F35 ve ÝHA'larda kullanýlýyor! Çin ve Rusya'ya karþý Türkiye ile ortaklýða giriþebilirler

Yunis Sharifli, Türkiye'de yeni keþfedilen ve dünyanýn ikinci büyük rezervi olan nadir toprak elementlerinin ülke ekonomisine ve siyasi iliþkilerine olasý etkilerini AA Analiz için kaleme aldý.

***

Son yýllarda, çeþitli teknolojilerin üretiminde kritik rol oynayan elementlerin öneminin iyice arttýðý görülüyor. Bu baðlamda nadir toprak elementleri, kýsaca NTE, havacýlýktan uzay araþtýrmalarýna, savunmadan biyotýbba kadar uzanan endüstrilerde elzem olduðundan, yeni teknolojilerin uzun vadeli sürdürülebilirliði için çok önemlidir.

- BATIYA KARÞI ÇÝN VE RUSYA

Dünyanýn en geniþ nadir toprak yataklarý Çin'deyken, en geniþ dördüncü NTE rezervi ise Rusya'dadýr. Bu iki ülke, dünyanýn bilinen NTE rezervlerinin yüzde 57'sini oluþturuyor. Dünyanýn rafine edilmiþ nadir topraklarýnýn yüzde 85'ini ve dünya üretiminin yüzde 58'ini oluþturan Çin, NTE endüstrisinde büyük rol oynuyor. Batý ülkelerinin, Çin ve Rusya ile olan zayýf iliþkileri düþünüldüðünde, iki ülke de bu elementleri gelecekte Batý ülkelerine karþý bir baský aracý olarak kullanabilir. Çin'in 2010 yýlýnda Japonya'ya NTE ihracatý yasaðý ve Aralýk 2020'de yaptýðý kýsýtlamalar bunun örneði.

Son yýllarda Batý ülkeleri, ithalatlarýný çeþitlendirmek ve Çin ile Rusya'ya olan baðýmlýlýðý azaltmak için NTE rezervlerini geliþtirmek üzere çalýþýyorlar. Geçen ay Ýngiltere, ABD ve diðer Batý müttefikleri, tedarik zincirini "daha güvenli" hale getirmek için kurulan Mineral Tedarik Ortaklýðý giriþimini duyurdu. Çeþitlendirme çalýþmalarý kapsamýnda, Türkiye'nin yeni keþfedilen NTE rezervi, Batý ülkeleri için çok önemli bir rol oynayabilir.

- TÜRKÝYE EN GENÝÞ ÝKÝNCÝ REZERVÝ KEÞFETTÝ

Türkiye, Eskiþehir'in Beylikova ilçesinde dünyanýn en geniþ nadir toprak elementleri rezervini keþfetti. 800 milyon ton ile en büyük NTE rezervine sahip olan Çin'den sonra ikinci sýrada olan bu yeni alanýn 684 milyon ton rezerve sahip olduðu tahmin ediliyor. Devlet madencilik þirketi Eti Maden, deneme tesisinde ilk etapta yýllýk 1200 ton cevher iþleneceðini duyurdu. Bilinen 17 elementten 10'u, Türkiye'de üretilebildiði için bu, yakýn gelecekte daha büyük bir tesis ile 570 bin ton rezerve ulaþabilir.

Yeni keþfedilen nadir toprak elementleri rezervinin, Türkiye'nin Batý ülkeleriyle olan ortaklýðýnda siyasi, ekonomik ve güvenlik açýsýndan etkileri olacaktýr. Siyasi açýdan, yeni keþfedilen rezervler Türkiye'nin stratejik önemini artýrýp Avrupa Birliði (AB) ve Amerika Birleþik Devletleri'ne (ABD) karþý pozisyonunu da güçlendirdi. Ýkinci olarak bu rezerv Türkiye ile iþ birliði kapsamýnda AB ülkelerinin ithalatýný çeþitlendirmeye ve Çin ile Rusya'ya olan baðýmlýlýðý azaltmaya yardýmcý olabilir. Son olarak ise Türkiye ve Batý ülkeleri arasýndaki ortaklýk, karþýlýklý baðlýlýðý artýrabilir, tehdit algýsýný en aza indirebilir ve nadir toprak endüstrisinde ortaklýk için daha verimli koþullar yaratabilir.

- EKONOMÝK ÝMKANLAR

Siyasi imkanlara ek olarak, Türkiye ve Türkiye'nin Batý ülkeleriyle olan ortaklýðý için ekonomik fýrsatlar da söz konusu. Ýlk olarak, NTE endüstrisinin geliþtirilmesi, Türkiye'nin ekonomik çeþitlendirme politikasýný destekleyebilir ve nadir toprak elementlerinin çýkarýlmasý ve iþlenmesinde uzmanlaþmasýný saðlayabilir. Ýkinci olarak NTE sektörünün geliþtirilmesi, ülkede yeni yatýrýmlara dikkat çekilerek ve istihdam oluþturularak bir yayýlma etkisi yaratabilir.

Ayrýca, ekonomik fýrsatlar AB ülkelerinin Türkiye ile ortaklýðýný da artýrabilir. Eskiþehir'deki NTE rezervinin yüzeye yakýn olmasý elementlerin çýkarýlmasýnýn kolay ve maliyetinin daha az olacaðý anlamýna geliyor. Yeni yatýrýmlarýn yaný sýra AB ülkeleri, Türkiye'nin kýsa vadede topraktan çýkarma için teknolojik kapasite oluþturmasýna ve orta vadede iþleme teknolojisini geliþtirmesine yardýmcý olabilir. Sonuç olarak AB; Türkiye'ye olan coðrafi yakýnlýktan yararlanarak, ithalatýný çeþitlendirerek ve orta ile uzun vadede teknolojik ve finansal istikrarýný koruyarak Çin'e olan ekonomik kýrýlganlýðýný da azaltabilir.

Hatta Türkiye NTE çýkarýmýnýn çevreye verdiði zararý azaltmak için AB ve ABD ortaklýðýyla teknolojisini geliþtirebilir. Böylece, nadir toprak elementleri uygun þekilde yönetilebilir, geri dönüþtürülebilir ve yeni toprak ekstraksiyonu gerektirmeden yeni üretim döngülerine dahil edilebilir. Genel olarak Türkiye ve AB arasýnda NTE konusundaki ortaklýk, ekonomik dayanýþmayý güçlendirebilir, karþýlýklý karlý bir iliþki yaratabilir ve orta ile uzun vadede olasý dýþ ekonomik veya siyasi ekonomik þokun etkisini azaltabilir.

- SAVUNMA SEKTÖRÜNDE NTE

Son olarak, yeni keþfedilen nadir toprak elementleri insansýz hava araçlarý ve F35'lerin üretiminde önemli bir yere sahip olduðundan, hem Türkiye hem de Batý ülkeleri için savunma sektöründe hayati bir rol oynayabilir. Rezervlerin geliþtirilmesi, Ankara'nýn diðer ülkelere olan baðýmlýlýðýný azaltmaya yardýmcý olup NTE konusunda kendi kendine yetebilmesini saðlayabilir. Buna ek olarak Türkiye'nin AB ve ABD ile olan ortaklýðý, tedarik zincirini güvence altýna alabilir ve savunma sektörlerinde göreli istikrarý garanti edebilir.

Özetle yeni keþfedilen nadir toprak elementleri, Türkiye ve Batý ülkeleri için önemli bir rol oynayabilir. Kýsa vadede kaynaklarýn çýkarýlmasý, Türkiye'ye ekonomisini çeþitlendirmesinde yardým edebilir. Orta ve uzun vadede Türkiye'nin NTE endüstrisinde teknolojik kapasite oluþturmasý ve özellikle elementleri iþleme konusunda uzmanlaþmasý, Ankara'nýn küresel tedarik zincirindeki konumunu güçlendirebilir ve hem ABD hem de AB ile uzun vadeli sürdürülebilir ortaklýk için bir fýrsat yaratabilir.

Mütercim: Burcu Yaðcý

[Yazar, Uluslararasý Ýliþkiler ve Stratejik Araþtýrmalar için Kafkas merkezinde araþtýrma görevlisidir.]

*Makalelerdeki fikirler yazarýna aittir ve Anadolu Ajansýnýn editöryal politikasýný yansýtmayabilir.