Halkın derdiyle hem dert olan ilim adamı: Erol Güngör  

Erol Güngör’ün yıllar evvel gündemine aldığı sorunlar, çözülemediği için mi, yoksa kadim meseleler olduğu için mi güncelliğini koruyor? 

Zor bir yerden başlıyoruz ama… İslam dünyasının, özelde de Türkiye’nin son iki yüz yıldır, biraz daha genellersek daha da geriye gitmemiz gerekir; son beş asırdır, yaşadığımız problemler aslında üç aşağı beş yukarı aynı. Biraz da bundan kaynaklanıyor. Daha özelde merhum Erol Güngör’ün gündeme getirdiği Türkiye’nin bu yeni problemleri, bugün de bizi kuşatan problemler. Bu biraz problemlerin derinliğinden kaynaklanıyor. Tabii Erol Güngör’ün öngörüsünün de payı var. 20, 30 hatta 40 yıl sonrasını görmek, bir aydın-akademisyen insanın önemli bir özelliğidir diye düşünüyorum. Erol Güngör tek başına aydın veya tek başına akademisyen değil bana göre. Aydın-ilim adamı, aydın-akademisyen bir insandır Erol Güngör. Ali Fuat Başgil gibi, Nurettin Topçu gibi. Toplum problemlerine, halkın sorunlarına duyarlı olmaktan geliyor bu. Bir ilim insanıdır, nispeten fildişi kulesine çekilmesi gerekir. Çünkü ilimde derinleşmek, bilimle meşgul olmak, tabiatı gereği böyle bir şeydir. Ama o böyle yapmıyor. Bunu aşıyor. Toplumun problemleri ile hem dert oluyor. Bu yüzden ilim adamlığının yanı sıra, bir aydın, bir entelektüel. Bu aslında geleneğimizde de var. Gelenekte iki tür ulema var. Erol Güngör de bu tipolojiler üzerinde duruyor zaman zaman. Birinci grup kendini dışarıya kapatmış, kendi dünyasında problem ve keşifleriyle uğraşanlar. Diğeri ise hem bunu yapan hem de topluma açılan ulema. Aydın da böyle iki türlüdür. Merhumun kendi kuşağında gözlemlediği aydın ve akademisyen tiplerinin çoğunlukla birbirinden bağımsız olduğunu görürüz. Toplum derdiyle dertlenmiş aydınların bilimsel yönünün zayıf kaldığı olmuştur. Erol Güngör bu iki özelliği üzerinde meczeder, barındırır. Gelecek öngörüsü de güçlüdür Güngör’ün. Bizim de en çok ihtiyaç duyduğumuz konulardan biridir bu. Üniversitelerimizde, eğitim sistemimizde en çok kafa yorulması gereken hususlardan biri, kırk yıl sonrasını görebilecek, bakışa sahip olmak… 

Geleceğe hazırlanıyor muyuz sizce? 

Yeterli olup olmadığı başka bir tartışmanın konusu ama kımıldıyoruz. Erol Güngör kendi zamanında bunu yapmışsa, bizim çok daha ilerilere gitmemiz lazım. Bugün neden Güngör’ü konuşuyoruz? Onun düşüncelerinden, eserlerinden bahsediyoruz? Erol Güngör’ü aşmak için, yeni Erol Güngörlerin yetişmesi için. Hem onu okuyup tarihsel bir boyut olarak anlayacağız, ama aynı zamanda da onun ötesine geçeceğiz. Bu çok önemlidir. Göngör Hoca’nın “Bize gelmeyin, kendinize gelin!” demesi de bu yüzdendir. Biz bunu bütün bir Türkiye olarak, hatta ümmet olarak –burada da sadece belli görüşlere mensup olanları kastetmiyorum, isterse kendisi inançsız olsun, sonuçta bu kültürün çocuğudur- bütün hepsini katarak söylüyorum; söyleyebilmeliyiz. 

Bir aydın ve akademisyen olarak Erol Göngör’ün meselesi neydi? Neyle ilgilendi? 

Öncelikle şunu söylemek lazım. Erol Güngör sadece kırk beş yıllık bir ömrün içinde günceli aşan, özelde Türkiye’nin genelde İslam dünyasının problemlerini ele alarak incelemiş. Bugün biz o problemlerle yüz yüzeyiz. Bazı şeyleri net konuşalım. Bugün siyasetin güçlenmiş olması sevindirici olmakla beraber, bilimin, kültürün geride kalması üzüntü vericidir. Halbuki fikrin, kültürün daha güçlü olması icap eder. Güngör de aynen bunu söylüyor. Hatta diyor ki, “Bizim İslam medeniyetini yeniden inşa edebilmemiz için, donuk, katılaşmış düşünce anlayışını bir kenara bırakmamız, yenilenmemiz gerekir. Yenilenmek bizi medeniyete götürecektir. Yenilenme güncel, kısır, siyaset çekişmeleriyle olmaz. İlimle, fikirle uğraşan insanların bu çekişmeleri bir kenara bırakıp, fikri merkeze koyarak uğraş vermeleri gerekir” diyor. Erol Güngör’ün derdi büyük. Nedir? İslam medeniyetini yeniden diriltmek. Bunun için sıkça İmam Gazali örneğini dile getirir. Çünkü Gazali hem geleneği temsil eder hem de gelenek içinde yeniliği ifade eder. İhya-i Ulumiddin isimli kitabı, dini bilginin, diriltilmesi, yeniden canlandırılması anlamında yazılmıştır. Bu dört ciltlik kıymetli eser her ne kadar kütüphanelerimizi doldurmuşsa da ne yazık ki beklenildiği ölçüde okunmuyor. Okunduğu vakit de doğru bağlamda değerlendirilmiyor. Yaygın bir yanlış olarak felsefeye karşı olduğu, düşünceye ket vurduğu düşünülen Gazali’nin bu eserinin mukaddimesinde ciddi bir gelenek eleştirisi vardır. Felsefecileri de eleştirmiş ama aynı zamanda vülgarize ederek popülerleşmesini sağlamış, yaygınlaştırmıştır. Bu da farklı bir bakışla böyle yorumlanabilir. Ulemayı da dini istismarla ve kendini yenilememekle suçlar. İçtihat kapısının kapandığı tartışmaları yapılırken, bundan da sorumlu tutulur. İşte Erol Güngör’ün de gündemindeki meselelerden biridir bu. Yenilik vurgusunu güçlü ama mütevazı bir biçimde yapar. Ali Fuat Başgil’de aynı dili görmek mümkün. En zor dönemlerde, başbakanların asıldığı zamanlarda çok nazik bir dille en çetrefilli konulara girmekten de sakınmıyorlar. 

O halde Erol Güngör’ü konuşurken anlattıkları kadar ifade biçimini de mi önemsemek lazım? 

İkisi de aslında. Zahir batın, iç dış, form muhteva, bunlar hep tartışılır. Aslında bu ikisini ayırmak doğru değil. Bütünü oluşturuyor çünkü. Hatta üslubu da içine alacak şekilde usulde, yani metodolojide çok yol almamız gerekiyor. Tekrar o içtihat, yenilenme meselesine dönersek, Erol Güngör’ün bu konuları gündeme getirdiği zamana yetişmiş biriyim. Ben ve benim kuşağım fakülte yıllarından başlayarak bununla yatıp kalkıyorduk diyebilirim. İslam nasıl bugünün dünyasında hayat nizamı olarak –ideolojik anlamda söylemiyorum bunu- tarz olarak hayatın bir parçası değil, kendisi olacak? Erol Güngör bunun üzerinden sıklıkla duruyor. En önemli problemlerden biri olarak şunu söyler; bir defa yeni aydın-ulema tipi yetiştirmemiz gerek. Bunu yaparken de içtihat kapısının açılması gerektiğini, yeni problemlere, yeni çözüm önerilerinin ancak güçlü âlimler tarafından getirileceğini öne sürer. 

Güngör’ün medeniyet tasavvurunun temelinde ne var? 

Kuşkusuz biz öyle bir medeniyetin insanıyız ki, bütün bir varlığa medeni bir şekilde davranmak zorundayız. Öyle kolay kurulmadı bu. İslam Peygamberi Hazreti Muhammed savaşa giderken bir karınca yuvasını gördüğü zaman ordusuna yolunu değiştirme emrini veriyor. Bu, bir hikaye, mitoloji değil. Râvileri çok güçlü, tarihte net bir biçimde aktarımı var. Ölçümüz budur ve medeniyet görevimizdir bu manada. Bu sebeple Güngör medeniyet ve kültür üzerinde duruyor. Çok sağlam temelleri olan İslam medeniyetini güçlendirmenin gerekliğini anlatırken bunlara temas ediyor. Orada da yine fikri öne çıkarmamız gerektiğini söylüyor. 

Bugün ne doğu ne batıyız. Arayıştayız. Zamanı metafizik bir şey zannederek göklerde arıyoruz. Halbuki zaman biziz, zaman bizim davranışlarımızdır. Dolayısıyla biz ne kadar biz olursak, o kadar zaman bizim olur. Sufilerin ‘Ebu’l vakt’ yani zamanın babası, sahibi olmak, zamanı üretmek dedikleri budur. Kendi zamanını yaratamayan toplumlar başkasını yarattığı zamana mahkûm olurlar. 

Erol Güngör’ün zihnimizdeki bu medeniyet tasavvuru ve inşası ile ilgili tayin edici olma, zamanın sahibi olma meseleleri tarihi zorunluluk mu? Hafızamız mı yüklüyor bunu? 

Tarihi derinlik elbette zorluyor bizi buna. Ama ondan öte imanımız bunu bizden istiyor. Bu neredeyse bizim için ontolojik (varoluşsal) bir durum. 

Erol Güngör Batıcılaşmaya karşı genel bir uyanışın başladığından söz ediyor. Eleştirilerinin yanı sıra bu uyanışın bir iyiye gidiş olduğunu, geliştirilmesi gerektiğini söylüyor. Burada gençlere merkezi bir rol veriyor.  Mütefekkir ve âlimlere yüklüyor bu sorumluluğu. Bugün aslında onun söylediği noktadan çok daha ilerideyiz. Bunu kalite ve nitelikle geliştirmemiz durumunda gelenekle değişim gibi bir ikileme de düşmeyiz. Zaten gelenek olmadan, dün olmadan bugünü yaşamamız, yarını inşa etmemiz mümkün değil. Bakışımızı düzeltmek, bütünü görmek mecburiyetindeyiz.