Papa-Sistani görüþmesinde Türkiye detayý! Toplantýda yer alan teröristbaþýnýn aðzýndan çýktý

Çalýþmalarýný hadis, Yahudi ve Hýristiyan kültürü iliþkisi, din ve kültürlerarasý etkileþim, oryantalizm-oksidentalizm, teo-politik, Ýslam karþýtlýðý (kültürel ýrkçýlýk) ve Avrupa'da-Batý'da Ýslam ve Müslümanlar konularýnda yoðunlaþtýran Ýstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi öðretim üyesi Prof. Dr. Özcan Hýdýr, "Papa'nýn Irak ziyaretinin teo-politiði" baþlýklý çarpýcý bir yazý kaleme aldý.

Ýþte AA'da yer alan analiz yazýsý;

Ýki bin yýllýk teo-politik tarihe sahip bir kurum olan Papalýðýn günümüzdeki temsilcisi, Cizvit mezhebi kökenli Papa Franciscus'un Kovid-19 pandemisinin baþlangýcýndan bu yana Ýtalya dýþýndaki ilk ziyaretgahý Irak oldu. Ýki bin yýllýk bir bilinçle planlandýðý anlaþýlan ziyaret, Irak'taki Katolik cemaatinin 2019 yýlýnda Papa'yý davetinin kabul edildiðinin ve 2020 yýlýnda bunun gerçekleþtirileceðinin bildirilmesiyle gündeme gelmiþti. Böylece tarihte ilk kez bir Papa, toplam 250 bin Hýristiyan'ýn yaþadýðý söylenen Irak'ý ziyaret etmiþ oldu. Hatýrlanacaðý üzere, 1999 yýlýnda, dönemin Papasý II. John Paul Irak'ý ziyaret etmek istemiþ, fakat Saddam Hüseyin buna müsaade etmemiþti. Yine bir önceki Papa 16. Benedict de bunu istemiþ fakat yine mümkün olmamýþtý.

Papa'nýn ziyaretini büyütüp aþýrý anlamlar yüklemenin gereksiz olduðu düþünülebilirse de, söz konusu iki bin yýllýk teo-politik kurum olunca, bu sürecin hemen her karesini farklý açýlardan irdelemek gerekir. Zira ziyaret gerek kapsamý gerekse Papa'nýn söylemi (ilk vardýðýnda "Selamün aleyküm", Baðdat'taki konuþmasýnda ise "Irak'a bir barýþ hacýsý olarak geliyorum" demesi) dikkat çekti. Devlet yetkilileri ile görüþmeleri dýþýnda, Irak-Arap Þiîliðinin kutsal þehri Necef'i ziyaret edip Âyetullah Ali el-Hüseynî es-Sistanî ile buluþmasý (ki ilk kez üst düzey bir ayetullah Papa ile görüþtü), Hz. Ýbrahim'in doðduðu Ur antik kentinde Kur'an dinleyip Müslüman ve Yahudi cemaat temsilcileriyle dua etmesi, Süryanî ve Keldanî katedral-kiliselerinde ayin yapýp kanaat önderleriyle görüþmesi, Musul'da (Ninova) Dört Kilise Meydaný'nda ve Erbil'de Kürt yönetimi ile görüþerek Franso Harirî Stadyumunda ayinler düzenlemesi gibi teo-politik simgesel mesajlarý bu meyanda zikredilebilir. Francis, Papalýk uçaðýnda beraberindeki gazetecilere "Bu bir sembolik ziyaret, bir görevdir; Irak uzun süredir bir þehitler-kurbanlar ülkesidir" diyerek ziyarete verdiði öneme ve sembollerine vurgu yaptý.

Irak Baþbakaný Kâzimî'nin, Papa ile Sistanî'nin görüþmesi ve Ur'daki farklý din mensuplarý arasýndaki buluþma vesilesiyle 6 Mart tarihini Irak'ta "Ulusal Hoþgörü ve Birlikte Yaþama Günü" ilan etmesi ise ziyaretin dikkat çeken yönü olarak not edildi.

- Dinî mi, siyasî mi?

Ziyaret sebebiyle Papa'nýn özelde Irak'a, genelde ise dýþ ziyaretlerini dini kimlikle mi, siyasi kimlikle mi, yoksa hem siyasi hem dini (teo-politik) misyon ya da kimlikle mi yaptýðý tartýþmasý da yapýldý. Bilindiði üzere Papa, aslýnda Havari Petrus'un halefi olarak "Tanrý'nýn yeryüzündeki vekili" kabul edilir. Dolayýsýyla Papa'nýn esas kimliði dinî veya teo-politik olup genel algý da o yöndedir. Vatikan devlet baþkaný olmasýyla da seküler bir yönü bulunur. Papalarýn, Papa Francis'in Irak ziyareti gibi dýþ ziyaretlerini hangi kimlikle yaptýðý tartýþma konusu olmaya devam etmektedir. Tabir yerindeyse "hibrit" bir kimliðe sahip olmasý hasebiyle, her iki kimliðiyle bu ziyaretleri yaptýðý söylenmelidir ki (paradoks gibi dursa da) dünyada da bu þekilde algýlandýðý görülmekte; fakat aslýnda dini veya teo-politik yönü daha ziyade öne çýkmaktadýr.

- Musul-Ninova, Ur ziyareti ve Irak Sünnileri

Papa'nýn Irak ziyaretinin en önemli duraklarýndan biri, tarihi M.Ö. 700'lü yýllara giden ve Asurlulara baþkentlik de yapmýþ olan Musul yakýnýndaki antik Ninova ve Hz. Ýbrahim'in doðduðu yer olduðuna inanýlan Ur þehri oldu. Ninova ayrýca (Kur'an'da adýna bir sure bulunan ve Ýncil'de de "Yunus Kitabý" diye özel bir bölümü olan) Hz. Yunus'un þehri olarak bilinir. Musul'u iþgal eden DEAÞ'ýn Ninova antik kenti gibi, Hz. Yunus'un bölgede bulunan kabrini de yýktýðý biliniyor.

Bölgede pek çok cami de yýkýlmýþ olduðu halde, Papa Musul-Ninova'da DEAÞ'ýn yýktýðý kiliseleri gündeme getirip Iraklý Hristiyanlarýn baþkenti olarak da adlandýrýlan Karakuþ (Hamdaniye) ilçesindeki Dört Kilise Meydaný'nda savaþ ve silahlý çatýþma maðdurlarý için dua etti. Irak Sünnilerinin merkezi durumundaki bir þehir olan Musul'dan ve diðer bölgelerdeki Irak Sünnilerinin dramýndan söz edilmedi; Papa da bu konuya hiç deðinmedi. En azýndan (sembolik de olsa) Irak Sünnilerinden bir dini lider ile de görüþülebilirdi. Yine burada Papa'nýn "kardeþçe yaþamak"tan bahsedip "kimse öldürülmesin" demesi, ister istemez Irak'ý, Suriye'yi bu hale kimin getirdiði ve yüzbinlerce Müslümaný kimin öldürdüðüne dair sorularý da hatýrlara getirmedi deðil.

- Papalýk-Irak Þiiliði ve Ýran

Tartýþýlabilir yönleri olsa da, Müslümanlar arasýnda kurumsal ve doktriner yapýsý itibarýyla Vatikan-Papalýðýna en benzer yapýnýn Þiilik olduðu söylenebilir. Irak ziyaretinde 84 yaþýndaki Papa'nýn teolojik/teo-politik yönü daha ziyade öne çýkan Arap Þiilerinin temsilcisi 91 yaþýndaki Sistani ile evinde —ve hatta maskeye ve mesafeye de dikkat etmeden— görüþmesi, Irak ziyaretinin en dikkat çeken karelerinden oldu. Sistani Ýran-Farisi kökenli olmasýna raðmen Hameney-Kum ile görüþ ayrýlýklarýna sahip biri. Papa'nýn Sistani ile görüþmesinin Ýran-Hameney'e karþý politik/teo-politik bir yönünün olduðu söylenebilir. Ayrýca burada bir ABD planýnýn olup olmadýðý da sorgulanabilir. Zira ABD'nin etnik-sekter anlamda Þiiler arasý bir rekabeti körükleyeceði ve dolayýsýyla Hamaney'in bütün Þiiler üzerinde otorite kurmasýný da istemeyeceðini düþünebiliriz. Dolayýsýyla Þiiler arasýnda, bundan sonraki süreçte Sistani/Irak Þiileri-Hameney/Ýran Þiileri ayrýþmasý derinleþ(tiril)ebilir ki esasen bu Ýsrail'in de iþine gelecektir. Zaten bilinen bir husustur ki Kum-Necef rekabeti, Farisi-Arap Þiiliði rekabeti de alttan alta devam eden bir olgudur. Bu meyanda ayrýca ziyaret sýrasýnda Irak'ta Hýristiyanlarý koruyan genel tutumu da bilinen Sistani'ye atfen "Siz bizden bir parça biz de sizden bir parçayýz" pankartýnýn açýlmasý da dikkat çekti.

Öte yandan bu görüþme ve mesajlara iliþkin Ýran'dan resmi bir yanýt duyulmazken, öyle anlaþýlýyor ki bu mesajlar, Ýran yanlýsý Þiileri çok da memnun etmiþe benzemiyor. Irak Hizbullah Örgütü (Þii milis grup) Askeri Sözcüsü Ebu Ali el-Askeri Twitter'da "Papa'nýn ziyareti ve evlerimizi sakin ve huzurlu hale getireceði konusunda iyimser olmamalýyýz" açýklamasýný yapmýþ; Ýranlý analist Hüseyin Ruyveran da ziyareti dinî deðil, siyasi olarak nitelemiþtir.

- "Ortadoðu Hýristiyanlarýnýn hamisi" Papa

Papa'nýn ziyaretindeki sembolik ayinlerin ve kilise ziyaretlerinin ana mesajlarýndan birinin, bu topraklarýn Hýristiyan geçmiþini ve Papa'nýn bölgedeki Hýristiyan azýnlýklarýn "hamisi" olduðunu hatýrlatmak olduðu düþünülebilir. Nitekim Sistani ile olan elli dakikalýk görüþmesi baþta olmak üzere, Papa her fýrsatta ülkedeki/bölgedeki Hýristiyan azýnlýklarýn yaþadýðý zorluklardan söz etti. Sistani de ülkedeki Hýristiyan azýnlýklarýn, diðer Irak vatandaþlarý gibi, barýþ ve güvenlik içinde yaþamasýna ve anayasal haklarýna vurgu yaptý. Nitekim daha önce Sistani'nin onayýyla birçok Hristiyan'ýn Necef-Kerbela yolu üzerindeki Þii bölgelerine yerleþtirildiði de biliniyor.

Irak'ta 20 yýl önce yaklaþýk bir buçuk milyon Hýristiyan yaþarken bugün bu sayýnýn 250 bin civarýnda olduðu söyleniyor. Hýristiyanlar farklý etnik-sekter yapýlara sahipler. Az sayýdaki Katolik cemaatinin yaný sýra, yönetimsel anlamda Papalýða yakýn duran Keldaniler de bulunuyor. Ayrýca Ortodoksluða ve Katolikliðe mensup Süryaniler, Ermeniler ve az sayýda Protestan-Evanjelik gruplar da mevcut. Papa bu ziyaretiyle bütün bu Hýristiyanlarýn hamisi olduðu mesajýný da vermiþ oldu. Tabiatýyla bunun "Vatikan'ýn/Papalýðýn þemsiyesi/himayesi altýna gelin" imasýyla bir "Katolikleþtirme misyonu/çaðrýsý" da içerdiði söylenebilir. Zira Vatikan'ýn/Papa'nýn "dinler arasý diyalog" projesi, aslýnda Hýristiyan olmayanlarý Hýristiyanlaþtýrma ve Katolik olmayanlarý da Katolikleþtirme amacýný haizdir. Bu minvalde bakýlýrsa, Papa'nýn Necef ziyareti de aslýnda hemen yakýnýndaki "Hire" ziyareti olarak görülebilir. Zira Hire, bölgenin kadim Hýristiyan gruplarýndan olan Lahmîlerin sembol þehridir ki Ortadoðu'daki Hýristiyan þehirleri ve bölgelerinin diriltilmesinde önemlidir. Zaten Hýristiyan teolojisine göre, Anadolu da dahil olmak üzere Ortadoðu topraklarý aslýnda Hýristiyan topraklarý olarak kutsal kabul ediliyor.

Öte yandan Papa'nýn Irak ziyaretini, bir açýdan da özellikle Kuzey Irak Kürtleri arasýnda "Zerdüþtlüðü" yeniden canlandýrmaya dair oryantalist-hümanist arka plana yaslanan faaliyetlere karþý bir mesaj olarak da okumak mümkün. Zira son senelerde özellikle bölgedeki Kürtler arasýnda Zerdüþtlüðün diriltilmesi çabalarý konusunda bilgi ve analizler mevcut. Nitekim Papa'nýn Erbil'deki bir stadyumda yaptýðý Pazar ayininde verdiði mesajlardan birinin adresinin de bu olduðu söylenebilir.

- Ýki yýl önceki BAE ziyareti ve "yeni teo-politik hat"

Papa-Sistani görüþmesinin, Papa'nýn gerek 2017'deki Mýsýr ziyaretinde gerekse 2019'daki sembollerle dolu ve teo-politik amaçlý üç günlük Birleþik Arap Emirlikleri (BAE) ziyaretinde Ezher Þeyhi Ahmet et-Tayyib ile olan görüþmeleriyle de ilgisi kurulmalý. Bu meyanda Papa, bir yandan Ezher'i ve Sünnileri temsil ettiðini düþündüðü Ahmet et-Tayyib ile diðer yandan da Þiilerin lideri olarak öne çýkardýðý Sistani ile görüþtü.

Hatýrlanacaðý üzere Papa'nýn BAE ziyareti de Körfez'e, Arap yarýmadasýna yapýlan ilk Papa ziyareti olmasýyla dikkat çekmiþ, BAE'nin Ortadoðu'daki muhtemel teo-politik rolü bakýmýndan öne çýkarýlmýþtý. Nitekim ziyarette Ezher Þeyhi Ahmed et-Tayyib Papa'yý havaalanýnda kucaklayarak karþýlamýþ; ziyareti esnasýnda hemen hiç yalnýz býrakmamýþtý. Ýkisi birlikte BAE merkezli "Müslüman Hükemâ Konseyi" ile "Ýnsan kardeþliði zaptý" imzalamýþ, Þeyh Zayid camiinde farklý dinlerden sayýlarý 700'ü bulan liderin katýldýðý "dinler arasý diyalog" toplantýsýnda bulunmuþlardý. Ardýndan da Papa Zayid Stadyumu'nda 120 binin üzerinde Hristiyan'a ayin yaptýrmýþtý.

Papa geçtiðimiz Ekim ayýnda "Fratelli Tutti (Tüm kardeþler) adýyla, bütün insanlýða seslenerek yeni bir metin —evrensel kardeþlik, sosyal birlik çaðrýsý— yayýmlamýþtý. Dolayýsýyla onun daha önce Mýsýr ve BAE'de Ezher þeyhi ile, son Irak ziyaretinde de Sistani ile görüþmelerini bu belge-çaðrý çerçevesinde de okumak lazým. Böylece Papa, Ýslam dünyasýnýn hem Sünni hem de Arap-Þii kanadý ile bu yönde iliþkisini kuvvetlendirmiþtir. Bu ayrýca, Ýslam dünyasýna yönelik, Katar merkezli Dünya Müslüman Alimler Birliði (Yusuf el-Karadavi, Ahmed Reysunî) ile Ýran Þiiliði-Hamaney'i dýþarda tutan yeni bir "teo-politik hat/ittifak" þeklinde okunabilir. Bu hatta daha önce Vatikan ile farklý zamanlarda görüþen Suudi Arabistan merkezli Dünya Ýslam Birliði'ni (Rabýta), Muhammed el-Ýsa'yý da katabiliriz.

- Ýbrahim Anlaþmasý, Sami milletler ittifaký

Eski ABD Baþkaný Donald Trump'ýn öncülüðünde baþlatýlan "Ýbrahim Anlaþmasý" sürecinin de Papa'nýn Irak ziyaretiyle ilgisini kurmak mümkün. Hatýrlanacaðý üzere BAE, Bahreyn, Fas ve Sudan gibi Müslüman ülkeler Ýsrail ile sözde "normalleþme" adýmý atmýþ bulunuyorlar. Papa'nýn Irak ziyareti, Ýbrahim Anlaþmasý'nýn bir devamý gibi de okunabilir. Aslýnda Ýbrahim Anlaþmasý da bir "diyalog" projesi olan "Ýbrahimî dinler" oryantalistik kabulünün bir devamý olarak görülebilir. Nitekim Papa'nýn Irak'ta Hz. Ýbrahim'in doðduðu Ur þehrini de özellikle ziyaret edip Hz. Ýbrahim'e vurgu yapmasýnýn bu açýdan altý çizilmeli. Zira Papa orada Hz. Ýbrahim'den söz ederek "Birlik, beraberlik ve iman Ur'dan baþladý. Biz Ýbrahim'in torunlarýyýz" mesajýný verdi. Ýsrail ile Arap ülkelerinin anlaþmalarýnda da hep Hz. Ýbrahim vurgusu öne çýkarýlmýþ, yer yer de Araplar ile Ýsrail/Yahudilerin Sami ýrkýndan gelmesi kastedilerek "Sami milletler kuþaðýndan/ittifakýndan" söz edilmiþtir. Hâlbuki tarih boyunca Yahudi-Hýristiyan metinlerinde, Hz. Peygamber baþta olmak üzere, Araplar ve Müslümanlarýn "Ýsmailîler-Hacerîler" (kölenin/cariyenin çocuklarý) diye aþaðýlandýðý da biliniyor.

Bütün bunlarýn, yakýn zaman önce aralarýndaki husumeti sona erdirme kararý alan Vatikan ile Ýsrail'in Ortadoðu'ya yönelik muhtemel Ýsrail-Vatikan ittifakýna iþaret ettiði de söylenebilir.

- "Katolik" Biden etkisi

Bu muhtemel ittifakta ve dolayýsýyla pandemiye raðmen Papa'nýn Irak ziyaretini yapmasýnda, ABD'nin yeni Katolik Baþkaný Joe Biden'ýn rolünün ne olduðu da sorgulanmadý deðil. Bilindiði üzere, John F. Kennedy'den sonra ABD'nin ikinci Katolik baþkaný Biden'dýr ki o Roma Katolik Kilisesi'nin Amerikan modelinin mensuplarýndan biri olmakla övünmektedir. Bu durum Biden'ýn Ýslam dünyasýnda Papa-Vatikan/Katoliklik öncülüðünde teo-politik bir hat oluþturma amacýný akla getiriyor. Nitekim Papa ziyaretinde, baþta ABD olmak üzere Irak'ýn bu hale gelmesine sebep iþgalcilerin Irak'tan çýkmasýna dair hiçbir söz söylemedi.

Esasen Papa'nýn daha önce baþlattýðýný düþündüðümüz bu hat, Katolik Baþkan Biden'ýn Beyaz Saray'a çýkmasýndan birkaç ay sonra, Katolik dünyasýnýn liderinin Irak ziyaretiyle devam ettirilmiþtir. Bunun bölgeye yönelik sonuçlarýný göreceðiz.

- Rus Ortodoks Kilisesi'ne yönelik bir teo-politik blok mu?

Öte yandan Papa'nýn "Hýristiyanlarýn hamisi" olarak Irak'a yaptýðý bu ziyaret, özellikle Suriye üzerinde öne çýkan Rus Ortodoks Kilisesi nüfuzuna karþý Papalýðýn giriþtiði rekabet/blok olarak da görülebilir. Zira bu rekabet Ukrayna baþta olmak üzere farklý bölgelerde yakýndan takip edilmiþ, Rus Ortodoks Kilisesi ile özellikle Vatikan baþta olmak üzere Batý yanlýsý kiliselerin rekabeti söz konusu olmuþtur. Zaten Rusya'nýn Rus Ortodoks Kilisesi'ni "ekümenik" etkisini pekiþtirmek istediði sýr deðil. Hatta son tahlilde Rus Kilisesi'nin baþý olan Putin'i de bir "mehdî-mesîh" veya Rusya'yý kýyamete-son hesaplaþmaya/büyük sona hazýrlamakla görevli "Çar ve Aziz kiþi" gibi gören açýklamalar da yok deðil ve "Vladimir Putin Apokaliptiði" adýyla kitaplar da yazýlmakta.

En son yansýmasýný Suriye'de gördüðümüz bu teo-politik siyaset, Rus Ortodoks Kilisesi'nin bütün Doðu Hýristiyanlarýnýn yeni lideri/patronu olma arzusudur. Bu itibarla Papa'nýn Irak ziyaretini, ABD baþta olmak üzere Batý'nýn, Rus Kilisesi'nin teo-politik nüfuz alanýný Irak-Suriye ve Ortadoðu'da frenlemesi açýsýndan da okumak mümkün.

- Ziyaretin Türkiye'ye mesajý ne?

Papa'nýn Irak ziyaretinde Türkiye'ye de ince mesajlar olduðu söylenebilir. Aslýnda Papa'nýn Irak ziyaretindeki sembolik deðeri yüksek açýklama ve görüþmelerinin bir bütün olarak Türkiye'ye yönelik de bir mesaj olduðu ve bölgeyi Türkiye gibi güçlü bir Sünni ülkenin þekillendirmesinin istenmediði mesajýnýn verildiði düþünülebilir. Zira Irak'ta Sünniler-Sünnilik kuþatýlmýþtý; þimdi ise tamamen bitirilme veya iyice pasifize edilme noktasýna gelindi.

Bu kapsamda Papa'nýn (Sistani'nin fetvasýyla kurulan ve Sincar'da PKK teröristleriyle iþbirliði yaptýðý anlaþýlan) Haþdi Þabi teröristleriyle görüþmesi de böyle okunabilir. Üstelik Haþdi Þabi'nin Hýristiyan kolu olan Ýncil Tugaylarý'nýn (Babiliun) baþý olan Reyyan Salim el-Keldani'ye Papa'nýn kendi tespihini hediye ettiði basýna yansýyan bilgiler arasýnda. Haþdi Þabi günlerdir Türkiye'yi tehdit ediyor. Hatta Papa-Sistani görüþmesi esnasýnda, bu örgüte mensup terör gruplarýndan birinin baþýnýn, ABD'den hava savunma sistemi alýp Türkiye'ye karþý kendilerini savunmaktan söz ettiði görüldü.

Öyle görünüyor ki Papa'nýn Irak ziyaretinin görünen ve görünmeyen veçheleri ve projeksiyonlarý var. Dolayýsýyla ziyaretin, Irak baþta olmak üzere bölgede ne tür teo-politik yansýmalarýnýn olacaðý, Biden yönetiminin bölgeye yönelik somut adýmlarýyla zamanla daha da netleþecektir.

[Çalýþmalarýný hadis, Yahudi ve Hýristiyan kültürü iliþkisi, din ve kültürlerarasý etkileþim, oryantalizm-oksidentalizm, teo-politik, Ýslam karþýtlýðý (kültürel ýrkçýlýk) ve Avrupa'da-Batý'da Ýslam ve Müslümanlar konularýnda yoðunlaþtýran Prof. Dr. Özcan Hýdýr Ýstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi öðretim üyesidir]