalyeleri, perdeli ve dibi ve kapaðý altýndan su sürahisine dek her þey özenle seçilmiþ.

Burayý uzun yýllar yazlýk saray olarak kullanan Adile Sultan’ýn “Zevci Mehmet Ali Paþa ile bu köþkte yazlarý oturmak için geldikleri, geliþ ve dönüþlerinde karakollara, bekçilere, fakirlere altýnlar daðýttýklarý” söylenir.

Hababam Sýnýfý’nýn hatýrasý merdivenlerinde saklý

Adile Sultan’dan sonra buraya yerleþen Sultan Reþad’ýn eþi Darrüalem Kadýn, 1909’da vefat edince kasýr boþ kalýr. 1916 yýlýnda Darül Eytam (Yetimler Yurdu) olarak düzenlenen yapý, 1924’te Þehir Yatý Mektebi olur.

1927 yýlýnda hasta öðrenci ve öðretmenler için þifa yurdu (prevantoryum) olarak kullanýlýr. Üstelik tedavide olan öðrencilerin eðitimleri “terbiye öðretmenleri” sayesinde devam eder. 1930’larda yapýnýn orijinal çatý katý sökülerek kagir bir kat eklenir maalesef. Ancak bu kat yapýya zarar verince sökülür ve yapý, beþik çatý ile örtülür. 1973 yýlýna dek hizmet veren yapý kapatýlýr.

Yapýnýn hafýzalarýmýza kazýnmasý ise ünlü Hababam Sýnýfý filmleriyle gerçekleþir. 1975 yýlýnda Hababam Sýnýfý, 1976’da Hababam Sýnýfý Sýnýfta Kaldý, 1977’de Hababam Sýnýfý Uyanýyor ve 1978’de Hababam Sýnýfý Tatilde filmleri çekilir. Hafize Ana’nýn elinde zille merdivenlerden iniþi, Mahmud Hoca’nýn pencerelerden öðrencilerini takip ediþi hep bu kasrý hatýrlatýr. Ýçinde Hababam Sýnýfý Müzesi olan bu yapýyý görmenizi tavsiye ederim.

Gerek mimari deðeri yüksek, zarafetin ifadesi yapýlarý, gerekse tabiatýnýn eþsiz dokusuna tanýklýk etmek için ‘Valide Baðý’ korusuna düþürün yolunuzu. Doðayla tarihin buluþmasýnýn en güzel örneði koru ve Adile Sultan Kasrý sizleri bekliyor.