Ümit Tepesi’ndeki bilmece gibi eser
Manastır, kütüphane, okul, mezarlar ve liseden oluşan, Heybeliada’daki Ümit Tepesi’nden Marmara Denizi’ne bakan Heybeliada Ruhban Okulu’ndayız. İçeride tarih yatıyor! Nadir bulunan çift taraflı ikona burada, 1484 basımlı dünyanın en eski matbu kitabı da... Mimari açıdan incelediğinizde bilmece gibi bir eser. Gelin bilmeceyi birlikte çözelim.
Rüya gibi bir yer... Çam ağaçlarının denizin ve gökyüzünün mavisiyle birleştiği bir manzarası. İstanbul’daki Prens Adaları’nın ikincisi olan Heybeliada’nın kuzeybatısında, Ümit Tepesi’nin üstündeki Heybeliada Rum Ortodoks Kilisesi Ruhban Okulu’na gittik. Bu okul, 1971’den beri kapalı olmasına rağmen hala dünya çapında bir kurum olarak kabul ediliyor.
Lisesi, kilisesi, kütüphanesi, ikonaları, mezarlarıyla çok önemli olan bu manastır, İstanbul Patriği Aziz Fotios tarafından 9’uncu yüzyılda kuruldu. Ortodoks inancına göre kutlanan 6 Şubat’taki Aziz Fotios Yortusu, manastırın da kuruluş bayramı. Aya Triada Manastırı, Hıristiyanlığın Kutsal Üçlüsü’ne, baba-oğul-kutsal ruha, ithaf edilmiş. Kuruluşundan kısa bir süre sonra Bizans İmparatoriçesi Katerina Komnini tarafından manastıra hediye edilen el yazması İncil üzerinde Halki (adanın Yunanca ismi) Aya Triada ifadesi bulunmakta. İstanbul Alman Kilisesi Başrahibi Stefanos Gerlach’in 16’ncı yüzyıldaki listesinde de yapının bulunması, fetihten sonra da varlığını sürdürdüğünü göstermekte.
ÇİFT TARAFLI İKONA
Manastırın sahip olduğu eserler arasında asırlar önce yapılmış ‘Hazreti İsa’nın Çarmıha Gerilişi’ ve ‘Acıları Dindiren Meryem’ ikonaları var. Geçmiş yıllarda Başbakan Erdoğan’ın izniyle New York Metropolitan Müzesi’nde ve Sakıp Sabancı Müzesi’nde sergilendi bu ikonalar. ‘Acıları Dindiren Meryem’ ikonasının hikayesini okulda beni gezdiren Yanni Ananas’dan dinledim. İkonanın son restorasyonda Paskalya dışında tüm bayramların resmedildiği fark edilmiş ve ikonanın arkası çevrilmiş. Kararan yer temizlendiğinde, bunun ender bulunan çift taraflı ikona olduğu anlaşılmış.
Kilise 1844 tarihli. Fresk ve mozaik süslemesi bulunmayan kilise, üç nefli (bölüm) bir bazilika. Dar narteksten (giriş) girilen yapı beş sütunla naos’a yani ana mekana açılıyor. Tavandaki Pantakrator İsa (ebedi hakim) ikonası önemli. Ahşap, Piskopos Tahtı ve Amvon (vaaz kürsüsü) ise 19’uncu yüzyıl eseri. Çan kulesi bulunmayan kilisenin çanları bahçede. İstanbul Rum Patrikleri 5. Konstantin ve 7. Kirillos’un yanı sıra okul yöneticileri ve akademisyenlerin de mezarlarının bulunduğu bahçe büyük ve bakımlı. Kilise duvarındaki kitabede Patrik 4. Germanos ve Sultan Abdülmecid’in onayıyla 1 Mayıs 1844 tarihinde açıldığı kayıtlı.
EN ESKİ MATBU KİTAPLAR
Manastıra ait kütüphane 1500’lü yıllara ait kutsal kitap tefsirlerinden Yunan ve Latin klasiklerine, Bizans ve Roma tarihinden kilise mimarisi ve ilahilerine, hukuk ve arkeolojinden sanat tarihine kadar 60 binden fazla eseri barındırıyor. Türkçe, İtalyanca, Fransızca, İngilizce, Almanca ve Arapça sözlükler ve ansiklopediler araştırmacıların başvurduğu eserlerden. Osmanlıca yayınların dışında, en değerli eserler arasında 1484 basımlı dünyanın en eski matbu kitaplarından Aristophanes’in komedilerinden bir nüsha ve ilk matbu İncil ve Tevrat nüshaları bulunuyor. Eserlerin dijital ortama aktarılması devam ediyor. Fener Rum Patrikhanesi Bursa Metropoliti Heybeliada Aya Triada Manastırı Başrahibi Prof. Dr. Elpidophoros Lambriniadis, bu konuda üniversitelerle işbirliğine açık olduklarını söylüyor.
PLANDAKİ GİZLİ MANA
Kuruluşundan beri Ortodokslar için önemli bir eğitim alanı olan okul, manastırın parçası. Teorik eğitimin kiliseyle pratiğe çevrildiği, zengin kütüphanesinin yanı sıra birkaç dil öğreterek mezun veren okul kısa zamanda dünya çapında üne kavuşmuş. Mezunları arasında 12’si İstanbul Rum Patriği, iki İskenderiye Patriği, üç Antakya Patriği, dört Atina Başpiskoposu’nun yanı sıra çok sayıda piskopos, akademisyen ve farklı meslek grubundaki kişiler bulunuyor.
Yapım yılı 1844’ten beri pek çok tamiratla kullanılan yapı, 1894’teki depremle yıkıldı. Bina, Kadıköy Aya Triada, Şişli Ayios Petros ve Pavlos Paris Ayios Stefanos Kiliselerini de yaptıran Stefanovik ailesi tarafından yeniden inşa edildi. Mimar özenle seçildi, Beyoğlu Zoğrafyan Rum Lisesi’nin de mimarı olan Perikles Fotiadis ile çalışıldı.
II. Abdülhamid’in izniyle bir buçuk yılda bitirilen okul, Yunan alfabesinin ‘pi’ harfi şeklinde planlı. Mimar Fotiadis’in annesi Eleni’nin de baş harfinin anımsatan bu plana oturan yapı, bodrum ve iki kattan oluşuyor. Görkemli merdivenleri ve sütunları; pencere ve cephe süslemeleriyle Bizans yapıları ile antik tapınakları anımsatıyor.
Selanik Üniversitesi’nde ders veren ve uluslararası kiliseler ilişkisi konusunda uzmanlığı bulunan Prof. Dr. Elpidophoros Lambriniadis, kurumu için titizlikle çalışıyor. Ruhban Okulu için “Açılsın da isterse anaokulu olarak açılsın” diyecek kadar umutlu, hoşgörülü ve esprili.
