8 yýldýr netice alamayan Fransa operasyonlarýný durdurdu! Türkiye'den askeri destek isteyecekler

Strasbourg Üniversitesi'nde Hatay'ýn Türkiye'ye katýlmasý ve Fransa'nýn Levant (Yakýn Doðu) politikasý üzerine yaptýðý çalýþmalarla bilinen Dr. Yaþar Demir, "Fransa'nýn Afganistan'ý: Barkhane operasyonlarý" baþlýklý çarpýcý bir yazý kaleme aldý. Ýþte AA'da yer alan analiz yazýsý;

Bugünlerde Fransa verdiði ani bir kararla 1 Aðustos 2014'te baþlangýçta tek baþýna inisiyatif alarak Selefi/El-Kaide çizgisine sahip gruplarý ortadan kaldýrmaya yönelik baþlattýðý Sahel olarak adlandýrýlan Sahra-altý ülkelerini (Moritanya, Çad, Burkina Faso, Mali ve Nijer) kapsayan Barkhane operasyonlarýný durdurduðunu açýkladý. Akabinde de "Fransafrik" kavramý ekseninden Fransa iç siyasetine, operasyon muvacehesinde dýþ politikada belirlenecek yeni stratejiden Afrika'da yükselen Fransýz karþýtlýðýna kadar birçok alanda tartýþmalar baþladý.

Bu karara içte ve dýþta çok hýzlý tepkilerin gösterilmesi sonucunda Cumhurbaþkaný Emmanuel Macron'un 10 Haziran'da yaptýðý "Dýþ politikamýzýn parçasý olarak uyguladýðýmýz Barkhane operasyonundaki askeri varlýðýmýzý deðiþime uðratacaðýz" þeklindeki açýklamasýndan tam anlamýyla ne kastedildiði konusunda ciddi kafa karýþýklýðý ortaya çýktý. Haber ilk olarak "Barkhane operasyonlarý sona eriyor" baþlýðýyla verildi. En azýndan Liberation gazetesinin yaklaþýmý bu minvalde oldu.[1]Fakat neden "Fransa Sahel'den çekiliyor" þeklinde algýlanacak bir açýklamaya imza atýldý? Halbuki daha 21 Nisan'da Fransa Millet Meclisi'nde görüþülen raporda kullanýlan ifadelerde "Sahel ülkelerinde güvenliði saðlamak Fransa'nýn onurudur" yorumlarý yapýlýyordu.[2]

Yaþanan tartýþmalarý daha iyi anlamak için Barkhane operasyonlarýna gelinen süreci ve operasyonlar hakkýnda bilgileri tazelemekte fayda var. Afrika kökenli kiþilerin Fransa'da gerçekleþtirdikleri terör eylemleri baþta Fransa olmak üzere birçok Avrupa ülkesini tedirgin etmiþti. Diðer taraftan El-Kaide baðlantýlý terör gruplarýnýn Mali'de gerçekleþtirdikleri saldýrýlar sonucunda Mali hükümeti de resmen Fransa'nýn desteðini talep etti. Dolayýsýyla hem bu talebi karþýlamak hem de "terörü kaynaðýnda kurutup" Avrupa'ya yayýlýmýný önlemek maksadýyla 5 binden fazla askerin aktif olarak görev yaptýðý, birçok uçak ve aðýr silahlarla donatýlmýþ operasyon birliði Sahel ülkelerinde Barkhane vadisi boyunca 10 üs bölgesinde konuþlandýrýldý. Yüzölçümü olarak sadece Barkhane bölgesinin kapsadýðý alan 5 milyon 97 bin km2'dir. Görüldüðü üzere çok geniþ bir coðrafyayý kapsayan bir alanda sükûneti tesis etme iddiasýyla yola çýkýldý.

Ýlgili ülkelerle yapýlan anlaþma gereði onlarýn da askeri birliklerinin iþtirak ettiði birçok operasyon gerçekleþtirildi. Örneðin sadece 2020'de 128 operasyon yapýldý. Bunun yanýnda farklý ülkelerden 18 bin askere eðitim verildi, fakat istenilen netice elde edilemedi. Özellikle Boko Haram terör örgütü mensuplarýnýn sivillere saldýrýlarý engellenemedi. Neticede Fransa tek baþýna kalkýþtýðý terörle mücadelede etkili olamadý ve müttefikleri Kanada, Almanya, Ýspanya, Çekya, Litvanya, Ýngiltere ve ABD'den askeri destek alarak bölgedeki askeri varlýðýný sürdürmeye çalýþtý. Anlaþýldýðý kadarýyla ciddi desteðe raðmen istenilen baþarý elde edilemedi ve sonunda Fransa operasyonlardaki askeri varlýðýný azaltma yolunu tercih ederek bölgede uluslararasý gücün etkin olmasýný talep eder noktaya geldi.[3]Fransa, bir bakýma 11 Eylül 2001'deki saldýrý sonrasýnda ABD'nin terörle mücadele iddiasýyla Afganistan'da oluþturduðu müdahale gücüne benzer bir yapý tesis etmek istiyor.

Baþlangýçta yapýlan açýklamalarýn basýna yansýdýðý haline bakýlýrsa Fransa, Barkhane operasyonlarýný adeta durdurmuþ ve askeri varlýðýný sonlandýrma kararý almýþ gibi bir sonuç ortaya çýktý. Ancak resmî açýklamaya bakýldýðýnda Fransýz askeri varlýðýnýn ciddi anlamda deðiþime uðrayacaðý vurgusu öne çýkýyor. Buna göre operasyonlara katýlan 5 bin 100 asker aþamalý olarak çekilirken Fransýz Özel Kuvvetlerine baðlý birlikler kalmaya devam edecek.

Bu noktada Fransa'nýn neden böylesine ani bir karar aldýðý ve bundan neyi hedeflediði sorularýnýn yanýtlarý merak ediliyor. Zira icra edilen harekatlardan kýsa süre öncesine kadar övgüyle bahsediliyordu.

- Barkhane sorgulanýyor

Esasen Barkhane operasyonlarýyla ilgili ilk ciddi kýrýlma Mali'de yaþanan askeri darbe sonrasý yeni kurulan hükümetin -ki Fransa tarafýndan iyi karþýlanmamýþtý- Fransa ile yapýlan ortak operasyonlarý askýya aldýðýný duyurmasýyla yaþanmýþtý. Halbuki Fransýz askeri desteðini ilk talep eden Baþkan Musa Traore idi. Ancak bir anda Mali gibi önemli bir ülkede Fransa istenmeyen devlet konumuna düþtü. Bu tavra karþý özellikle Fransýz askeri kanadýnda ciddi rahatsýzlýklar meydana geldiði aþikâr.

Ýkinci ve belki de en önemli etken ise yurt dýþý operasyonlarýnýn bütçeye ciddi oranda bir külfet getirmesi. Operasyonlar kapsamýnda sadece 2016 senesinde 33 binden fazla asker intikal ettirilmiþ, 600 uçak kullanýlmýþ ve yaklaþýk 1,3 milyar avro harcanmýþtý. Ayný yýlýn Senato toplantýsýnda ortaya konulan veriler ýþýðýnda o zamana kadar yapýlan harcamalara göre on yýl içerisinde 37 milyar avroluk bir maliyet öngörülmüþtü. Neticede asker baþý yaklaþýk 100 bin avroluk bir masraftan bahsedilmekte. Gelinen nokta itibarýyla 2020'ye kadar dýþ operasyonlara yýllýk ortalama 1,4 milyar avro tutarýnda harcanmýþ durumda ve daha ne kadar harcanacaðý da kestirilemiyor.[4]Kovid-19 pandemisi sonrasý oluþan ekonomik daralmalarýn meydana getirdiði toplumsal huzursuzlukla birlikte deðerlendirildiðinde birçok aydýn ve diplomatýn "Fransa neden Barkhane operasyonlarýnda baþat ülke rolünü üstlensin?" sorusunu daha yüksek sesle dillendirdiðini müþahede etmekteyiz. Harcanan bunca insan kaynaðýna ve paraya raðmen Fransa'nýn maddi çýkar elde etmek bir yana, para kaybetmesi, Macron ve ekibinde ciddi rahatsýzlýklar meydana getirmiþ durumda.

Bir baþka endiþe verici durum ise operasyonlarda resmî açýklamalara göre 50'den fazla Fransýz askerinin hayatýný kaybetmesi. Bu rakama meydana gelen kazalardaki kayýplar dahil deðil. Sabit askeri varlýðýn 5 bin 100 olduðu, yýl içerisinde ortalama 15 binden fazla askerin yer aldýðý, Sahel bölgesi devletlerinin askerlerinin katký saðladýðý, her türlü elektronik teçhizat, aðýr silah, uçak gibi sofistike harp silahlarýna raðmen bölgede sekiz yýldýr bir netice alýnamamasý artýk sorgulanýr hale geldi. Buna bir de Batýlý müttefiklerin desteði eklenince ortada askeri olarak kesin bir baþarýsýzlýk söz konusu. Her ne kadar yetkililerin zor þartlara raðmen Fransýz askeri varlýðýnýn baþarýlý operasyonlara imza attýðý, terörizmin ve göçün engellediði yönünde açýklamalar yapýlsa da gerçekte durumun öyle olmadýðý birçok kiþinin malumu. Örneðin, Türkiye'nin gerçekleþtirmiþ olduðu Zeytin Dalý, Barýþ Pýnarý gibi daha zor þartlardaki askeri operasyonlarla kýyaslandýðýnda gelinen nokta itibarýyla Fransýz askeri gücünün imajýnýn ciddi anlamda zedelendiði ortada.

Tüm bu etmenlerin hesaba katýlarak Paris'in Sahel hakkýnda bir karar verme aþamasýna geldiði ve bunu da iki temel stratejiye oturttuðunu görmekteyiz. Birincisi, Afrika'da özellikle Sahraaltý ülkelerinde Fransa'ya yönelen sert tepkilere sahada cevap verme zorunluluðunun hissedilmesi sonucunda adeta "Biz yoksak bakalým etnik, dinsel ve kültürel bölünmüþlüðünüzle kendinizi nasýl idare edeceksiniz" denilmek isteniyor. Nitekim bu minvalde bir strateji 1984'te Çad'da meydana gelen iç çatýþmalarda görülmüþtü.

Ýkincisi ise uðranýlan bu baþarýsýzlýðýn üstünün örtülerek itibar kaybýnýn önüne geçilmesi stratejisidir. Bunun için de Fransa, Avrupalý devletleri Barkhane operasyonlarýna dahil etme kararý aldý. Avrupa'ya göçün önlenmesi ve buradan gelecek terör tehdidinin önüne geçilmesi gerekçe gösterilerek diðerlerinin de sorumluluk üstlenmesini saðlamaya çalýþýlýyor. Görüldüðü kadarýyla bu stratejisinde ilerleme kaydetmiþ durumda. Bununla birlikte, Yunanistan, Sýrbistan, Ýtalya gibi ülkeler þimdiden asker gönderme sözü verdiler. Ýlerleyen günlerde bu stratejinin ne denli baþarýya ulaþacaðý daha net ortaya çýkacaktýr.

Son olarak Barkhane operasyonlarýnda Fransa'nýn rolünün azalacaðý ve yerine Avrupalý güçlerin de desteðiyle Sahel ülkeleri askerlerinin ikame edileceði kararý farklý deðerlendirmelere sebep oluyor. Bazý Afrika ülkelerinde bu karar özellikle Fransýz karþýtlarýnca sevinçle karþýlandý. Barkhane operasyonunun baþlamasýna sebep olan ve operasyonlarýn merkezi konumundaki Mali'de halkýn önemli bir kesiminin sessiz kaldýðý görülüyor. Çad da yeni durumu dikkat çekici þekilde sakin karþýladý. Geçtiðimiz aylarda ayrýlýkçýlarla girilen çatýþmada öldürülen Devlet Baþkaný Ýdris Deby'nin yerine geçen oðlu Muhammed Deby henüz olumlu ya da olumsuz bir açýklamada bulunmadý. Bunun Fransa'da "sükût ikrardan gelir" kabilinden anlaþýlacaðýna þüphe yok.

Tüm Fransýz karþýtý havanýn estireceði rüzgârýn farkýnda olarak son tahlilde Fransa'nýn Sahel (G5) ülkelerine "Fransa'sýz Afrika düþünülemez" dedirtmeye matuf bir manevra gerçekleþtirdiðini belirtmek mümkün. Fransa bunu yaparken de meseleye çok yönlü yaklaþýyor. Örneðin Mali'ye yönelik duyulan hoþnutsuzluk daha sert dile getirilirken þimdilik sessiz kalan Çad ile görüþme sonrasý yapýlan açýklamada Fransa'nýn askeri desteðinin devam edeceðinin belirtilmesi manidar. Halbuki Barkhane operasyonunun paydaþý olan ülkeler terörizmi bitirmek için birlikte hareket etmekteydiler. Bu haliyle Sahel'de kartlar yeniden karýlmak üzere. Bu noktada Mali'nin Fransa yerine Rus ve Türk desteðini isteyeceði konuþuluyor. Böylesi bir giriþimin Fransa tarafýndan tepkiyle karþýlanacaðýný kestirmek zor deðil. Macron'un manidar kabul edilebilecek yaklaþýmýnýn ne gibi bir sonuç doðuracaðý da merak konusu. Ancak operasyonu tamamlamadan askeri olarak çekilen bir Fransa imajýnýn Afrika baþta olmak üzere tüm dünyada zedeleneceðini de aþikâr.

[Doktora derecesini 2010'da Strasbourg Üniversitesi'nde Hatay'ýn Türkiye'ye katýlmasý ve Fransa'nýn Levant (Yakýn Doðu) politikasý üzerine yaptýðý çalýþmayla alan Dr. Yaþar Demir "Fransa'nýn Yakýndoðu Politikasý" ve "Suriye ve Hatay" kitaplarýnýn yazarýdýr][1]https://www.liberation.fr/international/afrique/sahel-macron-annonce-la-fin-de-loperation-barkhane-20210610_2Y5SLTR36ZFBFBJFOJ63AL2TWI/

[2]https://www.assemblee-nationale.fr/dyn/15/rapports/cion_def/l15b4089_rapport-information#_Toc256000126.

[3]https://www.arte.tv/fr/videos/104241-000-A/fin-de-l-operation-barkhane-dans-le-sahel/

[4]https://www.lexpress.fr/actualite/societe/fin-de-barkhane-les-operations-exterieures-un-cout-humain-et-financier-pour-la-france_2152663.html