Prof. Dr. Yýlmaz: Bu kez þakasý yok, her ihtimale hazýrýz

Tüm uyarýlara ve çabalara raðmen 25 Eylülde Kuzey Irak’ta baðýmsýzlýk referandumu yapýldý. Çevre ülkelerce yaptýrýmlara baþlandý. Þimdi ne olacaðýný konuþacaðýz ama önce soralým: Barzani bunu niye yaptý?

Barzani’nin kendi deyimiyle belki çocukluk hayalini gerçekleþtirdi. Fakat Kuzey Irak’taki son 10 yýldýr kazanýmlarý ile bölgedeki Kürtlerin henüz düzene girmekte olan toplumsal hayatýný karmaþýk hale getirdi diyebiliriz.

Nasýl bir siyasi hesapla yaptý bunu? Bu noktaya nasýl gelindi?

Kuzey Irak’ta son 2 yýldýr siyasi, ekonomik, güvenlik bakýmýndan bir belirsizlik mevcuttu. Bu belirsizlik referandum ile daha da öngörülemez hale geldi. Son 2 yýldýr Barzani yönetimi ile Türkiye arasýnda sýký bir iþbirliði vardý. Barzani’nin elindeki en büyük kuvvetlerden Peþmerge ile ABD’nin sözde düþmaný DAEÞ’le mücadelede yardýmda bulunduðunu da biliyoruz. Fakat bölgede ve özellikle Sincar’da PKK’nýn hâkimiyetini saðlamasýndan sonra ABD-Barzani arasýnda bir anlaþmazlýk yaþandýðýný söyleyelim. Barzani, PKK’yý Irak’ta istemediðini defaatle söylemiþken ABD’nin DAEÞ’le mücadele bahanesiyle PKK unsurlarýnýn Irak’taki hâkimiyetine göz yumduðunu bilmeliyiz. ABD ile yaþanýlan bu kontrollü gerginlik döneminde Barzani’nin en büyük destekçisi Türkiye oldu. Mali yönden sýkýntýya girip maaþlarý ödeyemediðinde Türkiye kredi verdi. Barzani’nin aþiret düzeni çerçevesinde oluþturduðu yönetim düzenine zamanla Irak’taki diðer Kürt unsurlarý karþý çýktýlar. Talabani’nin güçlü olduðu Süleymaniye Bölgesinde KYP ve Goran Hareketi birlikte Barzani’ye muhalefet ettiler. Hatta birkaç defa Barzani’ye askeri darbe giriþiminde de bulundular. Bu süreçte PKK’nýn da Barzani’nin yýkýlmasý için çalýþtýðýna dair elde oldukça fazla verimiz var. Tabii Suriye’de ABD’nin kendisine müttefik olarak PYD’yi seçmesi sonrasýnda kuzeyde ABD kontrolünde bir PYD devleti oluþturuldu. Bu PYD devletinin Kuzey Irak’ta KYP ve Goran Hareketi ile iliþkisi, Sincar’daki gücü Barzani’yi korkuttu. Barzani’nin referandumu yapmasýnda bir Kürt Devleti’nin kurulmasýndan daha çok kendi varlýðýnýn tehlikeye girdiðini görmesinin etkisi vardýr.

BATI KÜRTLERÝ SÝLAH GÝBÝ KULLANIYOR

Barzani’nin sýrf kendi siyasi sýkýþmýþlýðýný aþmak için kendi halkýný, IKBY’nin kazanýmlarýný, bölge ülkelerini tehlikeli bir sürece soktuðu, ama bunun kendisi için de bir siyasi kumar olduðu yorumlarýna katýlýr mýsýnýz?

Aslýnda birebir sizin sorunuzla örtüþüyor. Hatta bu olacaklara dair Türkiye’nin birçok defa kendisini uyardýðýný biliyorum. En son Dýþiþleri Bakanýmýz Mevlüt Çavuþoðlu, Erbil’e kadar giderek bu tuzaða düþmemesini tek elden iletti. Barzani’nin referandumu yapmasýna sebep olarak gösterdiði Irak merkezi hükümetiyle arasýndaki anlaþmazlýklarýn çözülmesinde Türkiye’nin gerekli tüm yardýmlarý yapacaðý da iletildi. Zaten maddi olarak ihtiyaçlarýnýn büyük bölümünü Türkiye’ye sattýðý petrolden karþýlýyordu. Türkiye kendisine güvenlik garantisi de vermiþti. Tüm bunlara raðmen Kürtleri ateþe atmaktan çekinmedi. Neden Kürtler diyorum. Çünkü Barzani’nin kendi gücünü korumak adýna bölgede yaþayan Kürtleri hedef haline getirmesi doðru deðildi. Kürtleri kalkan olarak kullanmak son 30 yýlda Batý’nýn en önemli silahý haline geldi. Türkiye’de PKK, Suriye’de PYD-YPG, Kuzey Irak’ta PKK vb. oluþumlarýn Kürt vatandaþlarýmýzý paravan yapmalarý artýk gizlenmeyen bir durum. Düþünün ki Suriye’de PYD sýrf kendilerini desteklemedikleri için 750 bin Kürt vatandaþýn mülteci durumuna düþmesine neden olmuþtur. Bunlarýn çoðunluðu da Türkiye’de mülteciler ve PYD tehdidiyle kendi topraklarýna dönemiyorlar. Yine PKK zulmünden kaçan binlerce Kürt vatandaþýmýz topraklarýný terk ettiler. Irak’ta da son dönemde PKK ve bazý diðer gruplarýn kendilerine destek olmayan Kürtleri sürgün ettiði gerçeði önümüzdedir. Barzani’nin belki kendisine göre haklý taraflarý vardýr. Ama devlet yönetmek ayrý bir þey. Duygusal olarak yapacaðýnýz giriþimler sizin felaketiniz olabilir.

ABD BARZANÝ’YÝ TÜRKÝYE’YE KARÞI SIKIÞTIRDI

Deniyor ki “bu karar Barzani’nin þahsi kararý deðil”. Öyle mi? IKYB’de seçimler yenilenmediðine, anayasa yazýlmadýðýna, parlamento iki yýldýr kapalý olduðuna göre; kimin-kimlerin istek ve iradesiyle alýndý bu karar?

Bu kararý açýklarken Kuzey Irak’ýn yapýsýna da göz atmak lazým. Zaten Erbil ve Duhok bölgesinde Barzani ailesinin tarihten beri hâkimiyeti var. Aþiret düzenine göre þekillenen bölgede Barzani ailesinin Nakþibendi tarikatýnýn önde gelenlerinden olmasý, Dedesi Mustafa Barzani’nin daha önceden bir devlet denemesinin olmasý ve diðer nedenlere baðlý olarak bölgede Barzani’den baþka söz söyleyecek kimse yok. Doðru, 2 yýldýr Barzani’nin baþkanlýk süresi bitti. Parlamento da toplanamýyor. Zaten Barzani tek söz sahibi olduðu için kimse de bir þey diyemez. Barzani burada bir koz oynadý. Bu kozu oynarken risk aldý.

Türkiye, Kuzey Irak’ýn merkezi Irak hükümetinden ayrýlma isteðini Irak’ýn bir iç meselesi olarak gördüðü zamanlar oldu. Fakat bu dönemde Barzani de sýký bir Türkiye taraftarýydý. PKK ile mücadele baþta olmak üzere Ýran, Irak vb. güçlere karþý omuz omuzaydýlar. Bu durumu kendi çýkarý için uygun görmeyen ABD’nin Barzani’yi içeriden ve dýþarýdan baský altýna alarak Türkiye’ye karþý tavýr almaya zorladýðýný da unutmayalým.

BU ÝÞÝN ARKASINDA WASHÝNGTON VAR

Zorlayan ABD olsa da boyun eðen Barzani sonuçta. Bir tercih yaptý demek ki… Peki, referandum kararýnýn Suriye’nin kuzeyiyle nasýl bir ilgisi var? PYD malum, otonomi hazýrlýðý içinde. Barzani baðýmsýzlýk ilanýnda ilk olmak için aceleci davranmýþ olabilir mi?

Barzani’nin referandum kararýnda Suriye’deki PYD’nin devletleþmesinin etkisi var tabii ki. ABD eliyle büyüyen, silahlanan, güç haline gelen PYD’nin zaten Barzani’yi sýk sýk tehdit ettiðini biliyoruz. Hatta Peþmergenin Suriye’de yardýma gelmesini bile istemeyen PYD, Irak sýnýrýnýn kontrolünü ele geçirmek için Barzani’ye silahla karþýlýk vereceklerini bile açýklamýþtý. Þimdi tabii Rakka’dan sonra sýranýn kendisine geleceðini düþünen Barzani tabiri caizse alelacele bir iþe giriþti.  Hatta PYD’nin Suriye’de sözde yerel seçimler yapmasý, kantonlar oluþturmasý, bu düzeni Irak’ta Sincar’a da taþýmasý bu referandumun hýzlý biçimde yapýlmasýnda etkilidir.

ABD BÝR KEZ DAHA YÜZÜSTÜ BIRAKTI

ABD bu iþin tam olarak neresinde?

ABD bu iþin yanýnda, ortasýnda, saðýnda, solunda, her yerinde. Çünkü ABD, Barzani’yi önce demokrasi silahýyla düþürmek istedi. Bölgede KYP ve Goran Hareketi’ne destek vererek Barzani’yi yönetimden uzaklaþtýrmak istedi. Ekonomik olarak eskisi gibi destek olmadý. Kandil’deki PKK’lýlarýn Sincar’a yerleþmesine göz yumdu. Hatta hatýrlarsanýz Türkiye, Sincar’a hava operasyonu düzenlediðinin ilk sabahýnda ABD subaylarý Sincar’da destek turundaydý. ABD’nin PYD’yi Ortadoðu’da kara gücü olarak kullanacaðýndan emin olan Barzani bir þekilde mecbur da býrakýldý diyebiliriz. Fakat Türkiye’nin güvenlik garantilerini dinlemeyerek ABD’nin her þekilde kendisine destek olacaðýna inandý. Hatta ABD, referandum öncesinde referanduma dair cýlýz açýklamalarda bulunduðundan sonuca destek açýklamasý yapacaðýndan emindi. Fakat ABD eskiden olduðu gibi Barzani’yi yine yarý yolda býraktý.

ABD BÝR BARZANÝ ÝLE ÇOK KUÞ VURDU

Yýllarca Barzani yönetimine alan açan ABD’nin þimdi ki hesabý nedir?

ABD her iki durumda da kazanan halindedir. Eðer referandum kabul edilseydi, bölgede Ýran’a karþý uydu devleti olacaktý. Barzani’nin zor duruma düþmesi sonrasý ABD’nin yedeði konumundaki KYP ve PKK da hazýr kýta bekliyor. Türkiye, Ýran ve Irak tarafýndan kuþatýlan Barzani’nin ABD’nin inisiyatifinden baþka çýkýþ yolu da yok. ABD her þekilde kazanan rolündedir.

ABD, Barzani örneðiyle Suriye’de Esed yönetimine de sopa gösterdi. Zaten Esed Dýþiþleri Bakaný Muallim de bu sopayý gördüðü için SDG ile müzakereye hazýr olduklarýný ilan ediverdi.

ÝSRAÝL’ÝN HEDEFÝ ÝRAN

Ýsrail göstere göstere destekledi Barzani’nin referandum kararýný. Niye?

Ýsrail niye desteklemesin ki. Kuzey Irak’ta baþarýlý bir referandum ile hem Ýran’a bir adým daha yaklaþacak hem de Türkiye’nin aleyhine olabileceðini düþündüðü bir olayla “One Minute” intikamýný da almýþ olacaklar. Tabii bu olaya karþý çýkan Yahudiler de var. Ýsrail dediðimiz zaman þu andaki Netenyahu yönetiminin Türkiye ve Ýran düþmanlýðýnda zirve yaptýðýný söylemek yanlýþ olmaz. Netenyahu yönetimi uzun zamandýr Ýran’a operasyon yapýlmasýný savunuyor. Bunu yapabilmek için de bölge ülkelerini Ýran’a karþý kýþkýrtýyor. Kaldý ki Suudi Arabistan’ý Ýran’a karþý önemli oranda hazýr hale getirdi. Tabii Ýran’a karþý yapýlacak bir kara operasyonunda Azerbaycan, Türkiye ve Kuzey Irak kullanýlabilecek önemli noktalar. Türkiye buna izin vermeyeceði için, Azerbaycan’ýn da Türkiye ile birlikte hareket edeceðinden emin olduðu için geriye Kuzey Irak kalýyor. Kuzey Irak, Ýran’a karþý düzenlenebilecek bir kara operasyonunda olmazsa olmaz bir coðrafi avantajý içeriyor. Yoksa Netenyahu hükümetinin tüm dünyanýn destek olmadýðý bir referanduma canla baþla destek olmasýnýn sebebi bölgedeki Kürt vatandaþlarýn haklarý deðil. Onlara göre Ýran ve Türkiye rahatsýz olsun da ne olursa olsun.

TÜRKÝYE OLACAKLARI TEK TEK ANLATTI

Neçirvan Barzani de açýkladý; referandumdan evet çýkmasý baðýmsýzlýðý þimdi ilan edeceðimiz anlamýma gelmiyor dedi. Baðýmsýzlýk kaç vakte kadar ve hangi þartlarda ilan edilir sizce?

Neçirvan Barzani’nin açýklamalarýný daha çok gelen tepkileri azaltmak için yapýlmýþ açýklamalar olarak görebiliriz. Eðer dünya kamuoyunda gerekli destek gelseydi böyle bir açýklama yapmazdý. Evet, referandum tek baþýna baðýmsýzlýk için yeterli deðil. Zaten Türkiye de Barzani’ye bunu anlatmaya çalýþtý.

Hatta Dýþiþleri Bakanýmýz Mevlüt Çavuþoðlu’nun "Onlarýn bize bir sözü vardý. Özellikle Barzani'nin. Diðer ülkelerin ne dediði önemli deðil, burada Türkiye'nin ne dediði önemli, Türkiye'nin tavsiyelerini dinleriz!” demiþti. Ama gördük ki dinlemedi. Aslýnda referandum yaparlarsa karþý karþýya kalacaklarý tehditleri de kendilerine izah ettik. Kim nereden saldýracak? Hangi yaptýrýmlar olur? Þu anda anayasa ile elde ettikleri haklarý da kaybedeceklerini, kaos oluþacaðýný, ayný þekilde Kürt Bölgesel Yönetimi içinde de siyasi kargaþalar olacaðýný, hepsini söyledik” açýklamasý da geliþmeler sonrasý Barzani’nin aklýný baþýna getirir diye düþünüyoruz.

ÞÝMDÝ NE OLACAK?

Referandum yapýldý, yaptýrýmlar baþladý; Baðdat, Tahran ve Ankara birlikte hareket etme kararý aldý. Þimdi ne olacak?

Þimdiden söylemek zor. Çünkü ortalýk o kadar karýþtý ve ülkelerin aldýðý pozisyonlar o kadar belirsiz ki gelecekte neler olacaðýný da tahmin edemeyiz. Kuzey Irak konusunda oldukça fazla aktör var. Bir de bölgedeki hiçbir ülkenin hedefi belli deðil. Barzani’nin bile hedefinin belli olmadýðý bir ortamda ülkelerin ne yapacaðýný da söylemek mümkün mü? Ama bildiðimiz bir gerçek var ki bu referandum Türkiye, Ýran ve Irak merkezi yönetimini birbirine yaklaþtýrdý. Daha iki ay öncesine kadar Türkiye’nin Irak’tan gitmesi gerektiðini söyleyen Ýbadi ile Ýran’ýn þimdi Türkiye ile ortak hareket ettiði karmaþýk bir coðrafyada yaþýyoruz.

TÜRKÝYE NE YAPTI, NE YAPAR?

Türkiye ne yapabilir?

Türkiye planýný açýk etmiyor. Kimse de Türkiye’nin neler yapabileceðini tahmin edemiyor. Evet, Türkiye’nin elinde oldukça fazla hareket alaný var. Habur Hudut Kapýsý’nýn kapatýlmasý, petrol boru hattýnýn kesilmesi, sivil uçuþlarýn iptali, Kuzey Irak’tan yayýn yapan televizyon yayýnlarýna son verilmesi gibi argümanlar vardý. Bunlardan sadece TV kanallarýnýn yayýnlarýnýn durdurulmasý ile sivil uçuþlarýn durdurulmasý gerçekleþti. Türkiye eðer referandum dolayýsýyla bölgede bir çatýþma gerçekleþir de istikrarsýzlýk Türkiye’ye intikal ederse uluslararasý hukukun da verdiði þartlara baðlý olarak bölgeye müdahale edebileceðini açýk ve net biçimde ifade etti. Bu müdahale açýklamasý sanki Kuzey Irak’a girilip alýnacak biçiminde yorumlandý. Türkiye’nin buradaki mesajý sadece Barzani’ye deðil ayný zamanda hem Irak hükümetine hem de PKK’nýn bölgede bir oldubitti yapmasýna yönelikti. Fakat basýnýmýz bunu sadece Barzani için anladý.

REFERANDUM TÜRKÝYE SAYESÝNDE DESTEK BULMADI

Türkiye sýnýrda oluþabilecek istikrarsýzlýk ihtimaline karþý Irak hükümetiyle tatbikat yapýyor. Irak’ýn uzmanlarýndan 32 kiþilik bir ekip Türkiye’ye geldi. Kamuoyunda Habur kapýsýnýn kapatýlmasý ve diðerleri gündeme geldi fakat böyle bir ihtimal Barzani’yi deðil bölgedeki Kürt vatandaþlarý cezalandýrmak anlamýna gelir. Ama onlar da karþý çýkmadý olumlu oy kullandý diyebilirsiniz. Ancak her þeyinizin Barzani’ye baðlý olduðu, oy vermenin bile açýk yapýldýðý bir yerde herkesin empati yapmasý gerekiyor. Þuna da dikkat edilmeli: Türkiye’nin uluslararasý kamuoyunu bölgedeki istikrarsýzlýða karþý ve ciddi olduðuna inandýrmasý ile Ýsrail dýþýnda tüm ülkeler referanduma karþý duruþ sergilediler.

HATA BARZANÝ’YE AÝT, IRAK KÜRTLERÝNE DEÐÝL

Türkiye kamuoyunun endiþelerini, tepki ve beklentilerini nasýl buluyorsunuz? Kamuoyunun duygusu, bilgisi, algýsý açýsýndan doðru yönetim ne olmalý?

Türkiye’de toplum olarak biraz ani tepkiler veriyoruz. Basýnýn toplumu yönlendirdiði bir hal yaþýyoruz. Devlet politikalarý hadi hemen girdik çýktýk ile olmaz. Tabii bu tepkisellikte Türkiye’nin oluþabilecek ani durumlara karþý olaya nasýl bir çözüm bulabileceðine dair verileri ortaya koymamasýnýn da etkisi var. Türkiye’de gündem 1 günde deðiþiyor. Referandum yapýlýrsa Irak’a gireceðiz derseniz ve girmezseniz toplumun güvenini sarsarsýnýz. Daha uygulanabilir ve gerçekçi söylemlerle olaya yaklaþýlmalý. Çünkü Kuzey Irak’ta yaþayan Kürt vatandaþlar Türkiye’nin düþmaný deðil. Hatta tam tersi tarihten gelen bir vakýa olarak Nakþibendilik, Sünnilik vb. özellikler dikkate alýndýðýnda unutulmamalý ki onlarýn sadece TC kimliði yok. Diðer tüm unsurlar Türkiye’den farksýzdýr. Bölgedeki Kürtlere “baþýnýza bir þey gelse kime güvenirsiniz” diye sorarsanýz hiç düþünmeden “Türkiye” derler. Ayrýca Türkiye Cumhuriyeti vatandaþý Kürt vatandaþlarýmýzýn da duygusal bir baðý var. Söylemlerde buna dikkat etmeli. Evet, Barzani bir yanlýþ yaptý. Ama bu yanlýþýn sorumlusu Kuzey Irak’ta yaþayan Kürt vatandaþlar deðildir. Olayý ýrka, kimliðe indirgemek doðru deðil. Çünkü Batý’nýn yapmak istediði de bölge halklarýný birbirlerinden uzaklaþtýrmak ve düþman yapmaktýr. Kürtlerin de, Araplarýn da, Türkmenlerin de kaderleri birdir. Biz bu kaderi ayýrmaktan çok birleþtirme yoluna gitmeliyiz. Basýnýn da bu ayrýmý yaparak ayrýþtýrýcýlýktan çok, kimlerin yanlýþ yaptýðý üzerine yoðunlaþmasý lazým. Kaldý ki Barzani’ye Erbil’de yaþayan birçok samimi Kürt de karþý çýkýp bu referandumun yanlýþlýðýna dair protestolarýný yapmýþtý. 

ÝRAN’IN SÝYASETÝ

Ýran’ýn görünenden farklý, dipten baþka bir siyaset güderek yaptýrýmlarý güdükleþtirme siyaseti söz konusu olabilir mi? Buna dair kamuoyunda diri bir þüphe var?

Aslýnda bu þüphenin gerekçeleri de var. Çünkü referandum olduðu saatlerde Ýran’ýn sýnýr kapýlarýný kapattýðýna dair birçok haber düþtü. Bu haberden uzun süre sonra Ýran sýnýr kapýlarýný kapatmadýðýný duyurdu. Bu ilk haberlerden sonra Türkiye galeyana gelip Habur’u kapattým deseydi sözünden de geri dönemeyeceði için Kuzey Irak’ýn ekonomik ihtiyaçlarý Ýran’ýn inisiyatifine kalabilirdi. Ýran’ýn komþumuz olmasýna raðmen Türkiye ile bölgede rekabet etmesi halkta bir güvensizliðe neden oluyor. Türkiye’nin muhalifleri desteklerken Ýran’ýn Esed yanlýsý olmasý, Türkiye’nin Azerbaycan’ý desteklerken Ýran’ýn Ermenistan ile askeri iþbirlikleri yapmasý ve hatta yakýn dönemde Irak merkezi hükümetinden aðýr ithamlarla Türkiye’ye suçlamalar yapýldýðýnda Ýran’ýn da bu yönde açýklamalarý desteklemesi kamuoyunun güvensizliðinde etkili. Irak eski Baþbakaný Maliki’nin Türkiye düþmanlýðýný en ileri seviyeye taþýmasýnda Ýran’ý suçlu görenlerin de sayýsý az deðil. Tüm bu olanlara raðmen uluslararasý iliþkilerde çýkarlar ön plandadýr. Ýran, Kuzey Irak’taki tehdidin doðrudan kendisini hedef aldýðýný biliyor. Özellikle Ýsrail ve ABD’nin bölgedeki etkinliði Ýran’ý telaþlandýrdý diyelim. Ýran’ýn bundan sonra yapacaðý hamleler Türkiye’ye oranla daha kýsýtlýdýr.

BAÐDAT’IN ASKERÝ GÜCÜ KÝMÝN?

Baðdat’ýn siyasi ve askeri gücünün ne kadar zayýf olduðunu, Tahran etkisinde olduðunu biliyoruz. Irak ordusunun askeri zayýflýðý da test edildi, Musul’u DEAÞ’a nasýl terk-teslim ettiklerini gördük. Bu durumda masadaki askeri yaptýrýmýn caydýrýcý etkisi ne olur?

Eðer tek baþýna Irak ordusunu kastediyorsak dedikleriniz doðru. Fakat sürece Ýran ve ABD’yi de katarsanýz durum hiç de öyle deðil. Hatýrlarsanýz Ýranlý General Kasým Süleyman, hem HaþdiÞabi’ye hem de Erbil’de ziyaretlerde bulundu. Bu aslýnda ayný zamanda bir mesajdý. Yani Ýran desteðini alan bir Irak merkezi yönetiminin bir askeri ihtimali ve Peþmerge’nin de karþýlýk vermesi bölgede önü alýnamayacak bir çatýþmaya neden olur. Türkiye’nin özellikle vurguladýðý da buydu. Barzani’ye uyarýsý da böyleydi.

BARZANÝ ABD’NÝN TUZAÐA DÜÞTÜ

ABD eðer baðýmsýzlýðýn ve bölgede istikrarsýzlaþmanýn engellenmesi konusunda kararlý davranmazsa –ki bir benzerini Suriye’de daha yeni yaþadýk- Ýran Haþdi Þabiyle bölgeye biraz daha mý yayýlmýþ olacak?

ABD’nin karýþýklýk iþine gelir. Bölgeye daha da yerleþme fýrsatý olur. Hatta þu anda Ýran’ýn etkisinde olduðunu iddia ettiði Irak merkezi hükümetine de müdahale etme fýrsatý da olur. ABD zaten bölgede karmaþa çýksa da Batý’daki diðer aktörleri de bölgeye taþýyabilsem diye bekliyor. Barzani ama isteðiyle, ama zorunlu olarak tuzaða düþtü. Ben HaþdiÞabi’nin özellikle Kuzey Irak, Kerkük, Musul gibi bölgelerde etkili olabileceðini düþünmüyorum. Bu referandum olayý herkese ders olacak. Barzani, Türkiye’nin uyarýlarýnýn gerçekliðini sakin bir kafayla daha iyi anlayacaktýr. ABD’ye güvenerek bir yola çýkýlmasýnýn zararýný ise bölgedeki Kürtler, Türkmenler, Araplar hepsi birlikte çekiyor.

Birinci Dünya Savaþý sonrasý Fransa ve Ýngiltere'nin Osmanlýðý Ýmparatorluðu mirasýna çöktüðü Ortadoðu’da kendilerince belirledikleri sýnýrlarý ABD’nin inisiyatifiyle yeniden belirleme çabalarý sürüyor. Kürtler ve Araplar Batýlýlarca her daim çeþitli vaatlerle kandýrýlmýþ ve maðdur edilmiþtir. Türkiye’deki darbe, Irak merkezi hükümetinin zayýflýðý, Ýran’ýn içinde bulunduðu zor durum, Suriye’deki karmaþa bölge ülkelerine zarar verme konusunda önemli fýrsatlar doðurmaktadýr. Birisi bitti derken yeni bir kriz çýkarmakta mahir olan batý ise dýþarýdan izliyor.

Rusya Devlet Baþkaný Putin Ankara’ya geldi, Cumhurbaþkaný Erdoðan ile görüþtü. Suriye ve Irak’ýn toprak bütünlüðü konusunda ortak karar açýklandý. Rusya IKBY’deki geliþmeler konusunda nasýl davranýr?

Rusya’nýn Sovyetler Birliði döneminde temelleri atýlan önemli bir Ortadoðu politikasý var. Kaldý ki Suriye, Irak gibi ülkeler zamanýnda Sovyetlerle sýký iþbirliði yapan devletlerdi. Rusya’nýn ABD ile bölgede rekabetinde Türkiye önemli bir güç. Rusya’nýn tek baþýna Batý ile mücadele etmesi mümkün deðil. Kaldý ki Türkiye ile yapýlan iþbirliði Rusya’ya bölgede önemli avantajlar kazandýrdý. Suriye’de barýþ umudu iki ülkenin Astana sürecinde oynadýklarý role baðlý geliþti. Ýki ülke hem Suriye’nin hem de Irak’ýn toprak bütünlüðünü savunuyor. Çünkü Suriye ve Irak’ta bölünme giriþimleri Batý ülkelerinin talebi-desteðiyle gerçekleþiyor. ABD’nin hem Suriye’de, hem Irak’ta birçok defa bölünmeyi teklif ettiðini biliyoruz. Bölünme demek yeni çatýþmalar demektir. Okyanus ötesinden gelip de Ortadoðu’da söz sahibi olanlarýn bölgede Türkiye ve Ýran’ý hedef aldýðý açýk. Rusya ise Türkiye ve Ýran güçsüzleþir de düþerse sýranýn kendisine geleceðini biliyor. Rusya’nýn Suriye’de olduðu gibi Irak’ta da Türkiye’nin hassasiyetlerine özen göstereceðini söyleyelim. Zaten Putin de bunu özellikle vurguladý.

TÜRKÝYE KÜRTLERÝN HAMÝSÝ OLMALI

Ne yapar, ne yapmaz Rusya?

Rusya doðrudan bu krize müdahale etmeyecektir. Yani çokça açýklama yapmasýný beklemeyelim. Fakat Türkiye’ye desteðini sürdürecektir. Rusya’nýn hem Suriye’de hem de Irak’ta federalizme karþý olmadýðýný hatta desteklediðini söyleyeyim. Astana sürecinde SDG’yi masada isteyen Rusya’ydý. Çünkü ABD’nin tek baþýna inisiyatifinde Kürtler, Rusya için de kabul edilemez. Ýþin ilginç tarafý ise Kürtlerin büyük devletlerin inisiyatifinde oradan buraya sürüklenmesidir. Türkiye bu duruma izin vermeden Kürtlerin de hamiliðini üstlenmelidir. Ne PKK, ne PYD ne de Barzani tek baþýna Kürtlerin temsilcisi deðildir.

BARZANÝ PKK KARÞISINA ÇEKÝLMELÝ

Bölgede ne tür geliþmeler bekliyorsunuz?

Barzani’nin yaptýðý bu referandum öncelikle kendisinin ve partisi Kürdistan Demokrat Partisi'nin (KDP) çýkarlarý ön planda tutularak yapýlmýþtýr. Barzani, aþiret düzeniyle bölgeyi yönetiyor. Tartýþmalý konumunu ancak bu referandum ile yeniden güçlendirebileceðini düþündü. Barzani baðýmsýzlýk ilan ederse bölgesel güçlerin tepkisini ABD-Ýsrail desteðiyle bertaraf edeceðini hesapladý.

Türkiye, Barzani’yi hatasýný kabul edebilecek seviyeye getirip PKK ile arasýndaki mesafeyi korumasýna devam etmesini saðlamasý önceliktir. Eðer amaç Irak’ýn bütünlüðünü saðlamaksa bunu uzlaþý ve iþbirliði yoluyla yapmak gerekir. Müdahale veya askeri çözüm parçalanmayý daha da perçinleþtirir. Barzani’ye bir taraftan hata bulurken diðer taraftan Irak merkezi hükümetinin mezhepçi tavrý da görmezden gelinemez.

BARZANÝ DAHA UZLAÞMACI OLACAKTIR

Türkiye’nin bölgedeki þartlarý kendisi ve bölge halklarý lehine çevirebilmesi için neler yapýlmalý?

Türkiye’nin öncelikle hedefleri nedir ona bakmak lazým. Bölgede yaþayan Türkmenlerin haksýzlýða uðradýðýný düþünüyorsak o zaman Türkmenlerin haklarýný garanti altýna alacak bir duruþ ve sonuca odaklanmalýdýr. Bu süreçten sonra Barzani’nin daha uzlaþmacý bir tavýr sergileyeceðini bekleyebiliriz. Irak hükümetinin de hiç yoktan eline geçirdiði fýrsatý deðerlendirerek en iyi anlaþmayla bu durumdan çýkacaðýný söyleyelim. Türkiye açýsýndan asýl tehdit Suriye’deki PKK yapýlanmasýdýr. Bu yapýlanmadýr ki zaten Barzani’yi de korkutandýr. Eðer Barzani’nin bundan sonra bölgedeki Kürt vatandaþlarý da tehlikeye atabilecek hareketleriyle karþýlaþýlmak istenmiyorsa Türkiye’nin þu anda Sincar karþýsýnda bulunan Suriye topraklarýnda tampon bölge oluþturarak PKK’nýn Irak’taki hâkimiyetini engellemesi gerekir. Bu sayede ayrýca Musul-Kerkük’e kapý açýlarak Türkmenlerin de güvenliði saðlanabilir.

DÝCLE KALKANI ÝLE YENÝ BÝR KAPI

Barzani zayýflar ve düþerse ne olur?

Barzani’nin hâkimiyetini kaybetmesi Türkiye’ye bir þey kazandýrmaz. Tam tersi bölgede PKK etkinliðine sebep olur. Barzani’yi ötekileþtirip Kuzey Irak ile Suriye'deki PYD bölgesi arasýnda daha yoðun bir yakýnlaþmaya yarayabilecek tavýrlardan sakýnýlmalýdýr. Ayrýca yarýn bir gün Kuzey Irak ile merkezi Irak hükümeti barýþýr da ortak bir politika belirlerse Türkiye yalnýzlaþabilir. Böyle bir durumda Ýsrail’in Hayfa Limanýna uzanacak enerji hattýnýn da önü açýlýr. Kerkük-Yumurtalýk baþta olmak üzere tüm avantajlar elimizden uçup gidebilir. Irak’ýn devlet yönetimindeki mezhepçi siyasi yapýyý düzeltmeden Irak’ta barýþ da mümkün deðil. Türkiye oynanabilecek tüm oyunlara karþý kendi güvenliðini sýnýrlarý dýþýnda saðlamak adýna Habur dýþýnda, Suriye topraklarýndan Kuzey Irak Bölgesine dâhil olmayan yeni bir sýnýr kapýsýný garantiye almalýdýr. Bu Dicle Kalkaný ile mi olur bilemiyoruz. Ama bildiðimiz bir þey var ki Türkiye her ihtimale karþý hazýrlanýyor. Bu sefer þakasý yok.

Kuzey Irak’ta yaþanýlanlardan orada yaþayan Kürtler deðil Barzani sorumludur. Bunun faturasý Kürt vatandaþlarýmýza deðil de Barzani'ye kesilmeli. Bütün bir halký hedef almadan bu iþe yaklaþýlacaðýný biliyorum.

Türkiye'nin Kuzey Irak'a karþý askeri bir müdahale seçeneði bir tarafa PYD'nin terör koridoru oluþturmasýna müdahalesi daha önceliklidir. Türkiye daha fazla seyirci kalmak istemiyor. Barzani’nin Türkiye ile iþbirliðinden rahatsýz olan ABD, þimdilik oyunu kazanmýþ gibi gözüküyor. Bundan sonra Ýran’ý tabiri caizse oltaya çekmeye çalýþacaktýr. Fakat Türkiye de Barzani’yi tümden yok saymýþ deðil. Hatalarýndan ders alan bir Barzani ile bölgedeki Kürtlerin, Araplarýn ve Türkmenlerin haklarýný da garanti altýna alacak yeni bir yola girmeye çalýþacaktýr.