Türk bilim insanlarý geliþtirdi! Alzheimer erken tespit edilebilecek
ODTÜ'lü bilim insanlarý, tükürükten alýnan örnek üzerinden yapýlan genetik testi yorumlayarak erken evre Alzheimer riskini tespit eden yapay zeka temelli teknoloji geliþtirdi.
TÜBÝTAK 1003 - Öncelikli Alanlar Ar-Ge Projeleri Destekleme Programý kapsamýndaki destekle tamamlanan projede, ilk prototip hayata geçerken, klinik aþamanýn da dahil olduðu ileriki aþamalarý, beynin þifrelerinin araþtýrýldýðý Nörobilim ve Nöroteknoloji Ortak Uygulama ve Araþtýrma Merkezinde (NÖROM) yürütülecek.
NÖROM Yönetim Kurulu Üyesi ve ODTÜ Enformatik Enstitüsü Öðretim Üyesi Doç. Dr. Yeþim Aydýn Son, AA muhabirine, projeye iliþkin açýklamalarda bulundu.
Aslen týp doktoru olan ve ABD'de biyoenformatik alanýnda doktora eðitimini tamamladýktan sonra Türkiye'ye dönen Aydýn Son, ODTÜ'de açýlan bu alandaki ilk lisansüstü programýnýn eðitime baþlamasýna katký vermesinin üzerinden 14 yýl geçtiðini ve son 10 yýldýr týp ve yapay zekayý birleþtiren araþtýrmalar yaptýðýný anlattý.
ODTÜ Enformatik Enstitüsünün bu alanda çalýþan diðer üniversitelerden farklýlýðýna iþaret eden Son, bu kapsamda, laboratuvar ortamýnda veri üretimi, analizi ile yapay zeka modellerinin moleküler testler ile doðrulamasýný yapabildiklerini söyledi.
Saðlýk biliþimi alanýnda MR, PET gibi radyolojik görüntülerin bilgisayar ortamýnda modellemesine dayalý taný sistemleri geliþtirmeye dönük çalýþmalarýn ilerlediðini ifade eden Son, "Böylece klinikte, doktorlarýn hastalýðýn ayýrýcý tanýsýna destek olabilecek ön araþtýrmalar yapýlýyor." diye konuþtu
Biyoinformatik bölümünde ise son 10 yýldýr Alzheimer hastalýðý üzerine yoðunlaþtýðýný dile getiren Son, bu hastalýða karþý klinikte "erken taný" için özelleþmiþ testlerin bulunmadýðýný vurguladý.
Genom araþtýrmalarýnýn son yýllarda pek çok hastalýðýn teþhisindeki önemine iþaret eden Son, çalýþmalarýnda genom araþtýrmalarý ile makine öðrenmesini birleþtirdiklerini belirterek, þu bilgileri verdi:
"Uluslararasý çalýþma gruplarý tarafýnda oluþturulmuþ 3 büyük veri seti alt yapýsýný yapay zeka kullanarak analizi ile erken evrede risk göstergesi olabilecek genetik profilleri tespit ediyoruz.
Bu genetik profilleri doðrulamak için geliþtirdiðimiz teknikte, katýlýmcýlarýn yanak içinden tükürük örneklerini alýyoruz ve DNA'larýný izole ediyoruz. Hastalýk riskini 1,5-2 kat artýran genetik deðiþiklikler tespit ettik, ayrýca koruyucu olabilecek çeþitlilikler gözledik. TÜBÝTAK projemiz kapsamýnda, tüm bunlarý yapabilen bir moleküler taný kiti prototipi geliþtirdik. Bu analizler ile hastalýðýn en erken aþamasýnda, sadece yanak içinden alýnan bu örneðin yapay zeka modeline dayanarak kiþilerin riskli olup olmadýðýný veya Alzheimer'a karþý koruyucu bir genetik yapý taþýyýp taþamadýðýný doktorlarýmýza bilgi olarak sunmayý hedefliyoruz."
- "HEDEF TEST KÝTÝ GELÝÞTÝRMEK"
Yöntemin doðrulamasýný Hacettepe Üniversitesi Geriatri Bölümünün ortaklýðýyla 100 kiþilik Alzheimer hasta grubu üzerinde yaptýklarýný aktaran Aydýn Son, "Projemiz, prototip aþamasýna geldi. Projenin ikinci fazýný da büyük ihtimalle bir TÜBÝTAK projesiyle, klinik araþtýrma projesiyle desteklemek istiyoruz. Tüm bu çalýþmalarda temel hedefimiz bir taný kiti veya bir test geliþtirmek. Bu testlerin temelini oluþturmuþ durumdayýz." dedi.
- NÖROM'DA KLÝNÝK ARAÞTIRMALAR BAÞLATILACAK
Elde ettikleri sonuçlarýn optimize edilmesi için geniþ çaplý bir klinik çalýþmayý NÖROM merkezinde gerçekleþtireceklerini ifade eden Son, þunlarý kaydetti:
"Doktorlarýn tanýlarýna destek olmayý hedefliyoruz. Klinik araþtýrmalarýmýz baþladýðýnda, örneðin 65 yaþ üstünde 'hatýrlayamama' gibi semptomlar gösteren kiþiler bize yönlendirilecek. Biz de bu genetik analizlerini yaparak hastanýzda 'risk arttýran ya da koruyuculuk saðlayan faktörlere dayalý deðerlendirmesi buradadýr, klinikte gördüðünüz tablo ile bunu birleþtirerek karar verebilirsiniz' diyeceðiz. Ayný zamanda klinikten hasta gönderen doktorlara tanýda yardýmcý olurken bu hastalarý uzun süreli yani 2-3 sene sonra takip edeceðiz. Böylece geriye dönük testimizin güvenirliði de daha iyi test edebileceðiz."
- "HASTALIKTA ERKEN TANI ÇOK ÖNEMLÝ"
Yeþim Aydýn Son, Alzheimer'da ayýrýcý tanýnýn yanýnda erken tanýnýn da önemine iþaret ederek, "Beyinde oluþan dejeneratif olgularý engelleyemesek bile yavaþlatmak için bazý yöntemler literatüre girmiþ durumda. Bu noktada erken tanýda bizim araþtýrmamýz büyük önem taþýyor." deðerlendirmesinde bulundu.
