Orion takımyıldızında yaklaşık 548 ışıkyılı uzaklıkta bulunan kırmızı süperdev yıldız Betelgeuse'un etrafında dönen küçük yoldaşının gerçek kimliği, bilim insanlarını şaşırtacak şekilde ortaya çıktı. Uzun yıllardır astronomlar tarafından merak konusu olan bu ikili sistem, Betelgeuse'un parlaklığındaki düzenli dalgalanmalarla ilişkili olduğu düşünülüyordu. Ancak yapılan gözlemler, bu yoldaşın hiç de beklenen türde bir nesne olmadığını gösterdi.
Betelgeuse'un gizemli yapısı ve ikili sistemi
Betelgeuse, yaşam döneminin sonunda şişmiş devasa bir yıldızdır ve Güneş'in kütlesinin 16,5 ile 19 katı arasında bir kütleye sahiptir. Ancak boyut açısından bakıldığında durum çok daha etkileyicidir; bu yıldız Güneş'in yarıçapının yaklaşık 764 katı kadar geniş bir alana yayılmıştır. Betelgeuse'un en ilginç özelliklerinden biri, parlaklığında meydana gelen düzenli dalgalanmalardır. Bilim insanları bu dalgalanmaların, yaklaşık altı yıllık bir yörüngeye sahip bir ikili yoldaş tarafından meydana getirildiğini düşünüyorlardı. Bu hipotez, Betelgeuse'un tekrarlayan parlaklık deseniyle tutarlı görünüyordu ve araştırmacıları bu yoldaşı bulma konusunda motive etmişti.
Carnegie Mellon Üniversitesi'nden astrofizikçi Anna O'Grady, bu keşfin önemini vurgulayarak, yoldaşın türünün sistemin evrimsel geçmişi hakkında çok önemli bilgiler taşıdığını belirtmiştir. Eğer nesne bir beyaz cüce veya nötron yıldızı olsaydı, bu Betelgeuse sisteminin tamamen farklı bir gelişim yolunu izlediğini gösterirdi. Ancak keşfedilen gerçeklik, tüm beklentileri değiştirmiştir.
X-ışınları gözlemleri ve Siwarha'nın kimliği
Aralık 2024'te, bilim insanları Betelgeuse'un yoldaşının ideal gözlem konumuna geleceğini hesapladılar. Bu kritik zaman diliminde, birkaç teleskop yıldıza yöneltildi ve resmi olarak α Ori B olarak adlandırılan, Siwarha lakaplı yoldaş ilk kez görüntülendi. Gözlem sırasında Chandra X-ışını Gözlemevi kullanılarak detaylı X-ışını görüntüleri alındı. Bu adım, yoldaşın gerçek doğasını ortaya çıkarmak için kritik bir rol oynadı.
Eğer Siwarha bir beyaz cüce veya nötron yıldızı olsaydı, Betelgeuse'tan dışarı fışkıran malzemeyi emerken güçlü X-ışınları yaymalıydı. Ancak O'Grady ve meslektaşlarının Chandra verilerinde yaptığı analiz, bu tür X-ışın emisyonunun hiçbir işaretini bulamadı. Betelgeuse'tan çıkan rüzgarın bazı X-ışınlarını gizleyebileceği göz önüne alınsa bile, tespit edilmemesi bir beyaz cüceyi veya nötron yıldızını kesin olarak dışlamaktadır. Bu bulgular, araştırmacıları Siwarha'nın muhtemelen hala ana diziye yerleşmekte olan genç bir F-tipi yıldız olduğu sonucuna ulaştırmıştır.
Beklenmedik bir evrimsel hikaye
Eğer Siwarha gerçekten genç bir güneş benzeri yıldız ise, bu durum Betelgeuse sistemi için oldukça olağandışı bir evrimsel geçmişi işaret etmektedir. Her iki yıldızın yaklaşık 10 milyon yıl önce birlikte oluştuğu düşünülmektedir. Ancak yıldızların yaşam süresi kütleleriyle doğru orantılı olduğundan, daha büyük kütleli Betelgeuse çok daha hızlı yaşlanmıştır. Betelgeuse günlerinin sonuna yaklaşırken, Siwarha'nın yaşamı henüz tam olarak başlamış değildir. Bu durum, yıldız oluşum modellerinin öngördüğü beklentilerin dışında kalmaktadır.
Yıldızlar birlikte doğduğunda, teorik modeller kütlelerinin birbirine daha yakın olması gerektiğini öne sürmektedir. Ancak Betelgeuse ikili sisteminin yapısı bu oyun kitabına uymuyor. Siwarha, Güneş'in boyutunda veya daha küçük bir yıldız olmasına rağmen, devasa yoldaşı tarafından cücelik ediliyor. Bu aşırı kütle oranı, ikili yıldız sistemleri hakkında bilinen bilgileri sorgulamaya zorlayıcı bir durumdur.
O'Grady, bu keşfin bilim dünyası için ne kadar önemli olduğunu vurgulayarak, bunun aşırı kütle oranı ikili sistemlerinin yeni bir rejimine kapı açtığını belirtmiştir. Bu tür sistemler bulmak ve tanımlamak son derece zor olduğu için, şimdiye kadar pek keşfedilmemiş bir alan olarak kalmıştır. Betelgeuse'un bu özel yapısı, astronomların bu tür sistemleri daha iyi anlamalarına yardımcı olabilecek değerli bir örnek sunmaktadır.
Betelgeuse'un gizli yoldaşının keşfi, yıldız sistemlerinin evriminin ne kadar karmaşık ve beklenmedik olabileceğini göstermektedir. Bu bulgular, gelecekte benzer sistemlerin aranmasına ve incelenmesine ilham verecek ve ikili yıldız sistemleri hakkındaki anlayışımızı derinleştirecektir.
