Uzay yarýþý hýz kazandý! Ýþte insanlýðýn uzay macerasý...

Sovyet kozmonot Yuri Gagarin, 59 yýl önce, 12 Nisan 1961'de "Vostok 1" uzay mekiðiyle Dünya yörüngesini turlayarak uzaya çýkan ilk insan olarak tarihe geçti. Bu sebeple 12 Nisan, "Ýnsanlý Uzay Yolculuðu Uluslararasý Günü" olarak kutlanýyor.

- KÜRESEL EGEMENLÝK MÜCADELESÝ VE UZAY YARIÞI

Ýnsanlýðýn uzay macerasýný harekete geçiren þey, keþif güdüsünden çok egemenlik mücadelesi oldu. Ýkinci Dünya Savaþý'nýn sona ermesinin ardýndan dünyanýn iki süper gücü haline gelen ABD ve Sovyetler Birliði (SSCB), ellerindeki nükleer silahlarla uzak coðrafyalardaki hedefleri vurabilmek üzere kýtalar arasý güdümlü füze sistemleri geliþtirmeye baþlamýþtý. Uzun menzilli roketler ayný zamanda Dünya'nýn alçak yörüngesine yapay uydular taþýmaya da olanak saðlýyordu.

Uzay yarýþý önce uydu yarýþý olarak baþladý. SSCB, 4 Ekim 1957'de "Sputnik 1" uydusunu uzaya fýrlatarak bu alanda bir ilki gerçekleþtirdi. ABD, yaklaþýk 4 ay sonra, 31 Ocak 1958'de, "Explorer 1" uydusunu Dünya yörüngesine yollayarak karþýlýk verdi.

- YURÝ GAGARÝN UZAYA ÇIKAN ÝLK ÝNSAN OLDU

Uydulardan sonra sýra yörüngede insanlý uzay yolculuðu yapmaya geldi. Bunun için her iki ülke de tek kiþilik uzay kapsülleri geliþtirmeye baþladý. SSCB, Vostok Programý kapsamýnda geliþtirdiði roket ve kapsülle rakibini bir kez daha geride býraktý. Rus kozmonot Gagarin, 12 Nisan 1961'de "Vostok 3KA" roketiyle uzaya fýrlatýlan "Vostok 1" uzay kapsülü içinde Dünya yörüngesinde bir tur attýktan sonra Yeryüzü'ne döndü. Vostok 1'in bu seferi, ilk insanlý uzay yolculuðu olurken, Gagarin de uzaya çýkan ilk insan olarak tarihe geçti.

- UZAYA ÇIKAN ÝLK KADIN

SSCB 1963 yýlýna kadar Vostok kapsülleriyle uzaya 5 kozmonot daha gönderdi. Bunlar arasýnda "Vostok 6" mekiðiyle 16 Haziran 1963'te yörüngede yolculuk yapan kozmonot Valentina Tereþkova, uzaya çýkan ilk kadýn oldu.

ABD ise ayný yýllarda 2 astronotla yörünge altý, 4 astronotla da yörünge uçuþlarý gerçekleþtirdi.

- UZAY BOÞLUÐUNDAKÝ ÝLK YÜRÜYÜÞ

SSCB, 1960'larýn baþýndan itibaren insanlý uçuþlar için tek kiþilik Vostok uzay kapsülleri yerine 2 veya 3 kiþilik Voskhod uzay kapsüllerini geliþtirmeye baþladý. Sovyet kozmonot Aleksey Leonov, 8 Mart 1965'te "Voskhod 2" kapsülüyle yapýlan yolculuk sýrasýnda uzay boþluðundaki ilk yürüyüþü gerçekleþtirdi.

- NEÝL ARMSTRONG AY'A AYAK BASAN ÝLK ÝNSAN OLDU

ABD Baþkaný John F. Kennedy, 12 Eylül 1962'de yaptýðý konuþmada, uzay yolculuðunun yeni hedefi olarak Ay'ý iþaret etti ve 10 yýl içinde Ay'a insan yollama sözü verdi. ABD bu amaçla önce 2 kiþilik Gemini uzay mekiðini, ardýndan 3 kiþilik Apollo uzay mekiðini üretti.

Aralýk 1968'de astronotlar Frank Borman, James Lovell ve William Anders'ý taþýyan "Apollo 8" uzay mekiði Ay yörüngesini 10 kez katetmeyi baþardý. Ardýndan 21 Temmuz 1969'da astronotlar Neil Armstrong, Buzz Aldrin ve Michael Collins'i taþýyan "Apollo 11" mekiði Ay yüzeyine iniþ yaptý. Neil Armstrong, bu sefer sýrasýnda Ay'a ayak basan ilk insan oldu.

Armstrong ve onun ardýndan yüzeye adým atan Aldrin'den sonra ABD 1972'ye kadar Ay yüzeyine 10 astronot daha çýkardý.

Bu arada, SSCB de ayný yýllarda Ay'a insan yollamak üzere üç kiþilik Soyuz mekiklerini üretmeye baþladý fakat mekiði yüzeye indirebilecek güçte roket geliþtiremediðinden Ay misyonuna 1974'te son verdi.

SSCB'nin daðýlmasýnýn ardýndan Rusya Federasyonu ile ABD arasýndaki uzay çalýþmalarý alanýndaki iþ birliði arttý. Ýki ülke, Uluslararasý Uzay Ýstasyonunu (ISS), Avrupa Birliði, Japonya ve Kanada ile iþletirken, Amerikalý astronotlar Soyuz mekikleriyle ISS'ye taþýnýyor.

- ÝNSANLI UZAY UÇUÞLARINDA ÜÇÜNCÜ GÜÇ: ÇÝN

Çin, bugün ABD ve Rusya dýþýnda insanlý uzay yolculuðu yapabilme kapasitesine ve tecrübesine sahip tek ülke konumunda bulunuyor. Çin ilk kez 1967 yýlýnda Devlet Baþkaný Mao Zedung ve Baþbakan Zu Enlai döneminde insanlý uzay yolculuðu yapma kararý aldý. ABD'nin Gemini mekiðinden kopya edilerek 1970'lerde yapýlan Shuguang uzay aracý baþarýsýz oldu. Ülke ardýndan Rusya'nýn Soyuz mekiðini örnek alan Shenzhou mekiðini geliþtirerek yýllar sonra hedefine ulaþabildi.

Çinli taykonot Yang Liwei, 15 Ekim 2003'te Shenzhou 5 mekiðiyle uzayda 21 saat uçarak ülkesinin ilk insanlý uzay yolculuðunu gerçekleþtirdi.

Avrupa Birliði ve Japonya da 1980'lerde daha sonra iptal edecekleri insanlý uzay yolculuðu programlarý baþlattý.

- ÖZEL SEKTÖR KATKISI

ABD Havacýlýk ve Uzay Ajansý NASA, Apollo programýnýn sýrasýyla Columbia, Challenger, Discovery, Atlantis ve Endeavour uzay mekiði programlarýný sürdürdükten sonra 2011 yýlýnda, kamu kaynaklarýyla yürütülen tüm insanlý uçuþ programlarýna son vererek bu alanda özel sektör giriþimlerini teþvik etmeye baþladý.

NASA'nýn "Ticari Mürettebat Geliþtirme Programý" kapsamýnda Uluslararasý Uzay Ýstasyonu'na personel taþýmak üzere SpaceX'in "Dragon Crew" ve Boeing'in "CST-100 Starliner" uzay mekikleri için test uçuþlarý yaparken, alçak yörüngenin ötesine yönelik insanlý uzay yolculuklarý için, Northrup Grumman'ýn "Orion" ve SpaceX'in "Starship" uzay mekiklerini kullanmayý planlýyor.

- ABD, AY ÜZERÝNDEN MARS'A GÝTMEYÝ HEDEFLÝYOR

Ýnsanlý uzay yolculuðu projeleri, 21. yüzyýlda da keþif atýlýmlarýnýn odaðýnda yer alýyor.

NASA, Yunan Ay tanrýçasý "Artemis"in adý verilen yeni keþif görevi kapsamýnda 2024 yýlýna kadar Ay'a insanlý seferler düzenlemeyi amaçlýyor. 2028 yýlýna kadar sürmesi planlanan seferlerin ardýndan Ay yörüngesinde bir uzay istasyonu kurulmasý ve burayý basamak olarak kullanarak Mars'a insanlý seferler düzenlenmesi hedefleniyor.

Rusya "Soyuz", Çin "Shenzhou" mekikleriyle insanlý yörünge yolculuklarýný sürdürmeyi hedeflerken Hindistan yeni geliþtirdiði "Gaganyaan" personel taþýyýcý uzay mekiðiyle 2021 sonunda yörünge seferi yaparak insanlý uzay yolcuðu gerçekleþtiren dördüncü ülke olmayý hedefliyor.

Öte yandan Japonya, Ýran ve Malezya da insanlý uzay programlarý baþlattýklarýný duyururken, SpaceX, Virgin Galactic, Blue Origin ve SpaceShipTwo gibi þirketler yörünge ve alt-yörüngeye turistik amaçlý yolcu taþýmak için mekikler ve uzay araçlarý geliþtiriyor.