Prof. Dr. Tarhan: Kliniðe yatýrmak için hastanýn onayýný beklemeyin

Ünlü sunucu Vatan Þaþmaz’ýn eski manken Filiz Aker tarafýndan öldürülmesi tüm Türkiye’yi sarstý. Aker’in platonik aþk beslediði Þaþmaz’ý saplantý haline getirdiði öðrenildi. Saplantýlý aþýk cinayetlerinde genellikle kurban kadýn, katil erkekti. Bu kez durumun tam tersi olmasý üstelik kaybettiðimiz kiþinin de tanýdýðýmýz bir isim olmasý hepimizi bu konu üzerinde kafa yormaya itti. Soluðu Prof. Dr. Nevzat Tarhan’ýn yanýnda aldýk. Tarhan’a göre saplantýlý kiþilik kendisini en baþýndan belli ediyor. Aile hastanýn onayýný beklemeden bir uzmandan yardým alsa bugün kurban hayatta olacak, katil ise saðlýklý bir birey olarak yaþamýna devam edecekti. 

Aþkýn doðasýnda saplantý veya takýntý var mý? Ya da iþ nerede rayýndan çýkar?

Aþkýn doðasýnda her zaman aþýrý uçlar vardýr. Bir kiþide aþk ve nefret ayný anda bulunabiliyor. Aþýk olduðu kiþiye karþý duygular bir gün içinde bile deðiþiklik gösterebilir, gündüz severken, akþamýna nefret duyulabilir. Yani çizgi o kadar keskin. Tabii bu duygu dalgalanmasý kiþilik yapýsý ile ilgili. Bir insan aþýrý sevgi ve nefreti ayný anda taþýyabilir. Bu özellikleri nedeniyle aþýk olan kiþinin davranýþlarýný kestirmek çok zordur. Bu tip aþýklar kendisine ait olmayacaksa sevdiklerinin yok olmasýný da isteyebilirler. Aþýrý sahiplenme eðilimindekiler “Benim olmayacaksa, hiç kimsenin olmasýn...” tarzýnda düþünceye sahiplerdir. Yani ‘Ya benimsin ya topraðýn’ mantýðý bu þekilde iþler. Çünkü aþýk olan kiþi sevdiðini kendi vücudunun bir parçasý, bir uzvu gibi görür. Böyle gördüðü için de ‘Ben ne dersem onu yapmalý’ diye düþünüyor. Bu yüzden aþýrý uç davranýþlarý olan âþýk kiþiden her türlü tehdit beklenebilir. Ýþi rayýndan çýkaran þey engellenme. Aþýk kimse engellendiðinde uç davranýþlar sergileyebiliyor. Eðer bencil bir aþýk ise benmerkezci düþünüyor ve davranýyorsa, empati kuramýyorsa, karþý tarafýn normal bir ‘Hayýr’ cevabýný bile tehdit olarak algýlayabiliyor. Bu ret cevabýyla aþký birden bire nefrete dönüþebiliyor.

Yani iliþkide acý ne kadar derinse aþk o kadar büyük durumu.  

Bu kiþilik yapýsýna göre deðiþiyor. Mesela sadomazoþist kiþi aþký acý çekmekle eþdeðer görür. Çiftlerde rastladýðýmýz bir durum; eþini kýzdýrýp kendine zarar verdirir ve rahatlar. Aþýk olduðu kiþinin kendini dövmesini “Ha beni seviyormuþ” diye yorumlayan bir tür. Böyleleri için yok sayýlmak daha büyük rahatsýzlýktýr. Gördüðü þiddeti var olduðunun ifadesi olarak algýlar. O yüzden negatif ilgi de bir ilgi çeþididir aþýk olan için. Hiç ilgilenilmemesindense böyle bir þey daha iyidir diye yorumlar bu tipteki insanlar.

EN TEHLÝKELÝSÝ NARSÝST AÞIK

Aþýðý saldýrganlaþtýran, vefasýzlýk, reddedilmek gibi faktörler midir? Yoksa saldýrganlýk kiþinin kendi içinden beslenen bir durum mudur?   

Aþk öyle bir þey ki, içinde þiddetle baðlanma da, sarhoþluk ve haz hissi de mevcut. Beyinde müthiþ bir dopamin salgýsý oluyor aþýkken. Bu ikisi ayný anda oluyor. Onun için kiþide uçma duygusu yapar aþk. Baðlandýðý kiþiyi de kutsallaþtýrýr. O yüzden aþýk olduðu kiþide herhangi bir negatiflik algýsýndan, aþýk olduðunu kaybetme korkusuyla uzak durur. Aþýk olan kiþinin karþýsýndakinin her halini kendi üzerine alma durumu da olur. Mesela iþten yorgun gelen sevdiðine bakar, sebebi kendine ve iliþkisine baðlar; ‘Baþkasý var’ diye hemen senaryo yazabilir. Böyle bir durumda sevdiði kiþiyi sorgulamaya baþlar. Karþý taraf bunalýp ‘Yeter’ diye tepki verirse, ‘Ýþte bak ben haklýymýþým’ sonucunu çýkarýr. Aþýk kiþinin saldýrganlaþmasý en çok engellendiði zaman olur. Fakat engellenmenin eþiðini de kiþilik yapýsý belirler. Bazý aþýklar böyle durumlarda empati yapabiliyor. Ama benmerkezci aþýklar her hareketi tehdit olarak algýlýyor. Aþýk olduðu kiþiden sadece kendisini düþünmesini istiyor. Bunlar patolojik aþýklar tabii... Saðlýklý aþýklar özel alan tanýr, hata yapma hakký tanýr... Ama narsist aþýklarda her hareketi tehdit olarak algýlama vardýr. Bu yüzden bu tip kiþiler imkan bulduklarýnda kolayca saldýrganlaþýr. Karþý taraftan öç alma duygusunu çok yaþar.

BEYNÝ UYUÞTURUCU BAÐIMLILIÐI GÝBÝ ETKÝLÝYOR 

Saplantýlý âþýk tipi dýþarýdan bakýnca fark edilebilir ipuçlarý verir mi? Yoksa sinsi midir?

Yakýn çevresi bunu çok net anlar. Çünkü 60 dakikanýn 59’unda aþýk olduðu kiþiyi düþünüyordur. Sürekli, baðýmlýlýk içindedir. Beyinlerindeki ödül-ceza sistemi bozulmuþtur. Yani ha uyuþturucu ha aþk baðýmlýlýðý... Beyindeki etki ayný. Nasýl uyuþturucu baðýmlýsý delice o maddeyi arar, bulunca rahatlar ama etkisi geçince yine çýlgýnca hareket ederse, baðýmlýlýðý aþýk olduðu kiþiye olan aþýk da böyledir. Sevdiðine ulaþamayan kiþi onu da kendini de öldürecek kadar þiddetli, orantýsýz tepkiler verebilir. Onun için bu tarz kiþilerin aþklarý, imkansýz, ulaþýlamayacak veya devam ettirilemeyecek kiþilere karþý olur. Acý, elem, hüzün iç içe geçer. Bir taraftan da bunlar þair, edebiyatçý yapar insaný. Hüzünle coþku arasýnda gider gelir böyle insanlar. 

AÝLE KONTROLÜ ELE ALMALI TEDAVÝ BAÞLAMALI

Saplantýlý olduðu fark edilen birinin ilgisinden kurtulmak mümkün mü? Böyle birine caydýrýcý mesaj verilerek sýkýntýlar en baþýndan önlenebilir mi?   

Bu tarz aþýklar patalojik vakalardýr. Uyuþturucu baðýmlýsý için ne yapmak gerekiyorsa aynýsý gerekir. Böyle patolojik aþýklar çevrelerine, kendileri veya aþýk olduklarý kimseye zarar verebileceklerine iliþkin mesaj atarlar, bunu hissettirir ya da haber verirler. Yakýn çevrenin bunu ciddiye almasý gerekir. Burada klinik tedavi zorunlu hale gelmiþtir. Ýstemsiz olarak da tedaviye baþlanabilir. Hasta kliniðe yatýrýlýr. Beyin kimyasý düzeltilir. Çünkü beyin saðlýklý karar veremez haldedir. Hisler aklýn önüne geçmiþtir. Tedavi ile beynin kimyasý düzeltilerek farkýndalýða ulaþmasý saðlanýr. Sonuçta kiþi yavaþ yavaþ travmasýný çözmüþ olur. Bu da 2-3 hafta yatarak ardýndan da en az altý aylýk planlama ile tedavi gerektiriyor. Ancak bu tip patolojinin temelinde genellikle bipolar bozukluk oluyor. 

BU TARZ OLAYLARIN TETÝKLEYÝCÝ ETKÝSÝ VAR

Medyatik aþk cinayetleri saldýrganlýk potansiyeli olan kimseler için tetikleyici olabilir mi?

Bu olaylar, bu tarzdaki kiþiler için modelleme olabiliyor. Yöntem öðretebilir. Teþvik edici olmasa bile yöntem bakýmýndan model oluþturabilir. Bu nedenle yatkýnlýðý olan kiþiler için tetikleyici özelliði var. 

Bu tip adli vakalarýn haberleþtirilmesi, kullanýlan dil, yayýnlarýn niteliði için ne düþünüyorsunuz?  

Bu olayýn basýna yansýmasýnýn faydalý yönü bilinç oluþturma tarafýdýr. Bunun içinde olup farkýnda olmayan kimselerin yakýnlarý için uyarýcý bir nitelik var. Belirtilerin farkýna varýlmasýný saðlayabilir. Normal bir aþk deðil, klinik vaka olduðunu insanlara fark ettirmesi bakýmýndan önemli. Bu nedenle etik sýnýrlar içinde, özendirici olamadan, duyarlýlýk korunarak kamuoyu önünde tartýþýlmasý faydalýdýr. Özendirici olmayan, tehlikeleri doðru anlatan haber dili de bu bakýmdan önem taþýyor. 

Medyatik vakalarýn kamuoyundan gördüðü ilginin sebebi ne?   

Ýnsandaki merak ve hayret duygusu öðrenmenin temelini oluþturur. Heyecan ve merakla öðrenilen þey beyin tarafýndan belleðe kaydediliyor ve daha kalýcý oluyor. Bu insanýn psikolojik doðasýnda var. Genetik algoritmamýz merak ve hayrete ilgi uyandýrýyor. Sosyal deneylere de konu olmuþtur bu durum, insan aklýndan çok merak duygusuyla hareket ediyor. Burada mesele bilgiyi eksiksiz ve doðru vermektir. Yani çarpýcý bir haber aktarýlýrken, uyarý yapýlmasý gerekiyorsa yer vermek gerekir.

Peki bu olaya seyirci olan bizlerin durumu nedir?  

Bu tip haberlere insanlar þöyle bakýyor: ya bu benim ailemden biri olsaydý? Ne hissederdim? Bunu soran kiþi daha objektif davranýr. Ama bir film seyreder gibi bakarsa ders çýkaramaz. Gerçek bir olaya bakýþýn farký da bu; her an yeniden olabilir. Toplum önündeki kiþiler olduklarýndan çok ilgi çekti, tanýnmamýþ kiþiler arasýndaki benzerleri küçük bir haber olup geçiyor. Çok örneði var. Aslýnda bunlarýn çoðu önceden tespit edilerek klinik olarak düzeltilebilir vakalar. Önlenebilir olaylar bunlar. Bu olaydaki taraflarýn yakýnlarý uzmanlardan görüþ alsalardý bu buluþmayý engelleyebilirlerdi. Bu gibi iliþkilerden üçüncü bir kiþiden görüþ almak önemli. Buradan çýkarýlacak en büyük ders bu.